Πώς πρέπει ν' αντιδρούν δάσκαλοι, γονείς και μαθητές σε περιπτώσεις σχολικού εκφοβισμού;

Σύμφωνα με την Ένωση Αμερικανών Ψυχολόγων (APA), το μπούλινγκ (ή εκφοβισμός στα ελληνικά) είναι η επίδειξη μιας σκόπιμα επιθετικής συμπεριφοράς, που περιλαμβάνει μια ανισορροπία δύναμης ή εξουσίας. Πρόκειται για μια επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά, η οποία μπορεί να είναι σωματική, λεκτική ή σχεσιακή. Εκδηλώνεται όχι μόνο στα σχολεία, αλλά και σε χώρους εργασίας, ενώ μπορεί να διαρκεί χρόνια. Όσο δε αφορά ειδικά το σχολικό εκφοβισμό, εκδηλώνεται διαφορετικά στα δύο φύλα: τα αγόρια εκφοβίζουν χρησιμοποιώντας συνήθως σωματική βία, ενώ τα κορίτσια το κάνουν μέσω του κοινωνικού αποκλεισμού. Ποια, όμως, πρέπει να είναι η αντίδραση των δασκάλων, των γονιών, αλλά και των ίδιων των παιδιών σε περιπτώσεις μπούλινγκ; Οι ΗΠΑ είναι η πρώτη χώρα, όπου εδώ και αρκετά χρόνια έχει ξεκινήσει ένας σοβαρός, δημόσιος διάλογος για το θέμα του μπούλινγκ. Ας ρίξουμε μια ματιά στο τι συμβουλεύουν οι Αμερικανοί ψυχολόγοι.

Α. Τι θα πρέπει να κάνουν οι δάσκαλοι και οι διευθυντές των σχολείων

1. Να είναι παρατηρητικοί και να γνωρίζουν τι συμβαίνει.

Αν και συνήθως τα περιστατικά εκφοβισμού λαμβάνουν χώρα σε μέρη, όπου η δυνατότητα ελέγχου εκ μέρους των δασκάλων είναι περιορισμένη ή ανύπαρκτη (π.χ. σε τουαλέτες, στο πεζοδρόμιο, μέσω υπολογιστή κλπ.), θα πρέπει να είναι σε εγρήγορση και να πουν στα παιδιά ότι η καταγγελία ενός περιστατικού εκφοβισμού, δεν συνιστά "κουτσομπολιό". 

Αν πάλι ένας εκπαιδευτικός διαπιστώσει περιστατικά εκφοβισμού μέσα στην τάξη, θα πρέπει να παρέμβει άμεσα για να το σταματήσει, να καταγράψει το περιστατικό και να ενημερώσει το διευθυντή του σχολείου, ώστε το περιστατικό να διερευνηθεί. Δεν συνιστάται η πραγματοποίηση μιας συνεδρίας με την παρουσία του μαθητή που εκφοβίζει και εκείνου που εκφοβίζεται, καθώς αυτό είναι πολύ ενοχλητικό και εκφοβιστικό για το μαθητή, που πέφτει θύμα μπούλινγκ.

2. Να καταστήσουν τους γονείς και τους μαθητές μέρος της λύσης.

Οι γονείς και οι μαθητές πρέπει να συμμετέχουν σε ομάδες ασφάλειας και καταπολέμησης του σχολικού εκφοβισμού. Οι μαθητές μπορούν να ενημερώνουν τους ενήλικες για το τι πραγματικά συμβαίνει και επίσης να τους διδάξουν σχετικά με τις νέες τεχνολογίες, που χρησιμοποιούν τα παιδιά ως μέσο εκφοβισμού. Από την άλλη, οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί μπορούν να βοηθήσουν τους μαθητές ενθαρρύνοντας θετικές συμπεριφορές και διδάσκοντας δεξιότητες, ώστε να γνωρίζουν πώς ν' αντιδράσουν σε μια περίπτωση μπούλινγκ. Σημαντικός είναι ο ρόλος και των μεγαλύτερων μαθητών του σχολείου, οι οποίοι μπορούν να χρησιμεύσουν ως μέντορες και να ενημερώσουν τους νεότερους μαθητές σχετικά με τις ασφαλείς πρακτικές στο διαδίκτυο.

3. Να ορίσουν θετικές προσδοκίες συμπεριφοράς σε μαθητές και ενήλικες.

Πρέπει να προσφέρεται στους μαθητές ένα ασφαλές περιβάλλον μάθησης, μέσα στο οποίο ο εκφοβισμός δεν έχει θέση, ενώ θα καθίσταται σαφές ότι, όποιος καταφεύγει σε τέτοιες πρακτικές, θα υφίσταται και τις συνέπειες. Βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση μπορεί π.χ. να είναι η υπογραφή (από μαθητές και γονείς) ενός εγγράφου αντι-μπούλινγκ, που θα βοηθά τους μαθητές να κατανοήσουν τη σοβαρότητα του εκφοβισμού.

Όσο δε αφορά τα λιγότερο κοινωνικοποιημένα παιδιά, που δυσκολεύονται να κάνουν καινούριους φίλους ή γενικότερα δυσκολεύονται να προσαρμοστούν στο σχολικό περιβάλλον, οι δάσκαλοι μπορούν να παρέμβουν (π.χ. αναθέτοντάς τους μικρές δουλειές ή βοηθώντας τους να αποκτήσουν φιλίες), ώστε τα παιδιά αυτά να μην αισθάνονται ευάλωτα.

Β. Τι πρέπει να κάνουν οι γονείς:

1. Να προσέχουν για την ύπαρξη ιχνών εκφοβισμού, που τυχόν υφίστανται τα παιδιά τους.

Τέτοια συμπτώματα μπορούν π.χ. να είναι η μειωμένη επιθυμία του παιδιού να πάει στο σχολείο, η μειωμένη όρεξη, εφιάλτες στον ύπνο, κλάμα, άγχος, κατάθλιψη κλπ. Είναι πολύ σημαντικό να κατανοηθεί ότι τα παιδιά δεν παίρνουν συνήθως την πρωτοβουλία να μιλήσουν από μόνα τους για επιθέσεις, που ενδεχομένως υφίστανται από συμμαθητές τους. 

Εφόσον ο γονιός ανακαλύψει ότι το παιδί του όντως υφίσταται επίθεση μπούλινγκ, σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να το συμβουλέψει να αδιαφορήσει ή "να το αφήσει να περάσει". Θα πρέπει να κάνει μια ειλικρινή συζήτηση με το παιδί, ώστε να μάθει πραγματικά τι συμβαίνει με όλες τις λεπτομέρειες και να πάρει τα απαραίτητα, προφυλακτικά μέτρα. Πρέπει να πείσει το παιδί του ότι θα είναι εκεί για να το προστατέψει και ότι σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να επιλέξει την οδό της αντεπίθεσης. 

2. Να διδάξουν στα παιδιά τους πώς να αντιδράσουν σε περίπτωση εκφοβισμού.

Ουσιαστικά είναι οι πρώτες αντιδράσεις που θα πρέπει να επιδείξει ένα παιδί μέχρι να ασχοληθεί η διοίκηση του σχολείου επιβάλλοντας τις πρέπουσες, πειθαρχικές ποινές. Στόχος είναι να μην συνθλιβεί ο ψυχικός κόσμους του παιδιού, ούτε να αισθανθεί ηττημένο. Τέτοια μαθήματα μπορούν να γίνουν στο σπίτι, όπου ο γονιός θα δείξει στο παιδί του πώς να αγνοεί έναν νταή ή πώς ν' αναπτύξει δυναμικές στρατηγικές αντιμετώπισης του μπούλινγκ. (Εδώ θα προσθέσω ότι προφανώς ο γονιός δεν τα γνωρίζει όλα από μόνος του, οπότε καλό είναι να συμβουλευτεί κάποιον ειδικό.) Κάτι πολύ σημαντικό, που μπορούν να κάνουν οι γονείς, είναι να βοηθήσουν τα παιδιά τους να προσδιορίσουν δασκάλους ή φίλους στο σχολείο, στους οποίους να αισθάνονται ότι μπορούν ν' απευθυνθούν σε περίπτωση που πέσουν θύματα εκφοβισμού.

3. Να θέσουν όρια στη χρήση της τεχνολογίας.

Είναι πάρα πολύ σημαντικό αυτό, καθώς δεν πρέπει να υποτιμάται το λεγόμενο cyberbulling, δηλαδή ο εκφοβισμός μέσω διαδικτύου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Κάποια βήματα είναι η ενεργοποίηση ειδικών φίλτρων στον υπολογιστή που χρησιμοποιεί το παιδί, η υποχρεωτική χρήση υπολογιστή σε δημόσιο χώρο μέσα στο σπίτι, ώστε να είναι εύκολα ελέγξιμος, προσεκτική χρήση (με αυστηρά όρια) των κινητών τηλεφώνων κλπ.

4. Σε κάθε περίπτωση, μόλις ο γονιός πληροφορηθεί ότι το παιδί του έπεσε θύμα μπούλινγκ, θα πρέπει ν' απευθυνθεί στη διεύθυνση του σχολείου αναφέροντας το περιστατικό και αν διαπιστώσει αδράνεια, να απευθυνθεί διά επιστολής στον προϊστάμενο.

Γ. Πώς πρέπει ν' αντιδρούν οι μαθητές θύματα εκφοβισμού:

1. Ν' αναφέρουν κάθε επίθεση μπούλινγκ.

Η αναφορά μπορεί να γίνει στον γονέα ή σε οποιονδήποτε άλλο ενήλικα, τον οποίο εμπιστεύονται. Είναι πολύ σημαντικό να συνειδητοποιήσει το παιδί ότι πρέπει ν' αναφέρει κάθε επίθεση εκφοβισμού που δέχεται, μεταξύ των οποίων και κάθε περίπτωση cyberbulling (κάτι που συνήθως τα παιδιά αποφεύγουν ν' αναφέρουν, φοβούμενα ότι μπορεί οι γονείς τους να τους απαγορεύσουν να χρησιμοποιούν τον ηλεκτρονικό υπολογιστή). Τα παιδιά πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι τέτοιες περιστατικά πρέπει να τα χειρίζονται πάντοτε οι ενήλικες.

2. Να μην ανταποδίδουν τα νταηλίκια.

Δύο λάθη δεν κάνουν ένα σωστό. Πρέπει ν' αποφύγουν να δείξουν το θυμό τους, ούτε όμως να ξεσπάσουν σε κλάματα. Απλά να πουν στον νταή να σταματήσει τις επιθέσεις ή να φύγουν ήρεμα από το σημείο.

3. Να μην είναι μόνα.

Όσο είναι δυνατόν, ένα παιδί που υφίσταται εκφοβισμό θα πρέπει ν'αποφεύγει να βρίσκεται ολομόναχο στον ίδιο χώρο με τον νταή - ακόμη κι αν αυτό σημαίνει ότι πρέπει να πηγαίνει ακόμη και στην τουαλέτα με κάποιον φίλο ή ότι πρέπει ν' αλλάζει δρόμο για να πάει π.χ. στην τάξη του.

4. Σε κάθε περίπτωση, το παιδί πρέπει να θυμάται ότι είναι σημαντικό ν' αναφέρει κάθε περίπτωση εκφοβισμού, που υφίσταται ο ίδιος ή κάποιος συμμαθητής του, στους δασκάλους, το διευθυντή του σχολείο, σε κάποιο γονιό ή σε όποιον ενήλικα εμπιστεύεται.


πηγή: www.apa.org/