ΓΙΟΥΡΟΒΙΖΙΟΝ ΚΑΙ... ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Αν και ο διαγωνισμός τραγουδιού της Γιουροβίζιον ξεκίνησε ως ένα τηλεοπτικό σόου που θα συνέβαλε στην επούλωση των τραυμάτων της μεταπολεμικής Ευρώπης και στη σύσφιξη των φιλικών σχέσεων μεταξύ των κρατών, δεν κατάφερε να ξεφύγει από τις πολιτικές αντιπαραθέσεις είτε σε εθνικό είτε σε διεθνές επίπεδο. Η πιο ταραγμένη περίοδος ήταν η δεκαετία του 1970, όμως και τα τελευταία χρόνια τα πάθη έχουν ανάψει αρκετά με αφορμή το περίφημο σύστημα του televoting, αλλά και με την κόντρα Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν, το οποίο μάλιστα φιλοξενεί φέτος τη διοργάνωση του δημοφιλούς διαγωνισμού, που μάλιστα αποτελεί και ένα από τα δημοφιλέστερα ψυχαγωγικά προγράμματα παγκοσμίως. 

Η πρώτη διαμαρτυρία με πολιτικό περιεχόμενο έλαβε χώρα στον 9ο διαγωνισμό τραγουδιού, ο οποίος πραγματοποιήθηκε στην Κοπεγχάγη στις 21 Μαρτίου 1964. Λίγο πριν το τέλος του διαγωνιστικού μέρους, όταν η τραγουδίστρια της Ελβετίας, η οποία εμφανίστηκε 14η σε σύνολο 16 χωρών, ολοκλήρωσε την ερμηνεία του τραγουδιού της, ένας άνδρας εισέβαλε στη σκηνή κρατώντας ένα πανό, στο οποίο έγραφε "Μποϊκοτάρετε τον Φράνκο και τον Σαλαζάρ" θέλοντας με αυτόν τον τρόπο να εκφράσει την αντίθεσή του στα δικτατορικά καθεστώτα των δύο κρατών της ιβηρικής χερσονήσου. Ο σκηνοθέτης της βραδιάς πρόλαβε και εξαφάνισε από το τηλεοπτικό πλάνο τον απρόσκλητο εισβολέα δείχνοντας τον πίνακα βαθμολογίας, ο οποίος φυσικά δεν είχε ακόμα βαθμούς, μέχρι που οι υπεύθυνοι απομάκρυναν τον νεαρό άνδρα και η βραδιά συνεχίστηκε κανονικά, σαν να μη συνέβη τίποτε.

Το 1968 ο διαγωνισμός πραγματοποιήθηκε στο Royal Albert Hall του Λονδίνου, ενώ νικητήριο τραγούδι της βραδιάς ήταν το ισπανικό "La, la, la". Σύμφωνα με ντοκιμαντέρ της ισπανικής τηλεόρασης που προβλήθηκε το 2008, ο τότε Ισπανός δικτάτορας Φράνκο φέρεται να εξαγόρασε τη νίκη της Μασιέλ δωροδοκώντας τις κριτικές επιτροπές των άλλων κρατών, προκειμένου να ενισχύσει με αυτόν τον τρόπο το πρεστίζ της χώρας του. Εκπρόσωποι της EBU διέψευσαν κατηγορηματικά ένα τέτοιο ενδεχόμενο με το επιχείρημα ότι αν ο Φράνκο ήθελε να τονώσει τη διεθνή εικόνα της χώρας του - και εμμέσως του καθεστώτος του - θα προτιμούσε κάποιον άλλο πιο πρόσφορο τρόπο από ένα τηλεοπτικό διαγωνισμό τραγουδιού. Πάντως, ακόμα κι αν οι φήμες δεν ευσταθούν, το συγκεκριμένο τραγούδι είχε εξ αρχής συνδεθεί με το φρανκικό καθεστώς με αρνητικό τρόπο και μάλιστα πριν ακόμη διεξαχθεί ο διαγωνισμός. Αρχικά, ως ερμηνευτής είχε επιλεγεί ο Joan Manuel Serrat, ένας από τους σημαντικότερους Ισπανούς καλλιτέχνες, ο οποίος καταγόταν από τη Βαρκελώνη και ήθελε να τραγουδήσει το "La, la, la" στη γλώσσα της πατρίδας του, τα καταλανικά. Ωστόσο, το καθεστώς διαφωνούσε μένοντας πιστό στην πολιτική της καταπίεσης των γλωσσικών (και όχι μόνο) δικαιωμάτων των μειονοτήτων της χώρας. Τελικά, εννιά μόλις ημέρες πριν τη βραδιά του τελικού, η ισπανική κρατική τηλεόραση απευθύνθηκε στην Μασιέλ, η οποία όμως έλειπε σε περιοδεία στο Μεξικό. Γύρισε εσπευσμένα στην πατρίδα της, έμαθα τους στίχους του τραγουδιού, που για να λέμε και την αλήθεια δεν ήταν ιδιαίτερα δύσκολοι, και εμφανίστηκε στη σκηνή της Γιουροβίζιον κερδίζοντας τελικά το διαγωνισμό. Την αμέσως επόμενη χρονιά, η αυστριακή κρατική τηλεόραση αρνήθηκε να συμμετάσχει στο διαγωνισμό που πραγματοποιήθηκε στο Teatro Real της Μαδρίτης, ως ένδειξη διαμαρτυρίας για το φρανκικό καθεστώς.

Το 1970 τέσσερις χώρες (η Φινλανδία, η Νορβηγία, η Σουηδία και η Πορτογαλία) μποϊκόταραν το διαγωνισμό που πραγματοποιήθηκε στο Άμστερνταμ, αλλά ο λόγος δεν ήταν κάποια πολιτική διαφωνία. Οι κρατικές τηλεοράσεις των χωρών διαμαρτυρήθηκαν με τον τρόπο αυτό για την ισοβαθμία τεσσάρων κρατών (της Γαλλίας, της οικοδέσποινας Ισπανίας, της Ολλανδίας και της Μεγάλης Βρετανίας) στην πρώτη θέση του διαγωνισμού του 1969. Η διαμαρτυρία πάντως έπιασε τόπο, καθώς η EBU αποφάσισε τη θέσπιση κανόνων, ώστε να αποφευχθεί παρόμοιο αποτέλεσμα στο μέλλον και να υπάρχει ένας ξεκάθαρος νικητής.

Το 1971, το BBC επέλεξε την Κλόντα Ρότζερς, προκειμένου να εκπροσωπήσει το Ηνωμένο Βασίλειο στο 16ο διαγωνισμό τραγουδιού, ο οποίος διεξήχθη για πρώτη φορά στο Δουβλίνο της Ιρλανδίας. Η ιδιαιτερότητα της συγκεκριμένης επιλογής ήταν το ότι η Ρότζερς καταγόταν από τη Βόρειο Ιρλανδία, και το BBC επιθυμούσε με αυτόν τον τρόπο να στείλει ένα μήνυμα συμφιλίωσης με την οικοδέσποινα χώρα, σε μια εποχή όπου ο IRA αγωνιζόταν με τη χρήση βίας για την ένωση της Βορείου Ιρλανδίας με το ανεξάρτητο ιρλανδικό κράτος. Αν και δεν σημειώθηκε κάποιο παρατράγουδο τη βραδιά του διαγωνισμού, ωστόσο η Ρότζερς είχε προηγουμένως δεχτεί απειλές από μέλη του Ιρλανδικού Ρεπουμπλικανικού Στρατού, επειδή είχε δεχτεί να εκπροσωπήσει το Ηνωμένο Βασίλειο. Για την ιστορία, να σημειωθεί ότι το "Jack In The Box", το τραγούδι που ερμήνευσε η Ρότζερς τη βραδιά του διαγωνισμού, συγκέντρωσε 98 βαθμούς και βρέθηκε στην 4η θέση του βαθμολογικού πίνακα, ενώ η ιρλανδική κριτική επιτροπή το τίμησε με 7 βαθμούς.

Το 1973 ερωτηματικά γεννήθηκαν για το εάν και κατά πόσο το τραγούδι που εκπροσωπούσε την Πορτογαλία παραβίαζε τον κανόνα της EBU να μην περιέχουν τα διαγωνιζόμενα τραγούδια στίχους με πολιτικό νόημα. Ερμηνευτής ήταν ο Φερνάνδο Τόρδο, ο οποίο τραγούδησε το "Tourada", που σημαίνει ταυρομαχία. Οι στίχοι του τραγουδιού αποτελούσαν ένα έμμεσο επικριτικό σχόλιο για το δικτατορικό καθεστώς που κυβερνούσε τη χώρα. Τελικά, το "Tourada" κατέκτησε τη 10 θέση συγκεντρώνοντας 80 βαθμούς.

Το 1974 δεν ήταν μόνο η χρονιά που η Ελλάδα έκανε το ντεμπούτο της στο διαγωνισμό και οι Σουηδοί ΑΒΒΑ έγιναν παγκοσμίως διάσημοι μέσα σε μια βραδιά κερδίζοντας το πρώτο βραβείο με το τραγούδι "Waterloo". Τη συγκεκριμένη χρονιά ο διαγωνισμός σημαδεύτηκε από την επιρροή αρκετών γεγονότων με πολιτικές προεκτάσεις. Κατ' αρχήν, η Γαλλία απέσυρε το τραγούδι που είχε επιλεγεί να την εκπροσωπήσει στο διαγωνισμό λόγω του θανάτου του Γάλλου Πρέδρου Ζορζ Πομπιντού, η κηδεία του οποίου πραγματοποιήθηκε στις 6 Απριλίου, δηλαδή την ημέρα του διαγωνισμού.
Επίσης, η ιταλική κρατική τηλεόραση, RAI, δεν προέβαλε το διαγωνισμό θεωρώντας ότι το τραγούδι που εκπροσωπούσε τη χώρα στη Γιουροβίζιον μπορούσε να εκληφθεί ως έμμεση παρέμβαση στο δημοψήφισμα που επρόκειτο να διεξαχθεί τον επόμενο μήνα στην Ιταλία ως προς την κύρωση ενός νόμου του 1970 που νομιμοποιούσε το διαζύγιο. Ο τίτλος του τραγουδιού ήταν "Si" (δηλαδή "Ναι") και το ερμήνευε η Τζιλιόλα Τσινκουέτι, η οποία είχε κερδίσει το πρώτο βραβείο το 1964 με το τραγούδι "Non ho l'età". Τόσο ο τίτλος του τραγουδιού, όσο και η συχνή επανάληψη της λέξης "si" στο ρεφρέν, θεωρήθηκε από τους υπεύθυνους της RAI ότι θα μπορούσε να εκληφθεί ως πολιτική παρέμβαση και γι΄αυτό εξάλλου το τραγούδι αποκλείστηκε και από τα ιταλικά ραδιόφωνα μέχρι την πραγματοποίηση του δημοψηφίσματος. Για την ιστορία να σημειωθεί ότι το "Si" βρέθηκε τελικά στη 2η θέση, ενώ, στο δημοψήφισμα που πραγματοποιήθηκε στις 12 Μαΐου, οι Ιταλοί  αποδοκίμασαν την πρόταση ακύρωσης του νόμου με μεγάλη πλειοψηφία 59,26%.
Όμως η ανάμειξη της Γιουροβίζιον με την πολιτική δε σταμάτησε εδώ για το 1974. Η πορτογαλική συμμετοχή, μια μπαλάντα με τίτλο "E depois do adeus" ("και μετά το αντίο), χρησιμοποιήθηκε ως έναυσμα για την εκδήλωση της Επανάστασης των Γαρυφάλλων, του στρατιωτικού κινήματος που κατέλυσε το δικτατορικό καθεστώς, το οποίο είχε επιβληθεί στη χώρα. από το 1926 Άλλωστε, οι στίχοι του τραγουδιού μιλούσαν για το τέλος ενός σύντομου έρωτα - με τη διαφορά βέβαια ότι το δικτατορικό καθεστώς μόνο σύντομης διάρκειας δεν ήταν.

Όμως ούτε και το 1975 ήταν μια ήρεμη χρονιά για τη Γιουροβίζιον. Ο διαγωνισμός πραγματοποιήθηκε στη Στοκχόλμη στις 22 Μαρτίου συνοδευόμενος εν μέσω έντονων διαμαρτυριών από τα κόμματα και τους φορείς της σουηδικής αριστεράς της εποχής, οι οποίοι διαμαρτύρονταν τόσο για το υπερβολικό κόστος του διαγωνισμού όσο και για τη χαμηλή πολιτιστική του αξία. Μάλιστα, τη βραδιά του διαγωνισμού διοργανώθηκε αντι-γιουροβίζιον, στην οποία μπορούσε να συμμετέχει όποιος ήθελε με ένα τραγούδι που - συνήθως - ειρωνευόταν το μουσικό διαγωνισμό. Πάντως, όλες αυτές οι διαμαρτυρίες "έπεισαν" τη σουηδική τηλεόραση να απόσχει από το διαγωνισμό την επόμενη χρονιά (1976).
Το 1975, η Ελλάδα δε συμμετείχε στη Γιουροβίζιον διαμαρτυρόμενη για τη συμμετοχή της Τουρκίας (η πρώτη συμμετοχή της χώρας στο διαγωνισμό), καθώς οι μνήμες από την κυπριακή τραγωδία το καλοκαίρι του '74 ήταν ακόμα νωπές. Παρατράγουδα όμως σημειώθηκαν και με την πορτογαλική συμμετοχή (για ακόμα μία χρονιά), καθώς το τραγούδι με τίτλο "Madrugada" (στα ελληνικά "αυγή") εξυμνούσε την Επανάσταση των Γαρυφάλλων και το ξημέρωμα μιας νέας εποχής για τη χώρα. Μάλιστα, ο DuarteMendes, ο ερμηνευτής του τραγουδιού, επιθυμούσε αρχικά να εμφανιστεί με στρατιωτική στολή κρατώντας ένα όπλο στο χέρι, ώσπου τελικά πείστηκε από τους διοργανωτές και προτίμησε μια πιο πολιτική αμφίεση και παρουσίαση.

Το 1976 η Ελλάδα βρέθηκε ακόμη μία φορά στο επίκεντρο του διαγωνισμού, καθώς οι στίχοι της ελληνικής συμμετοχής (το τραγούδι "Παναγιά μου" με ερμηνεύτρια τη Μαρίζα Κοχ) έκαναν έμμεση αναφορά στην τουρκική εισβολή στην Κύπρο, ενώ η τουρκική τηλεόραση δεν έδειξε το τραγούδι κατά την αναμετάδοση του διαγωνισμού.

Το 1977 ήταν η σειρά της Τουρκίας να απόσχει από τη Γιουροβίζιον, αυτή τη φορά ως ένδειξη διαμαρτυρίας για την προηγούμενη ελληνική συμμετοχή.

Το 1978 σημειώθηκε το πρώτο περιστατικό λογοκρισίας του νικητήριου τραγουδιού. Το Ισραήλ κέρδισε για πρώτη φορά τη Γιουροβίζιον με το τραγούδι "A-Ba-Ni-Bi", με συνέπεια να "ρίξουν μαύρο" τα αραβικά τηλεοπτικά κανάλια που αναμετέδιδαν το διαγωνισμό, παρόλο που δεν συμμετείχαν. Μάλιστα, η τηλεόραση της Ιορδανίας ανακοίνωσε στους τηλεθεατές ότι το πρώτο βραβείο το κέρδισε η βελγική συμμετοχή, που όμως στην πραγματικότητα είχε βρεθεί στη δεύτερη θέση.

Το 1979, η Τουρκία αρνήθηκε για ακόμη μία φορά να συμμετάσχει, όμως αυτή τη φορά ο λόγος ήταν οι πιέσεις που δεχόταν από τα αραβικά κράτη, επειδή ο διαγωνισμός διεξαγόταν στην Ιερουσαλήμ. 

Το 1984, ύστερα από μερικά χρόνια ηρεμίας, ποιος να το φανταζόταν ότι οι φιλήσυχοι Λουξεμβούργιοι θεατές που βρέθηκαν στο Μεγάλο Θέατρο της χώρας, όπου πραγματοποιήθηκε ο 29ος διαγωνισμός τραγουδιού της Γιουροβίζιον, θα αποδοκίμαζαν ένα από τα διαγωνιζόμενα τραγούδια. Αντικείμενο χλευασμού (με τα περίφημα "ου") αποτέλεσε η βρετανική συμμετοχή, όχι επειδή το τραγούδι ήταν προσβλητικό, αλλά ως αντίποινα για τα επεισόδια που είχαν προξενήσει Άγγλοι χούλιγκαν σε ποδοσφαιρικό αγώνα στο Λουξεμβούργο ένα χρόνο νωρίτερα. Πάντως, το τραγούδι, ο τίτλος του οποίου κατά έναν ειρωνικό τρόπο ήταν "Love Games", τα πήγε καλούτσικα τερματίζοντας στην έβδομη θέση.

Το 1987 η ισραηλινή συμμετοχή παρά λίγο να προκαλέσει πολιτική κρίση στο ίδιο το Ισραήλ, καθώς ο υπουργός Πολιτισμού της χώρας είχε απειλήσει με παραίτηση, εάν η χώρα επρόκειτο να εκπροσωπηθεί με το τραγούδι "Shir Habatlanim" ("Ο χορός των άχρηστων τεμπέληδων").  Τελικά, το τραγούδι εκπροσώπησε κανονικά τη χώρα στο Palais du Centenaire των Βρυξελλών, ήρθε 8ο μεταξύ 22 συμμετοχών, ενώ ο υπουργός Πολιτισμού συνέχισε κανονικά να ασκεί τα υπουργικά του καθήκοντα.

Έκτοτε, τα όποια γιουροβιζιονικά σκάνδαλα δεν είχαν καμία σχέση με την πολιτική. Ωστόσο, κάτι φάνηκε να αλλάζει από το 2003 και μετά, όταν καθιερώθηκε το televoting. Τη χρονιά εκείνη, το Ηνωμένο Βασίλειο τερμάτισε στην τελευταία θέση συγκεντρώνοντας 0 βαθμούς, κάτι που αποδόθηκε στη χαμηλή διεθνή εικόνα της χώρας μετά τον πόλεμο στο Ιράκ. Πάντως, η συζήτηση περί μεροληψίας και πολιτικών σκοπιμοτήτων με κέντρο αναφοράς τη διαδικασία της τηλεψηφοφορίας μονοπωλεί τις συζητήσεις τα τελευταία χρόνια.

Διαμαρτυρίες προκάλεσε στην Κύπρο η τουρκική παράλειψη να δείξει το χάρτη του νησιού κατά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων στη διοργάνωση της Κωνσταντινούπολης το 2004.

Η αντιπαράθεση του Ισραήλ με τον αραβικό κόσμο βρέθηκε στο επίκεντρο της Γιουροβίζιον το 2005, όταν ο Λίβανος εξέφρασε την επιθυμία να συμμετάσχει για πρώτη φορά στη διοργάνωση που θα διεξαγόταν στο Κίεβο της Ουκρανίας. Μάλιστα, είχε επιλεγεί ακόμα και το τραγούδι που θα εκπροσωπούσε τη χώρα. Ωστόσο, η ανακοίνωση της κρατικής τηλεόρασης του Λιβάνου ότι σκόπευε να προβάλλει διαφημίσεις την ώρα που θα τραγουδούσε η εκπρόσωπος του Ισραήλ, όπως συνηθίζουν να κάνουν όσες αραβικές κρατικές τηλεοράσεις αναμεταδίδουν το διαγωνισμό όλα αυτά τα χρόνια, προκάλεσε την αντίδραση της EBU. Μπροστά στο δίλημμα "αποχή ή προβολή του τραγουδιού του Ισραήλ χωρίς λογοκρισία", ο Λίβανος επέλεξε να απόσχει. 

Τα τελευταία χρόνια τα πολιτικά πάθη στη Γιουροβίζιον μονοπωλούνται από την κόντρα Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν. Οι δύο χώρες έχουν συνοριακές διαφορές και μάλιστα ενεπλάκησαν σε πόλεμο προτού ακόμα ανακηρυχτούν ανεξάρτητα κράτη, όταν ακόμη ανήκαν στην ΕΣΣΔ. Οι αιχμές που αφήνουν οι εκπρόσωποι των αποστολών των δύο κρατών είναι συνεχείς, σε σχέση κυρίως με τα βιντεοκλίπ, τη σκηνική παρουσία ή στοιχεία που δημοσιεύονται στην επίσημη ιστοσελίδα της EBU και στα οποία εμπλέκεται η διαφιλονικούμενη περιοχή του Ναγκόρνο Καραμπάχ. Το 2009 ξέσπασε σάλος από την αποκάλυψη ότι οι ελάχιστοι Αζερμπαϊτζανοί που τόλμησαν να ψηφίσουν υπέρ του τραγουδιού που εκπροσωπούσε την Αρμενία τη χρονιά εκείνη, κλήθηκαν για ανάκριση από το Υπουργείο Εθνικής Ασφαλείας της χώρας. Αν και η κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν αρνήθηκε τη βασιμότητα των ισχυρισμών, η έρευνα της EBU έδειξε ότι παρόμοια περιστατικά όντως συνέβησαν, ωστόσο απέφυγε να επιβάλλει κυρώσεις στην κρατική τηλεόραση της χώρας υπό το πρόσχημα ότι η ευθύνη ανήκε αποκλειστικά στην εταιρία κινητής τηλεφωνίας που αποκάλυψε τα προσωπικά δεδομένα των τηλεθεατών που ψήφισαν την αρμενική συμμετοχή.
Πρόκειται για μία εντελώς υποκριτική απόφαση της EBU, που αποδεικνύει πόσο έχει πλέον απομακρυνθεί ο οργανισμός αυτός από τα ρομαντικά ιδανικά της εποχής που ιδρύθηκε και πόσο παραδόθηκε στα θέλγητρα του χρήματος. Άλλωστε, φέτος η EBU επέβαλε πρόστιμο στην κρατική τηλεόραση της Αρμενίας επειδή ανακοίνωσε "εκτός των προβλεπομένων προθεσμιών" την απόφαση της να μη συμμετάσχει στη φετινή διοργάνωση, που διεξάγεται στην πρωτεύουσα του Αζερμπαϊτζάν, ύστερα από το θάνατο ενός Αρμένιου στρατιώτη κατά τη διάρκεια θερμού επεισοδίου στα σύνορα των δύο χωρών. Προφανώς για την EBU η τήρηση των προθεσμιών είναι πολύ σημαντικότερη υπόθεση από την κατάφωρη παραβίαση στοιχειωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως συνέβη στην περίπτωση του 2009 στο Αζερμπαϊτζάν, όταν η φετινή διοργανώτρια χώρα την "έβγαλε λάδι" κατά το κοινώς λεγόμενο.