Πώς ο ιστιοριοδίφης Γιάννης Βλαχογιάννης εντόπισε και έσωσε πολύτιμα ιστορικά έγγραφα από τα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης λίγο πριν αυτά γίνουν περιτυλίγματα για σαρδέλες!

Πόσο καλή σχέση έχουμε οι Έλληνες με την ιστορία; Υπάρχουν τόσοι άνθρωποι φανατισμένοι, έτοιμοι να επιτεθούν τουλάχιστον φραστικά και με τον πλέον σκαιό τρόπο κατά όποιου τολμήσει να καταρρίψει – ακόμη και με αποδείξεις - αγαπημένους εθνικούς μύθους (οι οποίοι φυσικά ως μύθοι έχουν ελάχιστη σχέση με την πραγματική ιστορία), την ώρα που οι περισσότεροι αδιαφορούν για τα πραγματικά ντοκουμέντα, έγγραφα και λοιπό πρωτογενές υλικό που καταγράφουν τα γεγονότα και τις προθέσεις των πρωταγωνιστών τους με τον πλέον αυθεντικό τρόπο. Εδώ που τα λέμε η ιστορία μπορεί να γίνει πολύ βαρετή, όταν αντιμετωπίζεται ως επιστήμη – έλα όμως που πρόκειται περί επιστήμης και όχι περί ψυχαγωγικής λογοτεχνίας!

Η κατάσταση ήταν πολύ χειρότερη το 19^ο αιώνα, όταν χιλιάδες πολύτιμα έγγραφα, που χρονολογούνταν στα χρόνια της Επανάστασης κατά των Τούρκων, κατέληξαν χαρτιά περιτυλίγματος σε μπακάλικα, ψαράδικα κλπ. και από κει στα σκουπίδια! Ένα σημαντικό ποσοστό από όσα έγγραφα κατάφεραν να σωθούν κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή, έχουν σωθεί από τύχη αλλά και χάρη στην επιμονή του ιστοριοδίφη Γιάννη Βλαχογιάννη, τον οποίο θυμόμαστε σήμερα κυρίως επειδή ανακάλυψε και δημοσίευσε τα Απομνημονεύματα του στρατηγού Μακρυγιάννη.

Είναι σοκαριστικό ένα δημοσίευμα της εφημερίδας Εφημερίς με ημερομηνία 05.09.1890, στο οποίο περιγράφεται η οικτρή πραγματικότητα της εποχής. Μόλις 23 ετών και τελειόφοιτος της Φιλολογίας, ο Βλαχογιάννης εντόπισε τυχαία εκατοντάδες πολύτιμα έγγραφα από τα χρόνια του αγώνα για την ελευθερία σ’ ένα παντοπωλείο της πρωτεύουσας – ίσως μάλιστα αυτά να ήταν τα πρώτα έγγραφα που σώθηκαν από το Βλαχογιάννη λίγο πριν καταλήξουν, όπως πολλά άλλα «παλιόχαρτα», χαρτιά περιτυλίγματος τυριών και σαρδελών! Απολαύστε το ρεπορτάζ της ντροπής για τους προγόνους μας:

ΑΝΕΥΡΕΣΙΣ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΕΓΓΡΑΦΩΝ

300 ΕΠΙΣΤΟΛΑΙ ΤΟΥ ΚΩΛΕΤΤΗ

Προχθές ο εκ Ναυπάκτου τελειόφοιτος της Φιλολογίας κ. Ιω. Οδ. Βλαχογιάννης, ευρισκόμενος εν τινι παντοπωλείω κατά την συνοικίαν Λέκκα παρετήρησε τυχαίως πολίτην τινά αναγινώσκοντα μετά προσοχής επιστολήν τινα γεγραμμένην επί παλαιού χάρτου ην κατόπιν απέρριψε. Ταύτην αναλαβών ο κ. Βλαχογιάννης είδεν ότι είνε ιδιόχειρος επιστολή του Κιουταχή ελληνιστί γεγραμμένη, εικάσας δε ότι και άλλα τοιαύτα ιστορικά γράμματα υπήρχον εν τω μικρώ παντοπωλείω δεν εβράδυνε να ίδη ότι άνωθι του βαρελίου των σαρδελλών εκρέματο ορμαθός επιστολών, ως φύλλα κλήματος, απαράλλακτα όπως δι’ όλα τα σαρδελλοβάρελα ή το τουλουμοτύρι φροντίζουν οι παντοπώλαι να προμηθεύωνται παλαιόχαρτα διάφορα.

Ο φοιτητής ιδών ότι τα χαρτία ταύτα έχουν αξίαν τινά τα ηγόρασεν αντί δύο δραχμών, του παντοπώλου βεβαιούντος αυτόν ότι από μηνός περίπου πληθύν τοιούτων επιστολών ετίμησε τυλίσσων σαρδέλλας και ευχαρίστως ανταλλάξαντος αυτά διά του διδράχμου.

Μεταξύ των χαρτίων τούτων ευρίσκονται και 300 περίπου επιστολαί του Κωλέττη εκ Παρισίων αποσταλλείσαι προς τον υπουργόν Χρηστίδην ως επί το πλείστον, αφορώσαι δε τας ενεργείας αυτού εν Γαλλία, τα πολιτικά πράγματα της εποχής εκείνης και άλλα τινά. Πλην των επιστολών τούτων υπάρχουσι 3-4 του Τούρκου στρατηγού Κιουταχή υπό χρονολογίαν 1826 προς διαφόρους εν Ελλάδι, επίσης δ’ υπάρχει περίεργον Ημερολόγιον ου συγγραφεύς φαίνεται αυτός ο μακαρίτης Χρηστίδης. Εν αυτώ αφηγείται διάφορα ιστορικά γεγονότα εν περιλήψει και καθ’ ημέραν, δεν λησμονεί δε να προσθέση και τινα του ιδιωτικού του βίου, ως λ.χ. ότι έλαβε μετά τινος κυρίας, ην δεν ονομάζει, συνέντευξιν άπαξ μεν την πρώτην ημέραν, δις δε κατόπιν.

Πλην του Ημερολογίου τούτου σώζεται εν τη ευρεθείση δέσμη επιστολή γαλλιστί γεγραμμένη αυτόγραφος του τότε Υπουργού εν Γαλλία Βρολί, απευθυνομένη δε προς τον κ. Χρηστίδην και αφορώσα πολιτικάς τινας ενεργείας. Επίσης ευρίσκονται εις χείρας του φοιτητού επιστολαί αυτόγραφοι των Θ. Γρίβα, Κ. Κανάρη, 3 του Γ. Καραϊσκάκη, του Βάσου Μαυροβουνιώτη, του Χατζηπέτρου, κοινόν γράμμα του Κίτζου Τζαβέλα, του Διαμ. Ζέρβα, του Σπύρο-Μήλιου και Γεωργάκη Βάγια. Αι επιστολαί αύται απευθύνονται εις διαφόρους οπλαρχηγούς, αναγινώσκονται δε ευχερώς. Εξ όλων περιεργότεραι είναι αι του Κιουταχή και του Καραϊσκάκη, άπαντα δε τα ιστορικά ταύτα έγγραφα φαίνεται ότι προέρχονται εκ της βιβλιοθήκης του Χρηστίδου και άγνωστον πώς αι επιστολαί του κατήντησαν εις το ανωτέρω παντοπωλείον.

Απίστευτο μοιάζει και το παρακάτω δημοσίευμα της Εφημερίδος με ημερομηνία 29.06.1893 (που σκόπιμα μπλέκει το όνομα του Τρικούπη στην τραγελαφική αυτή ιστορία, όταν ο άνθρωπος αυτονόητα δεν είχε καμία προσωπική ευθύνη, για λόγους πολιτικών σκοπιμοτήτων και μόνο - μια άλλη διαχρονική πληγή της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας):
«Τ' Αρχεία της Επαναστάσεως του 1821 επωλήθησαν ως άχρηστα εις ένα μπακάλικο! Το πράγμα φαίνεται απίστευτο και όμως είνε αληθές, και ιδού πώς εγένετο η πώλησις: Τα Αρχεία ταύτα εφυλάσσοντο ως γνωστό εν τω Ελεγκτικώ Συνεδρίω, κατά δε την μεταφοράν αυτού επί Τρικούπη εις το οίκημα εν ω ήδη ευρίσκεται το Ελ. Συνέδριον, ανεμίχθησαν τα Αρχεία μετ' άλλων αχρήστων εγγράφων του Συνεδρίου. Όταν δε ο γνωστός παντοπώλης κ. Αντωνάκης εζήτησε ν' αγοράση άχρηστα έγγραφα του Συνεδρίου, όπως χρησιμοποιήση αυτά εις το παντοπωλείον του τυλίσσων δι' αυτών σαρδέλλαις και τυρόν, επωλήθησαν μετά των αχρήστων και τα Αρχεία της Επαναστάσεως, άτινα εν αγνοία του παραλαβών ο κ. Αντωνάκης, ετοποθέτησεν αυτά μετά των αχρήστων εις μίαν μάνδραν, κ' εκείθεν ελάμβανε κατά ποσότητας προς χρήσιν του παντοπωλείου του.
Ευτυχώς εκ των Αρχείων του Αγώνος ουδέν είχε καταστρέψει, ότε εκ τινος μόνον εγγράφου, όπερ είχε μεταφέρει μετά σωρού άλλων εις το παντοπωλείον του, ανεκαλύφθη ότι ανήκε τούτο εις τα Αρχεία της Επαναστάσεως και δεν το κατέστρεψεν.
Έλαβεν γνώσιν του πράγματος ευθύς η Εθνολογική Εταιρία και μεταβάς εις την μάνδραν ο κ. Πολίτης μετά τινων άλλων υπαλλήλων κατώρθωσε μετά κόπους ημερών να εκλέξη εν μέσω του σωρού των αχρήστων εγγράφων τ' ανήκοντα εις τα αρχεία της Επαναστάσεως και ούτω κατώρθωσε να τα σώση. Εις δε τον κ. Αντωνάκην θα δοθή άλλη ποσότης χάρτου ανάλογος προς το βάρος των εγγράφων του Αγώνος.
Και τοιουτοτρόπως διεσώθησαν από βεβαίας καταστροφής πολύτιμα έγγραφα τα οποία εκ της αβλεψίας των αρμοδίων επωλήθησαν να χρησιμεύσουν ως σαρδελλόχαρτα!»

Αυτές δεν ήταν φυσικά οι μοναδικές περιπτώσεις ιστορικών εγγράφων που σώθηκαν την τελευταία στιγμή (όσα δηλαδή κατάφεραν να σωθούν), πριν γίνουν χαρτιά περιτυλίγματος για διάφορα τρόφιμα. Στις 9 Μαρτίου 1894 οι εφημερίδες περιέγραφαν πώς ο Βλαχογιάννης εντόπισε σε παντοπωλείο περισσότερα από 2000 έγγραφα σχετικά με το ξέσπασμα της Επανάστασης του 1821 στην Κρήτη, μέρος  του επαναστατικού αρχείου που είχε κατατεθεί στο νησάκι Γραμβούσα, όπου βρισκόταν και η έδρα της επαναστατικής επιτροπής του νησιού. Σύμφωνα με την Εστία, ο παντοπώλης είχε αγοράσει τα έγγραφα αυτά έναντι ελάχιστου τιμήματος από έναν άγνωστο νέο, που τα έφερε μέσα σ' ένα ζεμπίλι (= σάκο), ενώ μέχρι τον τυχαίο εντοπισμό τους από τον Βλαχογιάννη, είχαν προλάβει αρκετά εξ αυτών - άγνωστος όμως ο ακριβής αριθμός - να γίνουν χαρτιά περιτυλίγματος!

Εξάλλου, στις 25 Ιουνίου 1901, η Ακρόπολις περιέγραφε την ανακάλυψη 958 ιστορικών εγγράφων στο Άργος! Μεταξύ άλλων περιλαμβάνονταν τα πρακτικά της Συνέλευσης στα Σάλωνα το Νοέμβριο του 1821,  πρακτικά της Γ' Εθνοσυνέλευσης στην Επίδαυρο αλλά και κατά την επανάληψη των εργασιών της στην Ερμιόνη, αρχεία διαφόρων υπουργείων του 1828, διάφορες εκθέσεις εσόδων και εξόδων, ονομαστικός κατάλογος των υπαλλήλων των γραμματειών, οδηγίες προς τους ναυάρχους των τριών ξένων δυνάμεων για την ταχεία κατάπαυση του πολέμου Ελλήνων και Τούρκων, το πρωτότυπο έγγραφο της προσωρινής διοίκησης της Ελλάδας του 1824 σχετικά με τη σύσταση επιτροπής προς σύναψη εθνικού δανείου στο Λονδίνο, έγγραφα από της εκποιήσεις οθωμανικών κτημάτων σε Εύβοια και Αττική κλπ.

Σύμφωνα με την εφημερίδα, τα έγγραφα αυτά (μαζί με άλλα, των οποίων η τύχη αγνοείτο) βρίσκονταν αρχικά στην οικία ενός προύχοντα του Άργους, του Περρούκα. Μετά το θάνατο του Περρούκα και ενός ανιψιού του Ζαΐμη, το αρχείο περιήλθε στα χέρια του υπηρέτης τους, ξυλουργού στο επάγγελμα, ο οποίος και τα πούλησε σε διάφορα παντοπωλεία στο Άργος! Μια μέρα, ο ενωματάρχης της αστυφυλακής είδε σ' ένα παντοπωλείο τυχαία ένα έγγραφο με την υπογραφή του γερουσιαστή Βάρβογλη, που ήταν ο πατέρας του τότε Νομάρχη της περιοχής. Εκείνος ενημερώθηκε σχετικά και κατόπιν έδωσε εντολή στην αστυνομία να εντοπίσει και να κατασχέσει όσα έγγραφα ήταν δυνατόν να σωθούν, όπως και τελικά έγινε...