Βουγιουκλάκη και Παπαμιχαήλ εναντίον Αλέκου Σακελάριου. Αποσπάσματα από τα πρακτικά της "δίκης της σάτιρας" τον Ιούλιο του 1968 και τα δάκρυα της Αλίκης

Τα δάκρυα της Αλίκης Βουγιουκλάκη κατά την κατάθεση της, όπως τα αποθανάτισε ο φωτογραφικός φακός, τον Ιούλιο του 1968

Η πιο συζητημένη από τις θεατρικές παραστάσεις που ανέβηκαν στην Αθήνα το καλοκαίρι του 1968 ήταν, χωρίς αμφιβολία, η επιθεώρηση "Και μη χειρότερα" των Αλέκου Σακελλάριου και Γιώργου Τζαβέλλα, που ανέβηκε στο θέατρο Μετροπόλιταν. Ο Σταύρος Παράβας, ο Αλέκος Τζανετάκος, ο Τάκης Μηλιάδης, ο Σωτήρης Μουστάκας, η Μάρθα Βούρτση, η Δέσποινα Στυλιανοπούλου, η Ελένη Ανουσάκη, η Μέμα Σταθοπούλου, η Μαίρη Χαλκιά και η Σάσα Καστούρα ήταν τα πιο γνωστά ονόματα της συγκεκριμένης επιθεώρησης, που συζητήθηκε όσο καμιά άλλη, λόγω της μήνυσης που κατέθεσαν η Αλίκη Βουγιουκλάκη και ο Δημήτρης Παπαμιχαήλ, θιγόμενοι για ένα από τα νούμερα της παράστασης, που θεωρούσαν ότι τους δυσφημούσε.

ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ

Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ως η "δίκη της επιθεώρησης" ή η "δίκη της σάτιρας", η οποία ανέκαθεν έμπαινε στο στόχαστρο όσων αισθάνονται θιγόμενοι. Εξάλλου, στην προκειμένη περίπτωση, ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε και το γεγονός ότι συγκρούστηκαν πρώην συνεργάτες (Βουγιουκλάκη και Παπαμιχαήλ εναντίον Σακελλάριου), οι οποίοι μοιράστηκαν μεγάλες εμπορικές επιτυχίες στο θέατρο και στον κινηματογράφο, όπως "Το ξύλο βγήκε από τον παράδεισο", "Χτυποκάρδια στο θρανίο", "Η Αλίκη στο ναυτικό" κλπ.

Σ'΄ένα από τα νούμερα της παράστασης "Και μη χειρότερα", ο τίτλος του οποίου ήταν "Το κορίτσι του λούνα παρκ", όπως και η ομότιτλη ταινία, ο Σταύρος Παράβας υποδυόταν την Αλίκη Βουγιουκλάκη φορώντας μια ξανθιά περούκα και σατίριζε τόσο την ίδια όσο και το Δημήτρη Παπαμιχαήλ. Ορισμένες σημεία του κειμένου, που ενόχλησαν τους δύο ηθοποιούς, ήταν η ατάκα "Θέλω να καταπιεί δέκα σαν την Καρέζη για να κάνω κέφι", σατιριζόταν το θέμα της μητρότητας που δεν... είχε έρθει ακόμη, αλλά και οι συχνές δηλώσεις της Αλίκης ότι ετοιμαζόταν να εγκαταλείψει το θέατρο για να γίνει μητέρα, ο Παπαμιχαήλ εμφανιζόταν ως "βαρελάκι", δηλαδή χοντρός, και "γυναικοσυντήρητος" κλπ.

Οι δύο ηθοποιοί κατέθεσαν μήνυση κατά των δύο συγγραφέων, αλλά και κατά του θεατρικού επιχειρηματία, Τάκη Μακρίδη, στις 21 Ιουνίου 1968. Σε αυτήν υποστήριζαν ότι "διακωμωδείται η ιδιωτική ζωή, ο χαρακτήρ και γενικά το ήθος των κατά τρόπον ανεπίτρεπτον". Επειδή, μάλιστα, το σκετς δεν σταμάτησε, ασκήθηκε δεύτερη μήνυση τις επόμενες ημέρες, η οποία συνεκδικάστηκε με την πρώτη. 

Ο εισαγγελέας έκρινε ότι στοιχειοθετείτο το αδίκημα της "έργω και λόγω εξύβρισης" και παρέπεμψε την υπόθεση στο ακροατήριο του Μονομελούς Πλημμελειοδικείου Αθηνών, ενώ η εκδίκασή της κράτησε δυο μέρες -6 και στις 8 Ιουλίου- λόγω του μεγάλου αριθμού των μαρτύρων -τόσο υπερασπίσεως όσο και κατηγορίας- ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι δεν κλήθηκε ως μάρτυρας ο Παράβας, ο οποίος ήταν και ο πρωταγωνιστής του επίμαχου σκετς.

Η αίθουσα του δικαστηρίου ήταν γεμάτη από δημοσιογράφους, φωτογράφους, αλλά και από τους θαυμαστές των μηνυτών, οι οποίοι μάλλον ενδιαφέρονταν να δουν από κοντά τα ινδάλματά τους, παρά να παρακολουθήσουν την εξέλιξη της δίκης, η οποία ήταν θυελλώδης. 

ΟΙ ΚΑΤΑΘΕΣΕΙΣ

Πρώτη κατέθεσε η Αλίκη Βουγιουκλάκη. "Με εμπαίζουν. Με ταπεινώνουν. Με υβρίζουν, με εξευτελίζουν ως καλλιτέχνιδα και ως γυναίκα οι κατηγορούμενοι, παλαιοί μου φίλοι και συνεργάτες στις μεγάλες μας επιτυχίες. Με εμφανίζουν άλλο από εκείνο που είμαι, με όσα με το στόμα του συναδέλφου Παράβα λέγονται στο σκετς "Το κορίτσι του λούνα παρκ" στην επιθεώρησή τους στο Μετροπόλιταν. Και ακόμη, με θίγουν στο ζήτημα της μητρότητας, στο ζήτημα του παιδιού. Δεν απέκτησε παιδί, κ. πρόεδρε. Θα μπορούσα να είχε όχι ένα, αλλά πολλά. Τα έχασα όμως πάνω στη σκηνή του θεάτρου παίζοντας γι' αυτούς. Με θεωρούν γι' αυτό πλάσμα ταπεινό, πλάσμα ανίκανο και με υβρίζουν με τα χειρότερα λόγια. Ποιοί; Αυτοί που στάθηκαν στο πλευρό μου στις μεγάλες θεατρικές και κινηματογραφικές επιτυχίες", ξέσπασε η ηθοποιός, που εκείνη τη στιγμή άρχισε να κλαίει με αναφιλητά, με αποτέλεσμα να διακοπεί η συνεδρίαση για 15 λεπτά. Στη συνέχεια, όταν επαναλήφθηκε η συνεδρίαση, η Αλίκη υπερασπίστηκε και το σύζυγο της, Δημήτρη, για τον οποίο τόνισε ότι "έχει και αυτός τη δική του προβολή και τη δική του ακτινοβολία και τη δική του εργασία. Δεν είναι άνεργος, ώστε να περιμένει όλα από τη γυναίκα του". 

Ακολούθησε ο Δημήτρης Παπαμιχαήλ, ως ο δεύτερος μηνυτής, ο οποίος σε κάποια στιγμή είχε έντονο φραστικό επεισόδιο με το συνήγορο των κατηγορουμένων. Ο ηθοποιός έκανε λόγο για σάτιρα "χυδαία και υβριστική", διότι στην παράσταση εμφανιζόταν ως... στραβοπόδης και διηγήθηκε ένα περιστατικό. "Προ ημερών με πήραν από πίσω 5-6 κοπέλες για να δουν πώς περπατάω και να βεβαιωθούν εάν είμαι στραβοπόδαρος ή όχι. Τις άκουσα να λένε, "Καλέ αυτός είναι κούκλος. Πού τα βρήκαν τα άσχημα πόδια; Τον συκοφαντούν τον άνθρωπο. Τον αδικούν μ' αυτό που λένε πάνω στη σκηνή". Αυτή, κ. πρόεδρε, είναι η γνώμη του κοινού που μας παρακολουθεί και μας θαυμάζει". 

Ως μάρτυρες κατηγορίας κατέθεσαν αρκετοί ηθοποιοί, ακόμη και ο μαιευτήρας, τότε υφηγητής στο πανεπιστήμιο Αθηνών, Βασίλης Κουτήφαρης, ο οποίος αποκάλυψε ότι κατά το παρελθόν η Βουγιουκλάκη είχε αποβάλει δύο φορές. Ως μάρτυρας κατηγορίας κατέθεσε και ο Φιλοποίμην Φίνος, ο οποίος υποστήριξε ότι οι καλλιτέχνες δέχονται την σάτιρα, όταν είναι καλόπιστη και γίνεται μέσα στα ανεκτά όρια, κάτι που δεν είχε συμβεί στην προκειμένη περίπτωση.

Ένας από τους μάρτυρες υπεράσπισης των τριών κατηγορουμένων ήταν και ο Γ. Ασημακόπουλος, πρόεδρος των θεατρικών συγγραφέων, ο οποίος τόνισε ότι "Εάν όλοι οι θιγόμενοι προσέφευγαν στο δικαστήριο, τότε οι δικαστές δεν θα έκαναν τίποτε άλλο παρά να δικάζουν από το πρωί μέχρι το βράδυ τους σατιρίζοντες. Φαντασθείτε τι θα γινόταν, αν ο Ντε Γκολ προσέφευγε στο δικαστήριο, επειδή τον ανεβοκατεβάζουν "μυταρά". Μας λέγει ο Δημήτρης πως πειράχθηκε, γιατί τον είπαν τάχα "βαρελάκι". Είναι; Όχι. Τότε δεν τ' αφήνει αυτά; Μου φαίνεται πως θέλανε φασαρία γύρω από τ' όνομά τους". 

Επίθεση στη Βουγιουκλάκη εξαπέλυσε ένας από τους μάρτυρες υπεράσπισης, ο δημοσιογράφος Ιωάννης Κοκκινάκης, με αποτέλεσμα να προκληθεί επεισόδιο με την ηθοποιό. "Δεν φταίει κανείς άλλος με όσα λέγονται στα θέατρα από σένα... Δεν κάνεις τίποτε άλλο κάθε τόσο, παρά να μας τορπιλίζεις με δηλώσεις ότι είσαι έγκυος και ότι θ' αποσυρθείς από τη σκηνή, για να γίνεις μητέρα. Και δεν γίνεται τίποτε. Ξανά τα ίδια. Φεύγουμε από τη σκηνή, για να φέρουμε το παιδί στον κόσμο, για το οποίο τόσος θόρυβος γίνεται. Και ένα, λοιπόν, και δύο και τρία και τέσσερα παιδιά με τις πάρλες που λες κάθε τόσο. Ποιος σου φταίει, λοιπόν; Γιατί τα βάζεις με τους θεατρικούς συγγραφείς; Μάζεψε συ το στόμα σου, να μην ακούς ό,τι ακούς...."

Συναινετικός εμφανίστηκε ο ηθοποιός Τάκης Μηλιάδης, ένας εκ των πρωταγωνιστών της επιθεώρησης. Δικαιολόγησε μεν τη σάτιρα για το θέμα της μητρότητας στις συχνές σχετικές δηλώσεις της Αλίκης, ωστόσο έκανε έναν μελιστάλαχτο ελιγμό, κολακεύοντας υπέρμετρα την ηθοποιό, όταν κλήθηκε να σχολιάσει μια ατάκας της παράστασης, ότι  "όταν εκείνη θα παίζει ακόμη το ρόλο της μικρής κοπέλας, οι συμμαθήτριές της θα είναι γιαγιάδες". Πώς το εξήγησε ο ηθοποιός; "Αυτό αναφέρεται εις το 1979. Η Αλίκη σήμερα είναι 27 ετών. Το '79 θα είναι 38. Νομίζω πως μια γυναίκα, εάν είχε παντρευτεί μικρή και είχε κάνει αμέσως παιδιά, θα μπορούσε να είναι και γιαγιά. Άλλωστε, λέμε πως η Αλίκη και το 1979 θα είναι δροσερή και νέα, όπως και σήμερα. Θα είναι πάντα ένα μπουμπούκι". 

Αντίστοιχα, ο Μηλιάδης χαρακτήρισε "ελαφρά σάτιρα" το σχόλιο για τα κιλά του Παπαμιχαήλ, τον οποίο αποκάλεσε "φιγουρίνι" και τον "κομψότερο Έλληνα ηθοποιό", ενώ για τη λέξη "γυναικοσυντήρητος" ανέφερε ότι "δεν είναι παρά παρωδία ενός τραγουδιού "Δημήτρη μου, Δημήτρη μου, επούλησα το σπίτι μου"... Όταν σατιρίζεται, κ. πρόεδρε, ένας ηθοποιός, σημαίνει πως ανέβηκε, πως είναι ο αγαπημένος του λαού. Δεν θίγεται".

Ένα χαριτωμένο επεισόδιο έγινε όταν ο συνήγορος των κατηγορουμένων σχολίασε σε κάποια στιγμή ότι "Από το 1959 ως σήμερα, η κ. Αλίκη δεν παίζει παρά ρόλο μαθήτριας. Έχει από το Θεό αυτό το χάρισμα, να κάνει τη μαθήτρια". Τότε η Βουγιουκλάκη, που καθόταν ακριβώς μπροστά του, στράφηκε προς το μέρος του και διαμαρτυρήθηκε λέγοντας ότι έχει παίξει και άλλους ρόλους. Ο συνήγορος "ανασκεύασε" προσθέτοντας ότι πράγματι, η ηθοποιός έχει παίξει και άλλους ρόλους, όπως την κόρη του καπετάνιου στο έργο "Η Αλίκη στο ναυτικό", για να του απαντήσει η Βουγιουκλάκη, "Τι θέλετε να κάνω; τη μητέρα του καπετάνιου;" και να ξεσπάσουν όλοι σε γέλια.

Η ΑΠΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ

Πικραμένος από τη συμπεριφορά του Παπαμιχαήλ, όχι όμως και της Αλίκης, εμφανίστηκε στην απολογία του ο Αλέκος Σακελλάριος, ο οποίος δεν παρέλειψε να αναφερθεί στο "λαμπρό αυτό ζευγάρι, με το οποίο με συνδέει δεκαετής φιλία και αγάπη. Δουλέψαμε μαζί. Κέρδισε η Αλίκη από τη συνεργασία, κερδίσαμε και εμείς από τη δική της, είμαστε λοιπόν πάτσι. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο με τον Παπαμιχαήλ. Από αυτόν περίμενα ευγνωμοσύνη. Γιατί εγώ τον ανέδειξα. Εγώ τον επέβαλα. Δεν τους κρατώ όμως κακία, τους αγαπώ και θα τους αγαπώ".

Πώς εξήγησε ο Σακελλάριος τις επίμαχες σατιρικές ατάκες, που έγραψε μαζί με τον Τζαβέλλα; Ακολουθούν ορισμένα αποσπάσματα από την απολογία του. "Έχω μάτια και από πίσω, λέγει ο Παράβας. Φράση πολύ συνήθης, λεγόμενη για τους έξυπνους ανθρώπους... Κατηγορούμεθα ότι αποδίδουμε στην Αλίκη παθολογική οίηση με το να αναφέρεται στο σκετς ότι για να κάνει κέφι, πρέπει να καταπιεί δέκα σαν τη συνάδελφό της Καρέζη. Δεν τη συκοφαντούμε, αλλά σατιρίζουμε τις δηλώσεις της... 

Κατηγορούμεθα ότι εμφανίζομεν τον Παπαμιχαήλ ως γυναικοσυντήρητο. Είναι, κ. πρόεδρε, ο Παπαμιχαήλ σύζυγος της Αλίκης ενώπιον Θεού και ανθρώπων και εισπράττει και αυτός όχι λίγα από τη δουλειά του. Υπολογίζω, κ. πρόεδρε, ότι το ζευγάρι εισπράττει συνολικά το χρόνο πέντε ως έξι εκατομμύρια δραχμές. Είναι πολύ φυσικό, λοιπόν, να κάνει ο ένας στον άλλο δώρα ηγεμονικά. Ξέρουμε μόνο τα δώρα που έκανε η Αλίκη στον Παπαμιχαήλ, γιατί αυτή ανοίγει το στόμα της και τα λέει. Εάν έλεγε και ο Παπαμιχαήλ τα δικά του, θα αναφέραμε και αυτά. Το τραγούδι, λοιπόν κ. πρόεδρε, "Δημήτρη μου, Δημήτρη μου, σου έδωσα το σπίτι μου", μπορούμε να πούμε ότι υπήρξε προφητικό. Δεν διεκδικώ την πατρότητα των πρώτων στίχων, διότι δεν δύναμαι. Δεν υπάρχει καν ομοιοκαταληξία, κάτι δηλαδή που δεν θα συνέβαινε σε μένα, που έχω υπερτριακονταετή πείρα....

 Την εμφανίζουμε, λέγει, ως κακώς αποδυομένη τους ρόλους νεαρών προσώπων. Λάθος. Αντιθέτως, τη θεωρούμε τόσο νέα, ώστε και το 1979 να είναι σε θέση να κάνει τη μαθήτρια. Και πιο κάτω ότι τους εμφανίζουμε φιλοχρήματους. Εμείς το λέμε αυτό; Δε νομίζω. Η ίδια, κ. πρόεδρε, σε δηλώσεις προς τον τύπο λέγει ότι μαζεύει τα λεπτά της και αγοράζει διαμερίσματα και μπορεί τα 16 που λέγεται να τα αγόρασε με τις εισπράξεις ενός και μόνο έτους. 

Για το "χονδρός", κ. πρόεδρε, αν θεωρείται ύβρις να μας πει κανείς χονδρό, τότε δεν θα κάνατε τίποτε άλλο, παρά να δικάζετε τη λέξη "χονδρός", γιατί όπου και να σταθείτε θα ακούτε "κάνε πέρα βρε χοντρέ".... Όπως βλέπετε όμως, κ. πρόεδρε, είναι κομψότατος. Αλλά το βαρελάκι που αναφέρεται στο νούμερο, δεν φταίμε εμείς, αλλά η Αλίκη, η οποία και πάλι στις δηλώσεις προς τους δημοσιογράφους λέγει πως η μαγειρική της αρέσει πολύ στο Δημήτρη. Είναι δε πολύ καλή, διότι την έχω δοκιμάσει κι εγώ και παχαίνει τόσο, ώστε δεν του κάνουν πια ούτε τα πανταλόνια του ούτε τα πουκάμισα του. Από το νούμερο μας λοιπόν θα έχει και μία ωφέλεια να κάνει δίαιτα, για να διατηρήσει τη γραμμή του..."

Αντίθετα, ο Σακελλάριος φάνηκε υποχωρητικός στα σημεία εκείνα του κειμένου που αφορούσαν το ζήτημα των παιδιών δηλώνοντας την πρόθεση του να αφαιρεθούν από το κείμενο, ως μια μορφή "δώρου". Μάλιστα, αποκάλυψε ότι το είχε πει και στην ίδια την Αλίκη την πρώτη μέρα της δίκης, "επενέβη όμως ο Παπαμιχαήλ και δεν την άφησε να προχωρήσει στο συμβιβασμό, γιατί είναι βέβαιος πως θα καταδικαστούμε". Τέλος, κλείνοντας την απολογία του ο Σακελάριος, αφού επισήμανε ότι τυχόν καταδικαστική απόφαση "θα θέσει τέρμα στη σάτιρα και συνεπώς στο ελαφρό θέατρο", έκανε ένα λογοπαίγνιο δηλώνοντας ότι "Παράβας ασφαλώς υπάρχει, παράβασις όμως δεν υπάρχει". 

Η ΑΠΟΦΑΣΗ

Με την απόφαση του το δικαστήριο έκρινε ένοχους τους κατηγορουμένους για τις λέξεις "χοντρός" και "γυναικοσυντήρητος" ως προς τον Παπαμιχαήλ, αλλά και για την ατάκα σχετικά με την Καρέζη, όσον αφορά την Αλίκη Βουγιουκλάκη. Καταδίκασε τους κατηγορούμενους σε φυλάκιση 50 ημερών και στην καταβολή 6.000 μεταλλικών δραχμών προς την Αλίκη Βουγιουκλάκη και το Δημήτρη Παπαμιχαήλ ξεχωριστά για το διάστημα μέχρι την κατάθεση της παράστασης, ενώ επιβλήθηκε αντίστοιχη ποινή φυλάκισης και χρηματική ικανοποίηση 2.000 μεταλλικών δραχμών προς έκαστο των δύο μηνυτών ως προς τη δεύτερη μήνυση, επειδή συνεχίστηκαν να ακούγονται τα παραπάνω εξυβριστικά κείμενα και μετά την άσκηση της μήνυσης, το διάστημα από 21 μέχρι 25 Ιουνίου. Οι κατηγορούμενοι, πάντως, άσκησαν έφεση και αφέθηκαν ελεύθεροι.

Η ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΗΣ ΑΛΙΚΗΣ

Λίγες μέρες μετά, στις 13 Ιουλίου, η εφημερίδα "Εμπρός" φιλοξενούσε συνέντευξη της Αλίκης Βουγιουκλάκη στο δημοσιογράφο Αρτέμη Μάτσα, δηλώνοντας ικανοποιημένη "όχι μόνο γιατί δικαιωθήκαμε, αλλά γιατί έτσι νομίζω ότι θα μπει κάποιος φραγμός σ' αυτό που μερικοί ονομάζουν σάτιρα, αλλά που ουσιαστικά ξεπερνάει τα όρια της ύβρεως". 

Επέρριψε ευθύνες κυρίως στο Σακελλάριο και στο θεατρικό επιχειρηματία, "όχι για άλλο λόγο, αλλά μόνο και μόνο γιατί είναι άνθρωποι που μας συνδέουν κοινοί αγώνες και κοινές επιτυχίες", ενώ άφησε αιχμές και για τον Σταύρο Παράβα, τον οποίο χαρακτήρισε μεν "πολύ συμπαθή" ηθοποιό, για να προσθέσει: "Τι φταίει όμως αν δεν έχει τη δύναμη να κάνει αυτό που λέει ότι πιστεύει;" Αντίθετα, επαίνεσε συναδέλφους της που τη στήριξαν, όπως η Τζένη Καρέζη, την οποία χαρακτήρισε "αγωνίστρια, λεβέντισσα και μεγάλη πρωταγωνίστρια".

Τέλος, η Αλίκη απέκρουσε τις φήμες ότι όλη η υπόθεση δεν ήταν παρά ένα διαφημιστικό κόλπο. "Δεν νομίζω ότι είναι διαφήμιση να αγωνίζεται κανείς για να περισώσει την αξιοπρέπεια του", σημείωσε, ενώ σε άλλο σημείο τόνισε ότι παίζει θέατρο "μόνο στη σκηνή". Στην παρατήρηση δε του δημοσιογράφου ότι κάποιοι την κατηγορούν ότι είχε καλέσει φωτογράφο τη μέρα που κατέθεσε τη μήνυση, η απάντηση της ηθοποιού ήταν η εξής: "Μα δεν ξέρουν, όσοι σκέφτηκαν έτσι, ότι πάντα υπάρχει ένας φωτορεπόρτερ στο δικαστήριο για τα διάφορα ρεπορτάζ; Και δεν αποδεικνύεται αυτό από το ότι τη φωτογραφία την είχε μόνο μια εφημερίδα, για την οποία εργάζεται συγκεκριμένα ο φωτορεπόρτερ αυτός, και όχι όλες;".