Ο Παλαμάς και το Νόμπελ

Ο πρώτος Έλληνας λογοτέχνης που τιμήθηκε με βραβείο Νόμπελ ήταν ο Γεώργιος Σεφέρης το 1963. Όχι ότι δεν είχαν υπάρξει παλιότερα άλλοι Έλληνες ποιητές ή συγγραφείς ως προτεινόμενοι, όπως ο Νίκος Καζαντζάκης και ο Κωστής Παλαμάς, με τον τελευταίο να μετρά ένα ρεκόρ 14 υποψηφιοτήτων. Συγκεκριμένα, ο Παλαμάς ήταν υποψήφιος κάθε χρονιά από το 1926 μέχρι το 1940 - με μόνη εξαίρεση το 1939 - ώσπου ήρθε η τριπλή Κατοχή της χώρας την άνοιξη του 1941 και ο θάνατος του ποιητή δυο χρόνια αργότερα. 

Δεν ήταν μόνο η Ελλάδα που πρότεινε συνέχεια τον Παλαμά ως υποψήφιο για το πολύ τιμητικό αυτό βραβείο. Θα έλεγε κανείς ότι μάλλον από την Ελλάδα προέρχονταν οι αμφισβητίες και οι υπονομευτές του ποιητή, ο οποίος απολάμβανε εξαιρετικής αποδοχής από ξένους συναδέλφους του. Τον Απρίλιο του 1930, το γαλλόφωνο περιοδικό της Αιγύπτου Semain Egyptien, αφιέρωσε την έκδοσή του στην ποίηση του Παλαμά, ενώ φιλοξενούσε τις απόψεις δεκάδων διανοουμένων απ' όλον τον κόσμο, οι οποίοι εκφράζονταν επαινετικά για το έργο του Έλληνα ποιητή. 

Ο βραβευμένος με Νόμπελ Λογοτεχνίας, Ρομαίν Ρολάν, χαρακτήριζε τον Παλαμά ως το μεγαλύτερο ποιητή της Ευρώπης - αν όχι του κόσμου μετά τον Ραμπιντανάθρ Ταγκόρ - την εποχή εκείνη, ενώ στο περιοδικό δημοσιευόταν μια επιστολή του προς τον ποιητή:

"Αγαπητέ Κωστή Παλαμά,

Είμαι βαθύτατα συγκινημένος από το ολοφώτεινο άγγελμα που μου στέλνετε. Είναι θλιβερό για μένα που περίμενα ως τα εξήντα τέσσερα χρόνια μου, για να γνωρίσω τον μεγαλύτερο ποιητή της εποχής μου - αλλά και χαρά μου, που έζησα αρκετά για να μπορέσω ακόμη να λούσω τα μάτια μου μέσα στο αττικό φως και στη μενεξεδένια του πνοή. Θα ήθελα να ελπίζω πως θα μπορέσουμε να ιδωθούμε σ' αυτήν την ζωή. Ό,τι κι αν συμβεί στο εξής, το πνεύμα μου άγγιξε το δικό σας. Και είναι αυτό το άγγιγμα στενότερο και ιερότερο από το άγγιγμα των βλεμμάτων και των χεριών.

Σας παρακαλώ να πιστέψετε στην αγάπη μου και στον αδελφικό μου σεβασμό.

ΡΟΜΑΙΝ ΡΟΛΛΑΝ"

Ο Φρανσίς ντε Μιομάντρ, συγγραφέας και κριτικός του Nouvelle Literraire, σχολίαζε για την ποίηση του Παλαμά:

"Εκείνο που κάνει τη μεγαλύτερη εντύπωση στην ανάγνωση αυτού του ποιητή είναι η συγγένεια του ύφους, του τόνου, της ατμόσφαιρας, με τους μεγάλους προγόνους του, με τους ποιητές της αρχαίας Ελλάδας. Όχι γιατί αρχαΐζει έστω και κατ' ελάχιστον, αλλά επειδή μπόρεσε να ανακαλύψει τη βαθιά παράδοση του ελληνισμού".

O Μπγιόργκμαν, καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Ρόστοκ, σημείωνε ότι "αν υπάρχει σήμερα ποιητής ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΑΞΙΟΣ του διεθνούς φιλολογικού βραβείου Νόμπελ, αυτός είναι ο μεγάλος Έλληνας εθνικός ποιητής και μαζί λαμπρός υπέρμαχος της παγκόσμιας ειρήνης, Κωστής Παλαμάς".

Στο Semain Egyptien, δημοσιευόταν και μια ένθερμη επιστολή του Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ προς τον Παλαμά, η γνησιότητα της οποίας, ωστόσο, αμφισβητήθηκε και διαψεύστηκε από τις ελληνικές εφημερίδες. Με μεγάλη επιφύλαξη ως προς την αυθεντικότητα του κειμένου, στο οποίο δεν κατονομαζόταν ο ποιητής, αναγράφονταν τα εξής:

"Αγαπητέ Ποιητή,

Δεν μπορώ να σας ευχαριστήσω αρκετά για τις ποιητικές συλλογές σας, που μου στείλατε. Η περισσότερη από τη σύγχρονη ποίηση έχει καταντήσει σαν τη δική σας τη λιμνοθάλασσα - ένα πέπλο πλεγμένο από φύκια την έχει περιτυλίξει, τα φύκια είναι η εξωφρενική τεχνοτροπία και η προσωπική ιδιορρυθμία. Έχουμε ανάγκη από παγκόσμιους ποιητές σήμερα, γιατί ολόκληρος ο κόσμος έχει ανοιχθεί στην ενόραση μας. Τέτοιοι ποιητές δεν μπορεί παρά να έλθουν από τις χώρες εκείνες που έχουν άνεση και φως, που οι ψυχές τους δεν βρίσκονται αποπνιγμένες κάτω από  το βάρος της ευμάρειας και ο διανοητικός τους ορίζοντας βαθιά θολωμένος από πολιτικούς εφιάλτες. Κι εσείς είστε ένας τέτοιος ποιητής - και είναι φυσικό για σας ν' ανήκετε στη δική σας τη χώρα, όπως και σ' όλες τις χώρες του κόσμου.

Σας στέλνω τους εγκάρδιους χαιρετισμούς μου.

Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ".

Απευθυνόταν πραγματικά στον Παλαμά η επιστολή αυτή ή υπήρξε κάποια παρεξήγηση από το αιγυπτιακό περιοδικό; Αυτό πάντως δημοσίευε ένα φωτοαντίγραφο της επιστολής, η οποία δεν προσδιόριζε επακριβώς τον αποδέκτη της.

Όπως και να 'χει, γεγονός είναι ότι με δημοσιεύματα όπως το αφιέρωμα του γαλλόφωνου, αιγυπτιακού περιοδικού, πολλοί στην Ελλάδα είχαν πιστέψει ότι ίσως το 1930 να είχε φτάσει η σειρά του Παλαμά, να γινόταν ο πρώτος Έλληνας, στον οποίο θα απονεμόταν ένα βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Μόνο που αυτό δεν συνέβη τελικά και ο Παλαμάς συνέχιζε να είναι υποψήφιος τα επόμενα χρόνια.

Οι συνεχείς "αποτυχίες" κάποια στιγμή δημιούργησαν ένα κλίμα απογοήτευσης. Το 1934, μετά την απονομή του Νόμπελ στον Λουίτζι Πιραντέλο, μια εφημερίδα έγραφε με απογοήτευση και εκνευρισμό: "Δεν θέλουν να μας το δώσουν οι κουτόφραγκοι! Δεν μας το δίνουν! Και γι' αυτό η αίτησι του Παλαμά πρέπει ν' αποσυρθή, για να μη φανή, ότι ο μεγάλος αυτός ποιητής ζητιανεύει ένα "λελέ" που το εκλώτσησε ο Γκόρκυ".
Πώς, όμως, αισθανόταν, ο ίδιος ο ποιητής; 

Τον Δεκέμβριο της χρονιάς εκείνης, η ελληνοαμερικανική εφημερίδα Εθνικός Κήρυξ δημοσίευσε μια συνέντευξη του ποιητή σχετικά με το θέμα, όπου ο Παλαμάς άφηνε να εννοηθεί κάποια πικρία: "Δεν πρόκειται να αμφισβητήσω ούτε για μια στιγμή τα προσόντα εκείνων που επήραν μέχρι τώρα το βραβείο του Νόμπελ. Θα διαπιστώσω όμως ένα πράγμα. Το ότι δυστυχώς στην φιλολογίαν επήρε τελευταία θέσιν, ένα πράγμα που ίσχυε και ισχύει στην πεζή ζωήν: το μέσον". Και εξηγούσε: "Τα μέσα που έχουν πέρασι στην φιλολογία και ιδιαίτερα στην απονομήν του Νόμπελ είνε η διαφήμισις και ακόμη πολλές φορές η πολιτική επιρροή".

Όμως το σχόλιο δεν απευθυνόταν μόνο στην επιτροπή των βραβείων, αλλά είχε και αποδέκτες στο εσωτερικό της Ελλάδας: "Ωστόσο, ίσως στην περίπτωσί μου να μη χρειαζόμουν τίποτε άλλο παρά μια θερμή υποστήριξι του τόπου. Γιατί είνε ευκολονόητο ότι μια επιτυχία δική μου - δικαία άλλωστε - θα είχε μεγάλο αντίκτυπον στα γράμματα της πατρίδος μας. Κι' αυτό νομίζω πως δεν είνε λίγο"

Στην ερώτηση δε του δημοσιογράφου αν ίσχυε το λατινικό ρητό "dum spiro spero", ο Παλαμάς αποφαινόταν: "Σχεδόν. Είνε ένας αγών ίσιος και καλός και δεν μπορεί παρά να δικαιωθή κάποτε. υπό τας προϋποθέσεις όμως που είπαμε. Εγώ στο μέρος μου έκανα το καθήκον μου. Απομένει να προσφέρη η κοινωνία και ο τύπος τις εκδουλεύσεις του όχι σε μένα πια αλλά στο έθνος μας, στα δικά του γράμματα..."

(Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στον Εθνικό Κήρυκα στις 06.12.1934 και αναπαράχθηκε σύμφωνα με την ορθογραφία της εφημερίδας)

Σχετικά θέματα:
Όταν ο Παλαμάς αυτοπροσδιοριζόταν ως "δημοτικιστής της άκρας αριστεράς".
Ο ευχαριστήριος λόγος του Γιώργου Σεφέρη, όταν παρέλαβε το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1963.
Όλα τα βραβεία Νόμπελ Λογοτεχνίας
Η διαθήκη του Άλφρεντ Νομπέλ και η απονομή των παγκοσμίου φήμης βραβείων