Ένα ελληνικό βιβλίο με λέξεις χωρίς ρο!, όπου η ελευθερία γίνεται... ξεσκλαβία!

Αν το ελληνικό αλφάβητο διέθετε 23 γράμματα αντί για 24, αν για παράδειγμα έλειπε το ρο, πολλές από τις λέξεις που χρησιμοποιούμε, θα ήταν αγνώριστες! Θα είχαν αναπόφευκτα διαφορετική ετυμολογία, άρα και διαφορετικό τρόπο εκφοράς. Μια γενική ιδέα για αυτό το τόσο ευφάνταστο σενάριο παίρνουμε από ένα βιβλίο του 1827 με τίτλο «Επτά πληγαί της Ελλάδος», συγγραφέας του οποίου ήταν ο λόγιος Σπυρίδων Βαλέτας (υπογράφοντάς το απλά με τα αρχικά Σ.Β.). Στις μόλις 26 σελίδες του βιβλίου αυτού και υπό τη μορφή επτά διαλόγων ο Βαλέτας περιγράφει τις επτά – κατά τη γνώμη του – σημαντικότερες πληγές του εκκολαπτόμενου ακόμα ελληνικού κράτους, προτού καν αυτό εξασφαλίσει την ανεξαρτησία του. Η ιδιαιτερότητα του βιβλίου είναι ότι ο συγγραφέας δεν χρησιμοποιεί το γράμμα ρο ούτε μία φορά - ή μάλλον το χρησιμοποιεί ελάχιστες φορές και μόνο σε υποσημειώσεις ή σε λέξεις εντός παρενθέσεων (κάποιες ελληνικές και κάποιες ξένες) θέλοντας να διευκρινίσει στους αναγνώστες του το νόημα ορισμένων λέξεων ή φράσεων που ο ίδιος επινόησε (ή απλά επέλεξε να χρησιμοποιήσει) μόνο και μόνο για ν’ αποφύγει να συμπεριλάβει το γράμμα ρο.

Γιατί μπήκε σ’ αυτόν τον κόπο; Άγνωστο! Ίσως να ήταν κάποιο προσωπικό στοίχημα, αν και σε ορισμένες περιπτώσεις ο Βαλέτας δεν αποφεύγει τις περιττές ακροβασίες, όπως όταν δεν αναφέρει τα ονόματα αγωνιστών της Ελληνικής Επανάστασης, προφανώς επειδή έπρεπε με κάποιον τρόπο να παραλείψει το γράμμα προς αποφυγή. Έτσι, μένουμε με την απορία ποιοι μπορεί να ήταν στην πραγματικότητα ο δολοφονημένος «αθώος Αχιλλέας της Ελλάδος» και ο «επί των όπλων υποληπτικός σεβάσμιος γνωστός πολεμιστής», ο οποίος πολέμησε στο Μεσολόγγι, αλλά κέρδισε το «αιώνιο μίσος» των Ελλήνων!

Εξάλλου, ο Βαλέτας ακροβατεί και όταν εξηγεί ότι η λέξη «Βασιλεία» «εις τας ακοάς των Ελλήνων από πολλής κάμνει τον αυτόν ήχον τον οποίον κάμνει και η λέξις της δημοτικής βασιλείας (δημοκρατία). Όποιος θέλει να μάθη την αλήθειαν διά να μη με υπολάβη πως αγαπώ και θεοποιώ τοιαύτην δεσποτικήν διοίκησιν ας ακούη την κοινήν ομιλίαν», ενώ σε άλλο σημείο αντικαθιστά τη λατινική «repubblica», που κανονικά σημαίνει «δημοκρατία», με τη λέξη «Πολιτεία»! Ο ίδιος πάντως ήταν δημοκρατικών πεποιθήσεων, αρκετά προχωρημένος για την εποχή του, όπως μπορεί να διαπιστώσει κάποιος διαβάζοντας το βιβλίο του, που είναι ψηφιοποιημένο και προσφέρεται για κατέβασμα από την Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Νεοελληνικών Σποδών του Πανεπιστημίου της Κρήτης με την ονομασία Ανέμη.

Αυτές είναι  οι λέξεις - όσες εγώ εντόπισα - που απορρίφθηκαν από το Βαλέτα λόγω ρο και αντικαταστάθηκαν με άλλες, χωρίς αυτό το «απεχθές» γράμμα.

ελευθερία                 ελευθερώνομαι       ελευθεροτυπία         ελεύθερος                 δημοκρατία            repubblica                αναρχία                   πατρίδα                     ζωγραφισμένη       Φαναριώτες           Στερεοελλαδίτες    ναργιλές                    εχθρός                        μοντέρνος                εμπόριο                     επιρροή                     κατάχρηση               Γραμματική            χρήματα                    έρημοι                        εύφοροι                     υπερασπιστές

ξεσκλαβία ξεσκλαβώνομαι ξεσκλαβία του τύπου ξεσκλαβωμένος βασιλεία Πολιτεία ανακεφαλία γεννησαμένη γη κονδυλοβαμμένη Κωνσταντινουπολιτώνες Στεγνοελλαδίτες καπνοφυσούνια υπενάντιος νεοφανής εμπόλημα εισβολή αναπόδιση Κονδυλοδιδάσκουσα γινέαι (γινέες, προφανώς από το ξενικό γκινέες) μοναζόμενοι εύγονοι διαυθεντευτές

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ

Ο Σπυρίδων Βαλέτας γεννήθηκε στην Ίο το 1778. Ο πατέρας του ήταν ευπατρίδης του νησιού και είχε ισχυρούς δεσμούς με τους Φαναριώτες. Ο Σπυρίδων πήγε σχολείο στην Πάτμο, τη Σίφνο και την Κωνσταντινούπολη, όπου διέμενε στην οικία του Κωνσταντίνου Σούτσου, του οποίου ήταν παράλληλα γραμματέας. Όπως διαβάζουμε στη νεκρολογία, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Αιών τον Ιούνιο του 1843, στην Κωνσταντινούπολη ο Βαλέτας «εθαυμάζετο διά τον επαφρόδιτον λόον του, ο οποίος προφερόμενος ή γεγραμμένος είχε τι επαγωγόν της Πλατωνικής Μούσης» (εφημερίδα Αιών, 24.06.1843).

Το 1816 μετέφρασε στα ελληνικά το σύγγραμμα Περί Ισότητας και Ανισότητας των Ανθρώπων του Ζακ Ρουσσώ χρησιμοποιώντας το ψευδώνυμο Δημήτριος Αριστομένους. Το βιβλίο τυπώθηκε στο Παρίσι και έτυχε θετικής υποδοχής από τον Αδαμάντιο Κοραή και τους ευρύτερους λογοτεχνικούς κύκλους. Το 1817 μετέφρασε σε πιο σύγχρονη γλώσσα τέσσερις από τους Παράλληλους Βίους του Πλουτάρχου. Η μετάφραση έγινε αντικείμενο θαυμασμού, όμως το βιβλίο χάθηκε σ’ ένα ναυάγιο σε λιμάνια της Ιταλίας (Ετρουρία), στο ίδιο ναυάγιο που έχασε την ζωή του ο μαθηματικός Παΐσιος Καραπατάς, που από ορισμένους περιγραφόταν ως διάδοχος του Κοραή.

Όταν το 1819 ο Αλέξανδρος Σούτσος αναγορεύτηκε ηγεμόνας της Δακίας, ο Βαλέτας διορίστηκε γραμματέας του. Είχε ήδη παντρευτεί την πρωτότοκη κόρη του Κωνσταντίνου Σούτσου (που ήταν ξάδερφος του Αλέξανδρου), Αικατερίνη, η οποία μετέφρασε επίσης αρχαία συγγράμματα, όπως τους διαλόγους του Φωκίωνα, κερδίζοντας αναγνώριση για το έργο της αυτό. Μαζί απέκτησαν έξι παιδιά – όλα πέθαναν πριν από εκείνον.

Σε συνεργασία με το Γεώργιο Λεβέντη, διευθυντή του γενικού ρωσικού προξενείου στην περιοχή και επικεφαλής του παραρτήματος της Φιλικής Εταιρίας στο Βουκουρέστι, ο Βαλέτας βοήθησε στην ίδρυση ελληνικής σχολής, στην αποστολή τριών νέων σπουδαστών στο Παρίσι, στην ηγεμονική προσφορά εξακοσίων χιλιάδων δραχμών ετησίως στον Αδαμάντιο Κοραή (την οποία όμως εκείνος αποποιήθηκε), στην ανέγερση ελληνικού θεάτρου στο Βουκουρέστι, ενώ συνέβαλε ουσιαστικά στο να παραμείνει κρυφή η δράση των Φιλικών της περιοχής.

Μετά την έκρηξη της Επανάστασης υπό τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, ο Βαλέτας αρχικά προσέφερε τη βοήθειά του, όμως εξαιτίας ορισμένων διαφωνιών του μετέβη στη Στεφανούπολη της Τρανσυλβανίας. Εκεί, με τη βοήθεια της συζύγου του μετέφρασε το σύγγραμμα του Γαλάτη Σαίου περί πολιτικής οικονομίας.

Στην Ελλάδα έφτασε το 1829 ύστερα από πρόσκληση του Ιωάννη Καποδίστρια, ο οποίος του πρότεινε τη Γραμματεία (υπουργείο) Οικονομικών, όμως ο Βαλέτας δεν αποδέχτηκε την πρόταση αυτή. Το 1832 ήταν ένας εκ των πληρεξουσίων της Εθνικής Συνέλευσης, που συνήλθε στην Πρόνοια του Ναυπλίου. Αργότερα, μετά την άφιξη του Όθωνα, του προτάθηκε από τον Σπυρίδωνα Τρικούπη η Γραμματεία Εκπαιδεύσεως, όμως ο Βαλέτας απέρριψε και αυτή την προσφορά, όπως θα απέρριπτε παρόμοια πρόταση που του έγινε από το βαυαρό αντιβασιλέα Άρμανσμπεργκ το 1836. Τελικά, ο Βαλέτας δέχτηκε και έγινε υπουργός Εκκλησιαστικών και Δημοσίου Εκπαιδεύσεως τον Ιούνιο του 1841, όμως παραιτήθηκε μετά από πενήντα ημέρες.

Γιατί όμως απέφευγε την άσκηση δημόσιου αξιώματος; Ενδιαφέρον παρουσιάζει μια εκτίμηση, που διατυπώθηκε σε σχετικό άρθρο στην εφημερίδα Αθηνά μετά το θάνατό του, ότι ο Βαλέτας είχε πλάσει στο μυαλό του μια ιδανική πολιτεία, στην οποία κυβερνούσαν η Σύνεση, η Ελευθερία και η Αρετή, την ώρα που «πατών την Ελληνικήν γην μετά φρίκης έβλεπε γύρω αυτού τας εικόνας των προγόνων, και ως να συνεστέλλετο εις την παρουσίαν αυτών, έτρεμεν εις πάντα λόγον, εις παν βήμα», ώστε «ούδ’ εις τα πράγματα της πατρίδος ανεμιγνύετο ευκόλως, και παρητείτο ευκολώτερον, φοβούμενος την μομφήν της αοράτου εις ημάς ομηγύρεως των μεγάλων νεκρών».

Έφυγε από την ζωή το απόγευμα της 11ης Ιουνίου 1843. Ο συντάκτης της νεκρολογίας, που δημοσιεύτηκε στον Αιώνα στις 24 Ιουνίου 1843, σημείωνε: «Όσοι επιθυμούσι να εκτιμήσωσι τον άνδρα ας αναγνώσωσι τους διαλόγους του Γερολιμπέρη. Ο ορισμός της θρησκείας και του πατριωτισμού, η προτροπή προς αληθή μίμησιν και όχι πιθηκισμόν της αρχαιότητος, ο κακισμός των απλήστως απαιτούντων αμοιβάς φιλοπατρίας, εμπνέουσιν ορμήν προς την αρετήν, και σέβας προς τον γράφοντα. Αι ευφραδείς αύται έννοιαι περιβεβλημέναι με ανθηρόν και παρθενικόν χιτώνα, επαναπαύουσι την ψυχήν και γοητεύουσι τας αισθήσεις. Ομοιάζουσι με άνθη, όχι εντέχνως φυόμενα εντός των κήπων μας, αλλ’ άνθη ευρισκόμενα εις δρυμώνας αγνώστους, επνέοντα ατημελήτως την οσμήν των και τα φυσικά των κάλλη, μεταξύ της ερήμου»!