Την Πέμπτη, 24 Οκτωβρίου 1963, στις 2 το μεσημέρι ώρα Ελλάδος, η Σουηδική Ακαδημία ανακοίνωνε την απονομή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας στον Έλληνα ποιητή Γιώργο Σεφέρη, τον πρώτο Έλληνα λογοτέχνη που θα βραβευόταν με την τιμητική αυτή διάκριση. Σχολιάζοντας σεσουηδικό ραδιοφωνικό σταθμό την απόφαση της Σουηδικής Ακαδημίας, ο πρόεδρος της δρ. Άντερς Έστερλινγκ έδωσε έμφαση στη "μοναδικότητα της σκέψης και του ύφους" αλλά και στην "καλλιέπεια", που κατέστησαν την ποίηση του Σεφέρη "αθάνατο σύνολο παντός ακατάλυτου στοιχείου της ελληνικής βιοθεωρίας" και στο ότι "μόνον αυτός ερμήνευσε το βαθύ μυστήριο των λίθων, των νεκρών θραυσμάτων του μαρμάρου και των σιωπηλών μειδιώντων αγαλμάτων".
Όπως διαβάζουμε στα δημοσιεύματα των εφημερίδων της εποχής, ο ίδιος ο ποιητής πληροφορήθηκε την είδηση της βράβευσης του από το τηλεφώνημα ανταποκριτή του Γαλλικού Πρακτορείου. Μιλώντας προς τους Έλληνες δημοσιογράφους, η σύζυγος του ποιητή αποκάλυψε ότι το προηγούμενο βράδυ ο Γιώργος Σεφέρης δεν έκλεισε μάτι από την αγωνία, καθώς εμφανιζόταν από όλους ως ο βέβαιος επιτυχών, ενώ λίγες ώρες νωρίτερα είχε δεχθεί κι ένα τηλεφώνημα από το Λονδίνο, με το οποίο ζητούσαν να μάθουν βιογραφικά του στοιχεία. Πάντως, μιλώντας ο ίδιος ο Σεφέρης απάντησε αινιγματικά "Είχα κουρασθεί να το περιμένω".
Με την τηλεόραση να μην έχει ακόμα κάνει την εμφάνιση της, στις 7 το απόγευμα της ίδιας μέρας, ο ποιητής διάβασε ανακοίνωση του μέσω ραδιοφώνου επισημαίνοντας μεταξύ άλλων ότι "η Σουηδική Ακαδημία θέλησε να εκδηλώσει την αλληλεγγύη της με την ζωντανή, πνευματική Ελλάδα" αλλά και να δείξει πως "η σημερινή ανθρωπότητα χρειάζεται και την ποίηση - κάθε λαού - και το ελληνικό πνεύμα", ενώ στο τέλος διάβασε το ποίημα του "Ελένη".
Η τελετή απονομής του βραβείου Νόμπελ στον ποιητή - όπως και σε όλους τους επιτυχόντες της χρονιάς εκείνης - πραγματοποιήθηκε στη Στοκχόλμη στις 10 Δεκεμβρίου. Στον ευχαριστήριο λόγο του, όπως αναπαρήχθη από τον ελληνικό τύπο της εποχής, μιλώντας στα γαλλικά έπλεξε το εγκώμιο της διαχρονικότητας του ελληνικού πολιτισμού. Μεταξύ άλλων ανέφερε τα εξής:
"Αυτή τη στιγμή αισθάνομαι πως είμαι σε μια αντίφαση. Αλήθεια, η Σουηδική Ακαδημία αποφάσισε πως η προσπάθεια μου σε μια γλώσσα φημισμένη επί αιώνες, αλλά με μικρή διάδοση στη σημερινή της μορφή, άξιζε τούτη την υψηλή διάκριση. Θέλησε να τιμήσει τη γλώσσα μου - και να που της απευθύνω τις ευχαριστίες μου σε μια γλώσσα ξένη. Σας παρακαλώ να δεχθείτε τις δικαιολογίες που προσπαθώ να δώσω στον εαυτό μου.
Ανήκω σ' ένα μικρό τόπο. Είναι ένα πέτρινο ακρωτήριο μέσα στη Μεσόγειο, που δεν έχει άλλα πλούτη από το μόχθο του λαού του, τη θάλασσα και το φως του ήλιου. Είναι ένας μικρός τόπος, μα η παράδοση του είναι πελώρια. Εκείνο που τη χαρακτηρίζει είναι πως έφτασε ως εμάς, μέσα από τους αιώνες, χωρίς διακοπή. Η ελληνική γλώσσα ποτέ δεν έπαψε να μιλιέται. Έπαθε τις αλλοιώσεις που υφίσταται κάθε ζωντανό πράγμα. Μα δεν παρουσιάζει την παραμικρή ρωγμή.
Εκείνο που χαρακτηρίζει, επίσης, αυτήν την παράδοση, είναι η αγάπη της για το ανθρώπινο. Κανόνας της είναι η δικαιοσύνη. Μέσα στην ακριβέστατη οργάνωση της κλασσικής τραγωδίας, ο άνθρωπος που ξεπερνάει το μέτρο πρέπει να τιμωρηθεί από τις Ερινύες. Και ο ίδιος κανόνας ισχύει για τους φυσικούς νόμους. Ο ήλιος δεν μπορεί να ξεπεράσει τα μέτρα - λέει ο Ηράκλειτος - ειδεμή θα τον βάλουν σε τάξη οι Ερινύες που βοηθούν τη Δικαιοσύνη. "Ήλιος ουχ υπερβήσεται μέτρα ει δε μη, Ερινύες μεν Δίκης επίκουροι εξευρήσουσι". Νομίζω πως δεν είναι ολωσδιόλου απίθανο ένας σύγχρονος επιστήμονας να ωφεληθεί μελετώντας τούτο το απόφθεγμα του Ίωνα φιλοσόφου. Όσο για μένα, εκείνο που με συγκινεί, είναι που διαπιστώνω πως το αίσθημα της Δικαιοσύνης είχε τόσο ποτίσει την ελληνική ψυχή, ώστε να γίνει κανόνας και του φυσικού κόσμου. Κι ένας από τους διδασκάλους μου των αρχών του περασμένου αιώνα (ο Μακρυγιάννης) φωνάζει: "Θα χαθούμε γιατί αδικήσαμε!". Ο άνθρωπος αυτός ήταν αγράμματος. Έμαθε να γράφει στα τριάντα πέντε του χρόνια. Όμως στην Ελλάδα των ημερών μας, η προφορική παράδοση έχει το ίδιο βαθιές ρίζες στο παρελθόν, όσο και η γραπτή παράδοση. Το ίδιο και η ποίηση. Το νομίζω σημαντικό ότι η Σουηδία θέλησε να τιμήσει και τούτη την ποίηση, αλλά και την ποίηση εν γένει, μ'όλο που αναβλύζει από ένα λαό ολιγάριθμο. Γιατί πιστεύω ότι η ποίηση είναι αναγκαία σε τούτο το σύγχρονο κόσμο όπου ζούμε, τον βασανισμένο από το φόβο και την ανησυχία. Η ποίηση έχει τις ρίζες της στην ανάσα του ανθρώπου - και τι θα ήμασταν αν η ανάσα μας λιγόστευε;. Είναι μια πράξη εμπιστοσύνης - και ο Θεός ξέρει αν τα δεινά μα δεν οφείλονται στη δική μας έλλειψη εμπιστοσύνης.
Παρατηρήθηκε, πέρσι, γύρω από αυτό το ίδιο τραπέζι, η τεράστια διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στις ανακαλύψεις της σημερινής επιστήμης και στη λογοτεχνία. Ότι ανάμεσα σε μια αρχαία τραγωδία και σ' ένα σύγχρονο δράμα δεν υπάρχει μεγάλη διαφορά. Ναι, η συμπεριφορά των ανθρώπων δε μοιάζει να έχει αλλάξει. Και, πρέπει να προσθέσω, έχει όπως πάντα ανάγκη ν' ακούει αυτήν την ανθρώπινη φωνή που ονομάζουμε ποίηση. Αυτή τη φωνή που πάντα κινδυνεύει να σβήσει από τη στέρηση αγάπης και που όλο ξαναγεννιέται.
Κυνηγημένη, ξέρει πάντα πού να βρει καταφύγιο - απαρνημένη, έχει πάντα το ένστικτο να ξαναριζώνει σε περιοχές απροσδόκητες. Γι' αυτή δεν υπάρχουν μεγάλες και μικρές χώρες σ' αυτόν τον κόσμο. Το βασίλειο της είναι στις καρδιές όλων των ανθρώπων της γης. Έχει τη χάρη ν' αποστρέφεται τη βιομηχανία της συνήθειας. Χρωστώ ευγνωμοσύνη στη Σουηδική Ακαδημία που ένιωσε αυτά τα πράγματα - που ένιωσε πως οι γλώσσες, οι λεγόμενες "περιορισμένης χρήσεως", δεν πρέπει να γίνονται φραγμοί, όπου να πνίγονται οι παλμοί της καρδιάς του ανθρώπου. Αποτελεί έναν Άρειο Πάγο ικανό "να δικάσει με επίσημη αλήθεια την κακοδιωρισμένη μοίρα της ζωής" - για να θυμηθώ τον Σέλλεϋ που, καθώς λένε, ενέπνεε τον Αλφρέδο Νόμπελ, τον άντρα που μπόρεσε να εξαγοράσει την αναπόφευκτη βία με τη μεγαλοσύνη της καρδιά του.
Σε τούτο τον κόσμο που όσο πάει στενεύει, ο καθένας μας έχει ανάγκη από όλους τους άλλους. Πρέπει ν' αναζητούμε τον άνθρωπο, όπου κι αν βρίσκεται.
Όταν στο δρόμο της Θήβας ο Οιδίποδας συνάντησε τη Σφίγγα κι εκείνη του έθεσε το αίνιγμα της, η απάντηση ήταν: ο άνθρωπος. Η απλή αυτή λέξη εκμηδένισε το τέρας. Είναι πολλά τα τέρατα που έχουμε να εκμηδενίσουμε - ας στοχαστούμε την απάντηση του Οιδίποδα".
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου