Οι πρώτες εκλογές με ψηφοδέλτιο στην Ελλάδα! Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος ήταν μέλος εφορευτικής επιτροπής και περιέγραψε το "γολγοθά" του

Η πρώτη φορά που χρησιμοποιήθηκαν παραταξιακά ψηφοδέλτια σε μια εκλογική διαδικασία στην Ελλάδα ήταν στις δημοτικές εκλογές της 9^ης Φεβρουαρίου 1914, με επέκτασή τους σε βουλευτικές εκλογές από την αναμέτρηση της 7^ης Νοεμβρίου 1926. Πολύ παλιότερα (την περίοδο 1934 – 1864) είχε βέβαια χρησιμοποιηθεί ένα είδος λευκού ψηφοδελτίου, πάνω στο οποίο ο ψηφοφόρος έγραψε το όνομα του υποψηφίου που υποστήριζε, όμως αυτά εγκαταλείφτηκαν γρήγορα λόγω του μεγάλου ποσοστού των αναλφάβητων. Έτσι από το 864 τέθηκε σε ισχύ το πολύ πιο απλό – αν και σαφώς περισσότερο χρονοβόρο – σύστημα με τα σφαιρίδια, οπότε οι εκλογείς περνούσαν μπροστά από την κάλπη  του κάθε υποψηφίου, τον οποίο και άσπριζαν (δηλ. ψήφιζαν) ή μαύριζαν (αποδοκίμαζαν).

Στις εκλογές της 9^ης Φεβρουαρίου 1914, ο συγγραφέας Γρηγόριος Ξενόπουλος είχε οριστεί μέλος της εφορευτικής επιτροπής ενός εκλογικού τμήματος της πρωτεύουσας. Λίγες μέρες αργότερα, η εφημερίδα Ελλάς (φύλλο της 13.02.1914) δημοσίευσε ένα άρθρο του, γραμμένο στο μέσο της καταμέτρησης των ψήφων, μια διαδικασία που αποδείχτηκε πραγματικός εφιάλτης για όσους συμμετείχαν στη διαλογή των ψήφων μετά το κλείσιμο της κάλπης, σύμφωνα με τα λεγόμενα του Ξενόπουλου.

Αν εξαιρέσουμε το γεγονός ότι την εποχή εκείνη η δύναμη κάθε εκλογικού τμήματος ήταν τεράστια (850 άτομα ψήφισαν στο τμήμα του Ξενόπουλου, ένας αριθμός που μόνο ίλιγγο προκαλεί σε όσους είχαν την τύχη ή την ατυχία να είναι δικαστικοί αντιπρόσωποι ή μέλη εφορευτικής επιτροπής στη σημερινή Ελλάδα με τα τμήματα των 500 με 550 εγγεγραμμένων ψηφοφόρων σε κάθε τμήμα και την αποχή να προσεγγίζει πλέον στ’ αστικά κέντρα το 50 %), οι διαφορές στο σύστημα καταμέτρησης των ψήφων ελάχιστα έχει αλλάξει από τότε. Για παράδειγμα, τα βιβλία διαλογής έχουν σειρές με 15 αντί για 25 τετραγωνίδια, οι δικαστικοί αντιπρόσωποι δεν υπογραμμίζουν τα ονόματα των επικεφαλής των συνδυασμών, αλλά εξακολουθούν (το πλέον κουραστικό, όσο και ανούσιο) να μονογραφούν εκατοντάδες σταυρούς και ψηφοδέλτια, καθιστώντας τη διαλογή των ψήφων μακράν το πιο κουραστικό κομμάτι της εκλογικής διαδικασίας!

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος κατά την άσκηση του εκλογικού του δικαιώματος στο Α'  εκλογικό τμήμα του Πειραιά.
Αριστερά του, ο εκλεγείς δήμαρχος Πειραιά, Αναστάσιος Παναγιωτόπουλος. (πηγή: ΕΛΛΑΣ, 16.02.1914)

Το χρονογράφημα του Ξενόπουλου είναι πολύ ευχάριστο, όσο και αποκαλυπτικό των μικρών διαφορών ανάμεσα στις εκλογές του τότε και του τώρα, παρά τη μεσολάβηση 100 και πλέον ετών, σε μια χώρα που φοβάται (ή δυσκολεύεται να χωνέψει) τις αλλαγές.

ΤΑ ΨΗΦΟΔΕΛΤΙΑ

Είμαι μέλος της Εφορευτικής Επιτροπής εις εν εκλογικόν τμήμα του Δήμου Αθηναίων, εις το οποίον, την χθες Κυριακήν, - σας γράφω Δευτέραν, - εψήφισαν εν όλω οκτακτόσιοι πενήντα. Η ψηφοφορία, μολονότι ήρχισε πολή πριν την ανατολήν του ηλίου, επερατώθη ολίγον προ της δύσεως. Διότι το νέον σύστημα των ψηφοδελτίων είνε ομολογουμένως ταχύ, εύκολον, πρακτικώτατον. Ο εκλογεύς δεν έχει παρά να σταθή ολίγον προ της Επιτροπής, έως να εξακριβωθή κατά το δυνατόν η ταυτότης του και να λάβη την άδειαν να ψηφίση. Κατόπιν θα βάλη το ψηφοδέλτιον, που φέρει έτοιμον μαζί του, εις ένα φάκελλον, και θα το ρίψη εις το κιβώτιον. Ή έστω δύο ψηφοδέλτια εις δύο φακέλλους και εις δύο κιβώτια, - το εν διά τον Δήμαρχον και τους Παρέδρους και το άλλο διά τους Δημ. Συμβούλους, - όπως εγένετο κατά την χθεσινήν εκλογήν. Ψηφίζει δηλαδή εις τρία λεπτά της ώρας, εκεί που άλλοτε έπρεπε να ξεχρονιάση εις το τμήμα, διά να ρίψη από εν σφαιρίδιον εις το ναι ή το όχι τόσων καλπών.

Αλλ’ όσον γρήγορα γίνεται ή ημπορεί να γίνεται, με το νέον σύστημα, η ψηφοφορία, άλλο τόσον βραδύνει η διαλογή. Προχθές έξαφνα εις το Τμήμα μου, διά να βγάλωμεν το αποτέλεσμα μόνον του Δημάρχου και των Παρέδρων, - διά να ξεκαθαρίσωμεν δηλαδή τα ψηφοδέλτια του ενός μόνον κιβωτίου, - ειργάσθημεν αδιακόπως από το εσπέρας της Κυριακής έως το μεσημέρι σχεδόν της Δευτέρας! Και δεν είχομεν παρά οκτακόσια πενήντα ψηφοδέλτια, με πέντε το πολύ ονόματα εις το καθέν. Αλλ’ η διαδικασία που απαιτούσεν ο νόμος ήτο ατελείωτη. Από το κιβώτιον έπρεπε να βγάζη ο πρόεδρος της Επιτροπής ένα-ένα φάκελλον, να τον σχίζη, ν’ αποσύρη το ψηφοδέλτιον και να το παραδίδη εις τον δικαστικόν αντιπρόσωπον. Ο δε δικαστικός αντιπρόσωπος έπρεπεν αμέσως να του γράφη ένα αριθμόν, - τον αύξοντα αριθμόν της εξαγωγής, - να το μονογράφη, να του σημειώνη δύο γραμμάς, την μίαν κάτωθεν του ονόματος του Δημάρχου και την άλλην κάτωθεν του ονόματος των Παρέδρων, και να το υπαγορεύη ευκρινώς και μεγαλοφώνως εις τα μέλη της Επιτροπής, τα κρατούντα το βιβλίον της διαλογής.

Το βιβλίον τούτο είνε πολυσέλιδος κατάλογος των υποψηφίων. Κάθε σελίς, απέναντι του ονόματος του υποψηφίου, έχει μίαν σειράν με εικοσιπέντε τετραγωνίδια. Εφ’ όοσον το όνομα του υποψηφίου αναγινώσκεται εις τα εξαγόμενα ψηφοδέλτια, σημειούται ο αύξων αριθμός της εξαγωγής των εις τα ανοικτά του τετραγωνίδια, και άμα συμπληρωθή η μία σελίς, η εγγραφή εξακολουθεί εις την άλλην. Κ’ επειδή φυσικά άλλος παίρνει πολλάς ψήφους και άλλος ολίγας, η εγγραφή δεν ευρίσκεται πάντοτε εις την αυτήν σελίδα του βιβλίου, αλλ’  ο εγγράφων τους αριθμούς είνε υποχρεωμένος πότε να πηδά εμπρός και πότε να γυρίζη οπίσω. Ούτως η διαδικασία διά κάθε ψηφοδέλτιον διαρκεί, υπό τους καλλιτέρους όρους, εν ή δύο λεπτά της ώρας. Κ’ επειδή κάθε τόσον παρουσιάζονται ανωμαλίαι, ψηφοδέλτια αντικανονικά και αμφισβητήσιμα, ενστάσεις περί ακυρότητος, συζητήσεις, δεν είνε δυνατόν να εγγράφωνται εις το βιβλίον παρά σαράντα το πολύ ψηφοδέλτια την ώραν.

Άμα εγγραφούν όλα η αρίθμησις είναι εύκολος, αφού ξεύρη κανείς, ότι κάθε πλήρης γραμμή σελίδος αντιπροσωπεύει εικοσιπέντε ψήφους διά το απέναντι όνομα. Αλλ’ έπειτα πρέπει να συνταχθή το πρακτικόν. Εις δε το πρακτικόν, φαντασθήτε ότι πρέπει να γίνη ιδιαιτέρα μνεία όλων εκείνων των ψηφοδελτίων – και είναι απειράριθμα, - τα οποία έχουνε ονόματα σβυσμένα, και σημειωθή πόσα είνε αυτά εις έκαστον και ποία! Δηλαδή σχεδόν μία νέα διαλογή!

Και αν διά να βγάλωμεν τ’ αποτελέσματα των Δημάρχων και των Παρέδρων, εχρειάσθημεν μίαν νύκτα και σχεδόν μίαν ημέραν, πόσον θα χρειασθώμεν διά τα αποτελέσματα των Συμβούλων, δι’ άλλα τόσα δηλαδή ψηφοδέλτια, κατά των οποίων φέρει, όχι πλέον πέντε, αλλά είκοσιν ονόματα;

Συλλογίζομαι το κιβώτιον εκείνο που μας περίμενε ακόμη σφραγισμένον, και φρίττω... Μα τι χρωστούν, αλήθεια, εις την Πλιτεία και εις τους υποψηφίους, οι δυστυχισμένοι αυτοί άνθρωποι, οι οποίοι διορίζονται μέλη Εφορευτικών Επιτροπών;... Το νέον εκλογικόν σύστημα είνε λαμπρόν, αλλ’ όπώς εννοούν να το εφαρμόζουν, διά την Επιτροπήν καταντά απάνθρωπον μαρτύριον. Προτιμότερον, μα την αλήθειαν, θα ήτο να καταδικασθή κανείς εις ενός έτους καταναγκαστικά έργα, και εις αγγλικήν φυλακήν, παρά να διορισθή  να διαλέξη οκτακόσια πενήντα ψηφοδέλτια του νέου εκλογικού μας συστήματος.

Ήθελα να ήξευρα τι χρειάζονται όλαι αυταί αι σχολαστικαί και πολύπλοκαι διατυπώσεις ή εάν χρειάζωνται πραγματικώς, διατί δεν υπελόγισαν και την εργασίαν που απαιτούν και διατί δεν εφρόντισαν να κάμουν περισσότερα εκλογικά τμήματα... Αλλ’ ας υπάγω τώρα να βοηθήσω τους δυστυχισμένους μου συναδέλφους, που αρκετά τους άφησα μόνους, δια να σας γράψω, εις την φοβεράν αυτή δοκιμασίαν. Κύριε Δήμαρχε, κύριοι Πάρεδροι, κύριοι Δημοτικοί Σύμβουλοι, τα συγχαρητήριά μας. Αλλά μην ξεχνάτε τι ετραβήξαμεν έως να σας βγάλωμεν μέσα από τα δύο εκείνα κιβώτια!...