ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ: 3 ΜΑΪΟΥ

Σήμερα είναι Πέμπτη, 3 Μαΐου 2012. Για κάποιο λόγο, η σημερινή ημερομηνία θεωρείται στη λαϊκή παράδοση ως η χειρότερη, η πιο αποφράδα ημέρα του μήνα - ίσως λόγω της εορτής της Αγίας Μαύρας. Στα Κύθηρα η ημέρα της εβδομάδας που έπεφτε η 3ης Μαΐου ονομαζόταν "αγιομαυρίτικη" και θεωρείτο αποφράδα για όλο το χρόνο, ενώ στην Κύπρο τη σημερινή ημερομηνία οι νοικοκυρές δεν έκαναν δουλειές στο σπίτι για να μη γεμίσει "μαύρες", δηλαδή κατσαρίδες. Αντίστοιχα και στην παλαιά Αθήνα οι νοικοκυρές δεν κεντούσαν, για να μη βγάλουν σπυριά στο πρόσωπο.

Στην Ιαπωνία σήμερα γιορτάζεται η Ημέρα Μνήμης του Συντάγματος, η οποία αναφέρεται στην επέτειο από τη θέσπιση του Συντάγματος του 1947, το οποίο σηματοδότησε το πέρασμα της μεταπολεμικής Ιαπωνίας σε μια νέα ιστορική, δημοκρατική περίοδο. Πρόκειται για εθνική γιορτή και μάλιστα είναι η μοναδική ημερομηνία, όπου το κοινό μπορεί να επισκεφτεί το κτίριο του εθνικού κοινοβουλίου.

Όμως και στην Πολωνία η σημερινή ημέρα αποτελεί εθνική εορτή προς ανάμνηση ενός Συντάγματος. Πρόκειται για το Σύνταγμα της 3ης Μαΐου 1791, το πρώτο σύγχρονο συνταγματικό κείμενο στην Ευρώπη και το δεύτερο σε όλον τον κόσμο (ύστερα από το Σύνταγμα των ΗΠΑ του 1787). Με αυτό καθιερώθηκε πολίτευμα κληρονομικής, συνταγματικής μοναρχίας, ιδρύθηκαν δύο νομοθετικά σώματα, ενώ περιελάμβανε σειρά - συντηρητικών - μεταρρυθμίσεων, που θα εφαρμόζονταν στην επικράτεια της Πολωνο-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας. Ωστόσο, ο Δεύτερος Διαμελισμός της Πολωνίας το 1793 μεταξύ Ρωσίας και Πρωσίας τερμάτισε την ισχύ του Συντάγματος, το οποίο είχε διάρκεια ισχύος μόνο για 14 μήνες και 3 εβδομάδες. Ωστόσο, δεν έπαψε να θεωρείται σύμβολο διαφωτισμού και έκφρασης μιας λαμπρής ιστορικής περιόδους για τους Πολωνούς, ενώ η 3η Μαΐου αποτέλεσε εθνική εορτή για τη χώρα ήδη από το 1918, όταν η Πολωνία απέκτησε και πάλι την ανεξαρτησία της (για να σταματήσει προσωρινά κατά τη διάρκεια του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου αλλά και της κομμουνιστικής περιόδου που ακολούθησε).

Σήμερα είναι και η Παγκόσμια Ημέρα Ελευθερίας του Τύπου. Το δικαίωμα της ελευθεροτυπίας, η ελευθερία δηλαδή του δημοσιογράφου να εκφράζει ελεύθερα την είδηση αλλά και την άποψη του χωρίς παρέμβαση της εξουσίας αποτελεί βασικό στοιχείο για μια υγιή δημοκρατία, ενώ διασφαλίζεται και στο άρθρο 19 της Παγκόσμιας Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του 1948. Ο εορτασμός της σημερινής Παγκόσμιας Ημέρας Ελευθερίας του Τύπου κινείται φέτος σε τρεις θεματικούς άξονες. Ο πρώτος αφορά τη δυνατότητα των μέσων ενημέρωσης υπό την ευρεία τους μορφή να συμβάλλουν στην μεταμόρφωση των κοινωνιών κατά το παράδειγμα της περσινής Αραβικής Άνοιξης. Ο δεύτερος επιδιώκει να καταδείξει πώς η έλλειψη πρόσβασης στην ποιοτική πληροφορία υπονομεύει την ελευθερία του τύπου, ενώ ο τρίτος άξονας αναφέρεται στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα μέσα ενημέρωσης στο σημερινό παγκόσμιο περιβάλλον.
Θα πρέπει να σκεφτούμε πόσο σημαντική, πόσο απαραίτητη είναι η σωστή ενάσκηση του δημοσιογραφικού λειτουργήματος: η σφαιρική ενημέρωση (αυτό που λέμε "να ακούγονται όλες οι απόψεις"), να γνωρίζει ο πολίτης όλες τις πτυχές μιας είδησης, αυτό που λέγεται και αυτό που υποκρύπτεται, με άλλα λόγια η δημιουργία του "καλά πληροφορημένου πολίτη" χωρίς το χάιδεμα των αυτιών, χωρίς ο δημοσιογράφος να εξελίσσεται σε φερέφωνο της εξουσίας. Συνηθίζουμε να τα βάζουμε όλοι με τους δημοσιογράφους, και ενίοτε έχουμε δίκαιο, καθώς ορισμένοι κάνουν κατάχρηση αυτής της ελευθερίας μετατρέποντάς την σε ασυδοσία και εξυπηρετώντας άλλου είδους - προσωπικές ή επιχειρηματικές - σκοπιμότητες.
Εδώ βρίσκεται το κλειδί για τη διασφάλιση της ελευθεροτυπίας, καθώς ο δημοσιογράφος θα πρέπει να αισθάνεται υπόλογος μόνο απέναντι στη συνείδησή του και στους πολίτες που καλείται να ενημερώσει με τη γραφίδα ή το μικρόφωνο του. Άλλωστε, η ελευθεροτυπία δεν μπορεί και δεν πρέπει να αντιπαρατίθεται μόνο σε σχέση με την όποια πολιτική εξουσία αλλά και με τα στενότερα επιχειρηματικά συμφέροντα που επιδιώκουν να καθοδηγήσουν μάλλον παρά να ενημερώσουν υπό τον μανδύα μιας δήθεν αντικειμενικής ενημέρωσης.
Επομένως, θα λέγαμε ότι η σημερινή ημέρα έχει διττή αξία. Αφενός πρέπει να αναληφθούν πρωτοβουλίες άρσης των νομοθετικών περιορισμών σε πολλά σημεία του πλανήτη, όπου οι δημοσιογράφοι δεν επιτρέπεται να έχουν άποψη και φυλακίζονται, βασανίζονται ή ακόμα και δολοφονούνται από την ανησυχούσα εξουσία. Μια ματιά να ρίξει κάποιος σε εφημερίδες ή τηλεοπτικούς σταθμούς χωρών δημοκρατικών μόνο κατ' επίφαση, αρκεί για να διαπιστώσει πόσο αυτό που λίγο ή πολύ θεωρείται κεκτημένο στη δικιά μας κοινωνία, αποτελεί για πολλούς λαούς το ζητούμενο, ένα άπιαστο προς το παρόν όνειρο.
Επιπλέον όμως θα πρέπει να αναληφθούν και πρωτοβουλίες διασφάλισης της ανεξαρτησίας του δημοσιογράφου, ώστε να κατοχυρώνεται η αυθεντικότητα της άποψης που εκφράζει φέροντας την υπογραφή του. Αυτή είναι άλλωστε η μεγαλύτερη απειλή για την ελευθεροτυπία στο δυτικό κόσμο, κάτι που μπορεί εξίσου εύκολα να αντιληφθεί κάποιος παρακολουθώντας τις θεαματικές δημοσιογραφικές κωλοτούμπες ορισμένων δημοσιογράφων, όταν αλλάζουν επαγγελματική στέγη.