Σαν σήμερα: 15 Νοεμβρίου

Μια απόπειρα δολοφονίας (;) κατά του Βενιζέλου, ένας ελληνοαμερικανός εορτασμός σε μια εποχή που ο ελληνικός λαός δεν γνώριζε τι είναι ο αντιαμερικανισμός, αλλά και δύο ιστορικές δικαστικές αποφάσεις αναλύονται στο σημερινό ταξίδι στο χρόνο.

Στις 15 Νοεμβρίου 1910, ένα περίεργο συμβάν ερμηνεύθηκε από τις εφημερίδες ως απόπειρα δολοφονίας κατά του Ελευθερίου Βενιζέλου, που περιόδευε στη Θεσσαλία εν όψει των εκλογών της 28ης Νοεμβρίου. Το ατύχημα συνέβη κοντά στο χωριό Σοφάδες και πιο στη σιδηροδρομική γραμμή απ' όπου περνούσε το τραίνο, που μετέφερε τον πρωθυπουργό. Κάποιοι είχαν τοποθετήσει μια σιδερένια ράβδο πάνω στις ράγες με σκοπό τον εκτροχιασμό του τρένου, όπως ερμηνεύθηκε στη συνέχεια, αν και τελικά ούτε το τρένο εκτροχιάστηκε ούτε οι επιβάτες τραυματίστηκαν. 

Ο απεσταλμένος της εφημερίδας "Πατρίς" μετέφερε τα εξής:

"ΦΑΡΣΑΛΑ, 15 Νοεμβρίου.

Αναχωρήσαντες εκ Τρικκάλων και διελθόντες την Καρδίτσαν, επλησιάσαμεν εις Σοφάδες παρά το 76ον χιλιόμετρον. Εκεί πλησίον της μεγάλης σιδηράς γεφύρας του ποταμού Ρογκοζίνου, παρά το φυλακείον 91, άγνωστοι κακούργοι είχον τοποθετήσει επί της γραμμής μεγάλην σιδηράν ράβδον μήκους πέντε μέτρων και βάρους 126 χιλιογράμμων προς εκτροχίασιν του τραίνου.

Ο μηχανοδηγός είδε την ράβδον, αλλά δεν ηδυνήθη να σταματήση, διότι εκεί η γραμμή σχηματίζει καμπύλην και επομένως δεν αντελήφθη αυτήν μακρόθεν.

Η μηχανή προσέκρουσεν εις την ράβδον, την οποίαν η Θεία Πρόνοια επέταξεν έξω της γραμμής. Ο μηχανοδηγός απορεί πώς επετεύχθη το θαύμα τούτο και δεν εξετροχιάσθη η αμαξοστοιχία, ότε θα συνετριβόμεθα επί της σιδηράς γεφύρας.

Το τραίνον εσταμάτησε και ωπισθοχώρησε. Κατήλθομεν. Ο κ. Πρωθυπουργός συνεκινήθη, κατόπιν όμως εγέλα. Λέγεται, ότι εχθροί του κ. Αλεξανδρή προέβησαν εις την απόπειραν. Ετηλεγραφήθη το γεγονός εις τας αρχάς και διετάχθησαν αυστηραί ανακρίσεις.

Οι δράσται υποτίθεται ότι είνε πολλοί, ένεκα του βάρους της ράβδου, την οποίαν δεν ηδύνατο να μεταφέρη ένας μόνος άνθρωπος".

"Τι επεζητήθη δι' ενός τόσον τερατώδους κακουργήματος; Και κατά τι θα προήγετο η επιτυχία των αγροτικών αιτημάτων εάν εφονεύετο ο Πρωθυπουργός της Ελλάδος, μαζί δε με αυτόν και τόσοι άλλοι συνταξειδιώται, ανύποπτοι παρακολουθούντες τον περιοδεύοντα πολιτευτήν;" αναρωτιόταν την επόμενη μέρα ο "Χρόνος".

"Είνε αδύνατον ψυχή Έλληνος να εμφωλεύη εις το βδέλυγμα εκείνο και το ανθρωπόμορφον κτήνος, το οποίον απεπειράθη να εκτροχιάση την αμαξοστοιχίαν, εφ' ης επέβαινεν ο Πρωθυπουργός της Ελλάδος", σχολίαζε η "Πατρίς" στις 17.11.1910, ενώ εκτιμούσε ότι "Ο κακούργος αυτός της Θεσσαλίας ασφαλώς είνε ξένος, εξ εκείνων οι οποίοι ως κατάσκοποι έχουν πλημμυρίσει την Χώραν μας".

Στις 15 Νοεμβρίου 1918, η Αθήνα στολίστηκε με αμερικανικές σημαίες για να γιορτάσει την.. Ημέρα των Ευχαριστιών, μια από τις σημαντικότερες γιορτές των Αμερικανών. Μάλιστα, στη Μητρόπολη πραγματοποιήθηκε δοξολογία, στην οποία παρευρέθηκαν απλοί πολίτες και επίσημοι, ενώ ακολούθησε δεξίωση στην αμερικανική πρεσβεία. 

Την έντονη φιλοαμερικανική ατμόσφαιρα της εποχής αποτύπωνε το σχόλιο του "Ελεύθερου Τύπου" την επόμενη μέρα: "Και συνεώρτασε πάλιν χθες ο Ελληνικός μετά του Αμερικανικού λαού. Και ανεπετάσθη εις χαρμοσύνους κυματισμούς συναδελφώσεως, η κυανόλευκος παρά την διάστερον. Αι δύο εθνότητες, ως ενιαία υπήρξε χθες η επινίκιος εκδήλωσις, χαίρουσιν από κοινού την χαράν του θριάμβου των αρχών, αίτινες, διαλαληθείσαι υπό του "νέου Περικλέους" της Δημοκρατίας των νέων Αθηνών, ουδαμού ή εις την χώραν του αρχαίου Περικλέους και των αρχαίων Αθηνών εύρον ζωηροτέραν την απήχησιν και θερμοτέραν την υποδοχήν. Διότι ουδέν άλλο Έθνος επί της γης, όσον το Ελληνικόν ηγωνίσθη από τόσων χιλιάδων ετών και εξακολουθεί αγωνιζόμενον διά την τελικήν επικράτησιν των υπερόχων εκείνων αρχών, αίτινες εξετέθησαν εν τω προγράμματι του Προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών.... Και ενηγκαλίσθησαν χθες εν χαρμοσύνω κυματισμώ αι σημαίαι των δύο Εθνών, κοινόν εορταζόντων θρίαμβον..." (σ.σ. κοινός θρίαμβος εννοείται η νίκη των Συμμάχων στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο)

Στις 15 Νοεμβρίου 1922, τις πρώτες πρωινές ώρες ανακοινώθηκε η απόφαση του Έκτακτου Επαναστατικού Στρατοδικείου για τους οκτώ κατηγορουμένους, οι οποίοι είχαν δικαστεί ως υπεύθυνοι της Μικρασιατικής Καταστροφής: οι πρώην πρωθυπουργοί Δημήτριος Γούναρης, Νικόλαος Στράτος και Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης, ο Γεώργιος Χατζανέστης, διοικητής της στρατιάς της Μικράς Ασίας, ο υποναύαρχος και πρώην υπουργός Μιχαήλ Γούδας, ο υποστράτηγος και πρώην υπουργός Ξενοφών Στρατηγός και οι υπουργοί Νικόλαος Θεοτόκης και Γεώργιος Μπαλτατζής.

Το Στρατοδικείο έκρινε ένοχους τους κατηγορουμένους, ενώ οι έξι από τους οκτώ - πλην του Μιχαήλ Γούδα και του Ξενοφώντα Στρατηγού - εκτελέστηκαν μέσα σε λίγες ώρες στο Γουδί. Ήταν χαρακτηριστικό ότι ενώ τις προηγούμενες ημέρες οι εφημερίδες είχαν καλύψει εκτενώς την ακροαματική διαδικασία, η ανακοίνωση της απόφασης και η εκτέλεση των ποινών πέρασαν στα ψιλά των εφημερίδων, εξ αιτίας της λογοκρισίας της προσωρινής επαναστατικής κυβέρνησης. 

Την επόμενη μέρα, ο "Ελεύθερος Τύπος" περιέγραψε την εκτέλεση των έξι κατηγορουμένων ως εξής: 

"Την 11 και 30΄π.μ. της σήμερον (χθες) εις τον παρά το Γουδί χώρον εξετελέσθη εν πλήρει στρατιωτική τάξει η θανατική εκτέλεσις των εξ καταδικασθέντων υπό του Εκτάκτου Επαναστατικού Στρατοδικείου υπευθύνων της Μικρασιατικής καταστροφής, ήτοι των απαρτισάντων το Συμβούλιον των Πέντε πολιτικών Π. Πρωτοπαπαδάκη, Δ. Γούναρη, Ν. Στράτου, Γ. Μπαλτατζή και Ν. Θεοτόκη και του Αρχιστρατήγου της ήττης Γ. Χατζηανέστη. Της εκτελέσεως προηγήθη η στρατιωτική καθαίρεσις και η Θεία μετάληψις εν ταις φυλακαίς Αβέρωφ. Οι νεκροί μεταφερθέντες πάραυτα εις το Α΄ Νεκροταφείον, παρεδόθησαν εις τους οικείους των προς ταφήν. Προ της εκτελέσεως οι κατάδικοι ερωτηθέντες περί της υστάτης θελήσεώς των, ουδέν είπον".

Την ίδια μέρα, μία ώρα μετά τη βιαστική εκτέλεση των έξι, έφτανε η επιστολή του Βενιζέλου από το Λονδίνο, ο οποίος προσπαθούσε να αποτρέψει την εκτέλεση της θανατικής ποινής: 

"Λωζάνη, 15 Νοεμβρίου 1922 

Επαναστατικήν Επιτροπήν, Αθήνας. 

Σήμερον ο Λόρδος Κώρζον βαθύτατα συγκεκινημένος με πλησίασε και μοι επέδειξε τηλεγράφημα αγγέλον την απόφασιν του Στρατοδικείου δι'ης καταδικάζονται εις θάνατον οι κατηγορούμενοι. Μοι ετόνισεν την φρικαλέαν εντύπωσιν, η οποία θα εδημιουργείτο όχι μόνον μεταξύ των κυβερνητικών κύκλων εν Αγγλία, αν υπεύθυνοι υπουργοί της χώρας, οίτινες κατά τρόπον έκδηλον είχον υπέρ αυτών την υποστήριξιν της κοινής γνώμης ότε ανέλαβον την αρχήν, εξετελούντο. Και προσέθηκεν ότι αν πραγματοποιηθή η εκτέλεσις, η βρετανική κυβέρνησις θα προβή εις ανάκλησιν του πρεσβευτού της. Καίτοι, όπως γνωρίζετε, μετά προσοχής αποφεύγω να επέμβω εις τας εσωτερικάς υποθέσεις της χώρας. Θεωρώ καθήκον μου να σας βεβαιώσω ότι η εντύπωσις θα είναι πράγματι ως την παριστά ο Λόρδος Κώρζον και να επισύρω την προσοχήν σας επί του γεγονότος ότι η θέσις μου ενταύθα θα καταστή δυσχερής. 

ΕΛ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ"

Στις 15 Νοεμβρίου 1923, στις 3.30΄ τα ξημερώματα, το Στρατοδικείο ανακοίνωσε την απόφασή του για τους συμμετέχοντες στο στασιαστικό κίνημα των Λεοναρδόπουλου-Γαργαλίδη, που είχε εκδηλωθεί στις 22 του περασμένου Οκτωβρίου, αλλά καταλύθηκε μέσα σε πέντε ημέρες. Οι πρωταγωνιστές του κινήματος, υποστράτηγοι Γεώργιος Λεοναρδόπουλος και Παναγιώτης Γαργαλίδης, καθώς και οι αντισυνταγματάρχες Αβράμπος και Νικολαρέας καταδικάστηκαν σε θάνατο, ενώ μικρότερες ποινές (από φυλάκιση δύο ετών μέχρι ισόβια δεσμά) επιβλήθηκαν σε άλλους 59 κατηγορουμένους. Οι θανατικές ποινές δεν εκτελέστηκαν ποτέ, όμως η καταστολή του κινήματος και η δίκη των πρωτεργατών του οδήγησε στην περαιτέρω αποδυνάμωση της αντιβενιζελικής παράταξης, ενώ έδωσε και την αφορμή για γιγάντωση του κινήματος που ζητούσε την κατάλυση της βασιλείας και τη μετατροπή του πολιτεύματος σε αβασίλευτη δημοκρατία.

Ενδεικτικό του κλίματος που επικρατούσε ακριβώς ένα χρόνο μετά την εκτέλεση των έξι, ήταν το κύριο άρθρο του "Έθνους" το ίδιο βράδυ: "....Ας μη χυθή αίμα. Των υπερτέρων ανθρώπων πρώτιστη αρετή η μεγαλοφροσύνη και η επιείκεια. Ας μη χυθή αίμα! Ας βαρύνη εις την πλάστιγγα της αποφάσεως το λευκόν παρελθόν των καταδίκων. Ας συμμορφωθώμεν προς την επιτακτικήν κραυγήν τηες Πατρίδος, που ζητεί την ειρήνην, την γαλήνευσιν, την αγάπην μεταξύ των υιών της. Είνε τόσον πολύ το αίμα, που από του 1915 χύνεται εις τον τόπον μας!"