ΥΠΝΟΒΑΣΙΑΣ ΤΟ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑ

"Αυτοματιστική κινητική συμπεριφορά κατά τη διάρκεια του ύπνου, που μοιάζει, άλλοτε λιγότερο και άλλοτε περισσότερο, με συμπεριφορά ατόμου εν εγρηγόρσει (ξύπνιου) και συνοδεύεται από τέλεια αμνησία των γεγονότων κατά την αφύπνιση". Αυτός είναι, σύμφωνα με την εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος, ο ορισμός της υπνοβασίας, που αποτελεί ένα αίνιγμα για τους επιστήμονες, όχι τόσο για τις αιτίες που την προκαλούν (κυρίως το στρες, το αλκοόλ και τα γονίδια), όσο για το τι πραγματικά συμβαίνει στον εγκέφαλο ενός υπνοβάτη, ο οποίος είναι ικανός για τα πάντα, ακόμη και για να διαπράξει φόνο.

Τις πρώτες πρωινές ώρες της 23ης Μαΐου 1987, ο 23χρονος Κένεθ Παρκς από τον Καναδά, παντρεμένος και πατέρας ενός κοριτσιού 5 μηνών, σηκώθηκε από το κρεβάτι του, μπήκε στο αυτοκίνητο, οδήγησε 23 χιλιόμετρα μέχρι το σπίτι των πεθερικών του, εισέβαλε σε αυτό, επιτέθηκε στον πεθερό του και σκότωσε την πεθερά του. Σημαντική λεπτομέρεια: ο νεαρός άνδρας δεν είχε συναίσθηση των πράξεων του, καθώς όλο το διάστημα από τη στιγμή που σηκώθηκε από το κρεβάτι του σπιτιού μέχρι τη δολοφονία της πεθεράς του βρισκόταν σε κατάσταση υπνοβασίας. Συνειδητοποίησε τι περίπου είχε συμβεί, όταν είδε το πτώμα της νεκρής γυναίκας στο πάτωμα και ένα ματωμένο κουζινομάχαιρο στα χέρια του. Αμέσως κατευθύνθηκε στο πλησιέστερο αστυνομικό τμήμα και παραδόθηκε στους αστυνομικούς, οι οποίοι έμειναν έκπληκτοι ακούγοντας τον να τους λέει: "Νομίζω ότι σκότωσα δύο ανθρώπους". Όπως ήταν αναμενόμενο, η δικαιολογία του Παρκς ότι τη μοιραία βραδιά τέλεσε το έγκλημα υπνοβατώντας, δεν έπεισε αρχικά το δικαστήριο και ο άνδρας κλείστηκε στη φυλακή, όπου και παρέμεινε για πέντε χρόνια. Ωστόσο, ύστερα από την πενταετία απηλλάγη των κατηγοριών, καθώς το δικαστήριο δέχτηκε τελικά την εξήγηση του άνδρα. Το γεγονός ότι τα αποτελέσματα από το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα έδειξαν μια υπερδιέγερση ασυνήθιστα μεγάλη ακόμα και για άτομο που πάσχει από διαταραχή ύπνου, σε συνδυασμό με τις σταθερές απαντήσεις που έδινε ο Παρκς στις προσπάθειες των αρχών να τον στριμώξουν έπεισαν ακόμα και τους πιο δύσπιστους δικαστές. 

Όμως δεν είναι μόνοι οι δικαστές που σηκώνουν τα χέρια ψηλά στην υπνοβασία. Το ίδιο κάνουν ακόμα και οι επιστήμονες, οι οποίοι, αν και παρακολουθούν το φαινόμενο εδώ και αιώνες. δυσκολεύονται να την αποδείξουν. Η υπνοβασία δεν προκαλεί μετρήσιμες μεταβολές στο αίμα, στα νεύρα ή στον εγκέφαλο.Οι νευρολόγοι προσπαθούν να ερευνήσουν το φαινόμενο στα εργαστήρια τους παρακολουθώντας με κάμερα τη συμπεριφορά των ασθενών τους, όταν κοιμούνται (ένα είδος "Big Brother" για υπνοβάτες), και με τη διενέργεια ηλεκτροεγκεφαλογραφημάτων. Και πάλι όμως, δεν είναι εύκολη η παρατήρηση, άρα και η επιστημονική αξιολόγηση, του φαινομένου, καθώς είναι ελάχιστες οι περιπτώσεις ασθενών που νοσηλεύονταν σε ένα τέτοιο εργαστήριο ύπνου και οι οποίοι πράγματι σηκώθηκαν από το κρεβάτι τους κατά τη διάρκεια του ύπνου, είναι ελάχιστες. Συγκεκριμένα, μέχρι σήμερα έχουν καταγραφεί μόλις 10 περιπτώσεις. Πρόκειται για έναν ακόμα γρίφο που καλούνται να λύσουν οι επιστήμονες, γιατί δηλαδή οι υπνοβάτες "ντρέπονται" να υπνοβατήσουν ενώ νοσηλεύονται, αν και εκτιμάται ότι σε αυτό συμβάλλει ο εξοπλισμός για το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα. Πάντως, ακόμα και οι ασθενείς που παραμένουν προσκολλημένοι στο κρεβάτι κατά την ώρα της "αφύπνισης" τους την ώρα που κοιμούνται, εμφανίζουν συμπτώματα συγχυτικής διέγερσης. Ξαφνικά κάθονται, ανοίγουν τα μάτια και κοιτούν δεξιά-αριστερά προσπαθώντας να προσανατολιστούν. Αυτό συνήθως διαρκεί ένα λεπτό, το ενδιαφέρον όμως είναι ότι το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα εμφανίζει τους ασθενείς να κοιμούνται βαθιά. 

Σχηματικά θα λέγαμε ότι το στάδιο του "βαθέος ύπνου" είναι εκείνη η φάση, κατά την οποία ο οργανισμός που βρίσκεται εν υπνώσει ξεκουράζεται πραγματικά από το στρες της ημέρας. Στους ενήλικες, η κινητικότητα που εμφανίζουν ουσιαστικά αναιρεί αυτή τη χαλαρωτική διαδικασία. Αντίθετα, στην περίπτωση των παιδιών η υπνοβασία αποδίδεται μάλλον στο μη επαρκώς αναπτυγμένο νευρικό τους σύστημα και φεύγει με την πάροδο του χρόνου, όσο ο οργανισμός αναπτύσσεται. Σύμφωνα με τον Γερμανικό Οργανισμό Ύπνου το ποσοστό των ανηλίκων που υπνοβατεί εκτιμάται στο 15%, ενώ το ποσοστό είναι κατά πολύ μικρότερο μεταξύ των ενηλίκων, αν και είναι μάλλον μεγαλύτερο σε σχέση με παλαιότερες εκτιμήσεις. Σε μελέτη που δημοσιεύθηκε πριν ένα χρόνο στο περιοδικό Neurology σημειώνεται ότι υπνοβατεί ένα 3% των ενηλίκων Αμερικανών, αν και σύμφωνα με επίσημα στοιχεία της Αμερικάνικης Ένωσης Ύπνου, το ποσοστό των υπνοβατών στις ΗΠΑ περιορίζεται μόλις στο 1% του ενήλικου πληθυσμού. 

Υπό την επήρεια του στρες, ενδεχομένως και του αλκοόλ, αλλά και του ελάχιστου ύπνου που έρχεται σε σύγκρουση με την επιθυμία του οργανισμού να κοιμηθεί βαθιά, το άτομο εισέρχεται σε μια μισόυπνη κατάσταση, όπου εκτελεί δραστηριότητες, χωρίς όμως να έχει συνείδηση των πράξεών του. Οι συνηθισμένες ενέργειες των υπνοβατών είναι να πάνε μέχρι την τουαλέτα ή να φάνε κάποιο σνακ, ενώ το 2008 βρετανικές εφημερίδες αναφέρθηκαν στην περίπτωση του Λι Χάντουιν, ενός νοσοκόμου, ο οποίος ζωγραφίζει αριστουργήματα την ώρα που υπνοβατεί, ενώ, όταν είναι ξύπνιος, το νυχτερινό του ταλέντο εξαφανίζεται. Υπάρχει όμως πάντα και ο κίνδυνος ένας υπνοβάτης να κάνει κακό στον εαυτό του ακούσια, κυρίως όποτε βρίσκεται σε κάποιον χώρο που δε γνωρίζει καλά, όπως π.χ. σε ένα δωμάτιο ξενοδοχείου. Άλλωστε, η υπνοβασία εμφανίζεται συνήθως όταν οι άνθρωποι βρίσκονται σε κάποιο επαγγελματικό ταξίδι, σε ένα χώρο με τον οποίο δεν είναι εξοικειωμένοι και επιπλέον υποφέρουν από έλλειψη ύπνου, άγχος ή υπερκατανάλωσαν αλκοόλ. Ωστόσο, ένα μεγάλο ποσοστό, περίπου η μία στις τρεις περιπτώσεις υπνοβασίας, αποδίδεται σε γενετική προδιάθεση του ατόμου σύμφωνα με σχετικά πειράματα. 

Στην περίπτωση του Κένεθ Παρκ εκτιμάται ότι υπήρχε παρόμοια γενετική προδιάθεση του συγκεκριμένου άνδρα, ο οποίος άλλωστε αντιμετώπιζε και σοβαρά οικονομικά προβλήματα ως συνέπεια του εθισμού του στον τζόγο. Πάντως, η περίπτωση του Παρκ δεν είναι αντιπροσωπευτική, καθώς σπάνια οι υπνοβάτες κάνουν κακό σε άλλο πρόσωπο. Αντιθέτως, οι ίδιοι κινδυνεύουν περισσότερο να πάθουν κακό αυτοτραυματιζόμενοι. Σε κάθε περίπτωση, εάν κάποιος αποπειραθεί να τους ξυπνήσει την ώρα που υπνοβατούν, μπορούν να γίνουν πολύ επιθετικοί, αν και στην πραγματικότητα απλά αμύνονται. Το καλύτερο που έχει να κάνει κάποιος είναι να οδηγήσει ήσυχα τον υπνοβάτη στο κρεβάτι του και να εξασφαλίσει ότι δε θα τραυματιστεί κατά λάθος την ώρα του ύπνου-ξύπνιου του. Μπορείτε ακόμη και να βοηθήσετε έναν υπνοβάτη να ολοκληρώσει τη δουλειά του, π.χ. να πάει μέχρι την τουαλέτα, απλά θα πρέπει να είστε πολύ προσεκτικοί να μη διακόψετε τον... ύπνο του.