Ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα, που σημάδεψαν την ιστορία του ελληνικού κράτους, υπήρξε αναμφίβολα το στρατιωτικό κίνημα της 15ης Αυγούστου 1909. Ήταν η πρώτη παρέμβαση του στρατού στα πολιτικά πράγματα της χώρας ύστερα από 56 χρόνια, μετά την ανατροπή του Όθωνα και την ορκωμοσία του Γεωργίου Α΄, που όμως θα άνοιγε το δρόμο για σειρά στρατιωτικών παρεμβάσεων τις επόμενες δεκαετίες μέχρι και τη χούντα των συνταγματαρχών τον Απρίλη του 1967.
Το κίνημα στο Γουδί του 1909 δεν ανέτρεψε το πολίτευμα, ούτε επέβαλε κάποιο δικτατορικό καθεστώς. Φαινομενικά περιελάμβανε κυρίως αιτήματα σχετικά με τη διοίκηση και οργάνωση του στρατεύματος, ενώ μεταξύ των φλεγόντων ζητημάτων ήταν τα απαράδεκτα προνόμια που απολάμβαναν όλοι οι βασιλόπαιδες. "Οι συμμαθηταί του Πρίγκηπος Νικολάου εις την Σχολήν είνε ήδη υπολοχαγοί. Και ο Πρίγκηψ είνε συνταγματάρχης, ο αρχαιότερος μάλιστα των συνταγματαρχών", παρατηρούσε χαρακτηριστικά ο "Χρόνος" στις 10 Αυγούστου, παραμονές της έκρηξης του κινήματος.
Παράλληλα, όμως, προωθούσε και την προώθηση ευρύτερων μεταρρυθμίσεων, μια συζήτηση που είχε ανοίξει από πολλά χρόνια στην ελληνική κοινωνία, την ταπεινωμένη από την ήττα του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897 και την επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου. Εξάλλου, ο θάνατος του Χαρίλαου Τρικούπη το Μάρτιο του 1896 και η έλλειψη μιας προσωπικότητας με αντίστοιχη αποφασιστικότητα για δομικές μεταρρυθμίσεις, είχαν σαν αποτέλεσμα την καθήλωση της χώρας σε μια καταστροφική στασιμότητα, ενώ οι πολίτες αναλώνονταν σε ανόητες συγκρούσεις, όπως για το αν θα έπρεπε το ευαγγέλιο ή τα έργα του Αισχύλου να μεταφράζονται στη δημοτική ή όχι!
Η πολιτική κρίση, που υπέβοσκε από καιρό. ξέσπασε στις αρχές Ιουλίου με την παραίτηση της κυβέρνησης Θεοτόκη, που βρισκόταν στην αρχή περίπου 3 χρόνια και 7 μήνες - ήταν η μακροβιότερη κυβέρνηση της τελευταίας εικοσαετίας- λόγω του κρητικού ζητήματος. Όμως το αίτημα για αλλαγή της πολιτικής κατάστασης προϋπήρχε και εκφραζόταν κυρίως από εφημερίδες όπως η "Ακρόπολις" και ο "Χρόνος". Είναι ενδεικτικό το κύριο άρθρο του τελευταίου στις 04.07.1909, παραμονές παραίτησης της κυβέρνησης Θεοτόκη:
"Άγριαι ιαχαί ακούονται πάλιν περί συλλαλητηρίων. Οι οπαδοί των κομμάτων είνε ανυπόμονοι διά την Εξουσίαν. Είνε έτοιμοι και πρόθυμοι διά την Ρεμούλαν. τόσον καιρόν επερίμεναν την ευκαιρίαν διά να τρικλοποδίσουν την Κυβέρνησιν. Διά να εισέλθουν αυτοί εις το περιβόλι της Εξουσίας, της φορτωμένης από θέσεις, από ρουσφέτια, από παρά, από λάφυρα, από γλέντι. Το φουσάτο του Θεοτόκη παραχόρτασεν. Ας έλθουν τώρα και τα τσακάλια της Αντιπολιτεύσεως να κάνουν Πάσχα....
Ο Λαός ετοιμάζεται εντός των νόμων και του πολιτεύματος να δώση ταχέως το τελεσίγραφόν του προς όλους αυτούς τους αγρίους Ούννους των κομμάτων και τους υποστηρικτάς των, και να ζητήση την μεταβολήν. Αυτό θα είνε το πρόγραμμα της Επαναστάσεως, ας την είπωμεν καθαρά και ξάστερα την λέξιν....
Θέλουν δεν θέλουν, όλοι οι ένοχοι της σημερινής εγκληματικής καταστάσεψς θα υποκύψουν. Εάν όχι, ο Λαός και ο Στρατός θα εύρη τον τρόπον να τους εξαναγκάση, διότι η Ελλάς δεν εννοεί να μείνη το τσιφλίκι των φαύλων και των κατεργαρέων....."
Τον Αύγουστο η φημολογία για επικείμενη στάση των στρατιωτικών πήρες εκρηκτικές διαστάσεις, μονοπολώντας τη δημόσια συζήτηση. Στο πλαίσιο αυτό μάλιστα, και με την καχυποψία για τις ενδεχόμενες προθέσεις ενός τέτοιου κινήματος να χτυπάει "κόκκινο", κυκλοφόρησαν φήμες για πρόθεση του βασιλιά Γεωργίου Α΄ να παραιτηθεί, ενώ η κυβέρνηση Ράλλη, που ήρθε στα πράγματα στις 7 Ιουλίου, χωρίς εν τω μεταξύ να έχει συγκαλέσει την ολομέλεια της Βουλής, προσπάθησε ανεπιτυχώς να αποτρέψει την εκδήλωση του κινήματος, που αρχικά είχε προγραμματισθεί για τις 14 Αυγούστου. Μάλιστα, την ημέρα εκείνη το είχε.. προαναγγείλει η εφημερίδα "Χρόνος", που όμως διαψεύστηκε από τις εξελίξεις, δίνοντας την ευκαιρία στον υπόλοιπο τύπο, που παρέμανα επιφυλακτικός, να χλευάζει την ακατάσχετη αυτή φημολογία.
Τελικά το κίνημα, με επικεφαλής το συνταγματάρχη πυροβολικού Νικόλαο Ζορμπά, πραγματοποιήθηκε τις πρώτες πρωινές ώρες του δεκαπενταύγουστου, κυρίως λόγω της φοβικής στάσης που κρατούσε απέναντι στους αξιωματικούς ο πρωθυπουργός Δημήτριος Ράλλης και που προκάλεσε σειρά παρεξηγήσεων. Την ημέρα εκείνη δόθηκε στη δημοσιότητα και το υπόμνημα των στρατιωτικών προς τον Γεώργιο, που συνόψιζε τη φιλοσοφία του κινήματος.
Το κίνημα στο Γουδί του 1909 δεν ανέτρεψε το πολίτευμα, ούτε επέβαλε κάποιο δικτατορικό καθεστώς. Φαινομενικά περιελάμβανε κυρίως αιτήματα σχετικά με τη διοίκηση και οργάνωση του στρατεύματος, ενώ μεταξύ των φλεγόντων ζητημάτων ήταν τα απαράδεκτα προνόμια που απολάμβαναν όλοι οι βασιλόπαιδες. "Οι συμμαθηταί του Πρίγκηπος Νικολάου εις την Σχολήν είνε ήδη υπολοχαγοί. Και ο Πρίγκηψ είνε συνταγματάρχης, ο αρχαιότερος μάλιστα των συνταγματαρχών", παρατηρούσε χαρακτηριστικά ο "Χρόνος" στις 10 Αυγούστου, παραμονές της έκρηξης του κινήματος.
Παράλληλα, όμως, προωθούσε και την προώθηση ευρύτερων μεταρρυθμίσεων, μια συζήτηση που είχε ανοίξει από πολλά χρόνια στην ελληνική κοινωνία, την ταπεινωμένη από την ήττα του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897 και την επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου. Εξάλλου, ο θάνατος του Χαρίλαου Τρικούπη το Μάρτιο του 1896 και η έλλειψη μιας προσωπικότητας με αντίστοιχη αποφασιστικότητα για δομικές μεταρρυθμίσεις, είχαν σαν αποτέλεσμα την καθήλωση της χώρας σε μια καταστροφική στασιμότητα, ενώ οι πολίτες αναλώνονταν σε ανόητες συγκρούσεις, όπως για το αν θα έπρεπε το ευαγγέλιο ή τα έργα του Αισχύλου να μεταφράζονται στη δημοτική ή όχι!
Η πολιτική κρίση, που υπέβοσκε από καιρό. ξέσπασε στις αρχές Ιουλίου με την παραίτηση της κυβέρνησης Θεοτόκη, που βρισκόταν στην αρχή περίπου 3 χρόνια και 7 μήνες - ήταν η μακροβιότερη κυβέρνηση της τελευταίας εικοσαετίας- λόγω του κρητικού ζητήματος. Όμως το αίτημα για αλλαγή της πολιτικής κατάστασης προϋπήρχε και εκφραζόταν κυρίως από εφημερίδες όπως η "Ακρόπολις" και ο "Χρόνος". Είναι ενδεικτικό το κύριο άρθρο του τελευταίου στις 04.07.1909, παραμονές παραίτησης της κυβέρνησης Θεοτόκη:
"Άγριαι ιαχαί ακούονται πάλιν περί συλλαλητηρίων. Οι οπαδοί των κομμάτων είνε ανυπόμονοι διά την Εξουσίαν. Είνε έτοιμοι και πρόθυμοι διά την Ρεμούλαν. τόσον καιρόν επερίμεναν την ευκαιρίαν διά να τρικλοποδίσουν την Κυβέρνησιν. Διά να εισέλθουν αυτοί εις το περιβόλι της Εξουσίας, της φορτωμένης από θέσεις, από ρουσφέτια, από παρά, από λάφυρα, από γλέντι. Το φουσάτο του Θεοτόκη παραχόρτασεν. Ας έλθουν τώρα και τα τσακάλια της Αντιπολιτεύσεως να κάνουν Πάσχα....
Ο Λαός ετοιμάζεται εντός των νόμων και του πολιτεύματος να δώση ταχέως το τελεσίγραφόν του προς όλους αυτούς τους αγρίους Ούννους των κομμάτων και τους υποστηρικτάς των, και να ζητήση την μεταβολήν. Αυτό θα είνε το πρόγραμμα της Επαναστάσεως, ας την είπωμεν καθαρά και ξάστερα την λέξιν....
Θέλουν δεν θέλουν, όλοι οι ένοχοι της σημερινής εγκληματικής καταστάσεψς θα υποκύψουν. Εάν όχι, ο Λαός και ο Στρατός θα εύρη τον τρόπον να τους εξαναγκάση, διότι η Ελλάς δεν εννοεί να μείνη το τσιφλίκι των φαύλων και των κατεργαρέων....."
Τον Αύγουστο η φημολογία για επικείμενη στάση των στρατιωτικών πήρες εκρηκτικές διαστάσεις, μονοπολώντας τη δημόσια συζήτηση. Στο πλαίσιο αυτό μάλιστα, και με την καχυποψία για τις ενδεχόμενες προθέσεις ενός τέτοιου κινήματος να χτυπάει "κόκκινο", κυκλοφόρησαν φήμες για πρόθεση του βασιλιά Γεωργίου Α΄ να παραιτηθεί, ενώ η κυβέρνηση Ράλλη, που ήρθε στα πράγματα στις 7 Ιουλίου, χωρίς εν τω μεταξύ να έχει συγκαλέσει την ολομέλεια της Βουλής, προσπάθησε ανεπιτυχώς να αποτρέψει την εκδήλωση του κινήματος, που αρχικά είχε προγραμματισθεί για τις 14 Αυγούστου. Μάλιστα, την ημέρα εκείνη το είχε.. προαναγγείλει η εφημερίδα "Χρόνος", που όμως διαψεύστηκε από τις εξελίξεις, δίνοντας την ευκαιρία στον υπόλοιπο τύπο, που παρέμανα επιφυλακτικός, να χλευάζει την ακατάσχετη αυτή φημολογία.
Τελικά το κίνημα, με επικεφαλής το συνταγματάρχη πυροβολικού Νικόλαο Ζορμπά, πραγματοποιήθηκε τις πρώτες πρωινές ώρες του δεκαπενταύγουστου, κυρίως λόγω της φοβικής στάσης που κρατούσε απέναντι στους αξιωματικούς ο πρωθυπουργός Δημήτριος Ράλλης και που προκάλεσε σειρά παρεξηγήσεων. Την ημέρα εκείνη δόθηκε στη δημοσιότητα και το υπόμνημα των στρατιωτικών προς τον Γεώργιο, που συνόψιζε τη φιλοσοφία του κινήματος.
"Η Πατρίς μας ευρίσκεται υπό δυσχερεστάτας περιστάσεις, το δε επίσημον Κράτος υβρισθέν και ταπεινωθέν, αδυνατεί να κινηθή προς άμυναν των δικαίων του.
Άπας ο Ελληνισμός, βαρυαλγών διά την λυπηράν ταύτην κατάστασιν, εξεδήλωσεν ότι ποθεί διακαώς την λήψιν συντόνων μέτρων προς αποτροπήν παρομοίων κινδύνων εν τω μέλλοντι. Άλλως τε υπό ξένων ακόμη, επισήμων και μη, επανειλημμένως υπεδείχθη, ότι το Έθνος μας δεν θα υφίστατο τ' ατυχήματα και τους εξευτελισμούς ους μέχρι τούδε υπέστη, εάν είχομεν παρεσκευασμένην προς άμυναν Στρατιωτικήν και Ναυτικήν δύναμιν επαρκή.
Ο Σύνδεσμος των αξιωματικών του Εθνικού Στρατού της Ξηράς και του Ναυτικού, εμφορούμενος υπό των αυτών αισθημάτων και συναισθανόμενος, ως πάντες οι Έλληνες, το δεινόν των περιστάσεων και την προς άμυναν του πατρίου εδάφους και των δικαίων του Έθνους, ανάγκην της υπάρξεως αξιομάχου στρατού και στόλου, γιγνώσκων δε ότι υπό των εκάστοτε αρμοδίων ημελήθη ο πλήρης καταρτισμός αυτών, ουχί εκ κακής θελήσεως, αλλ' επί τη αδικαιολογήτω προφάσει της ανεπαρκείας των προσόδων του Κράτους, κατασπαταλωμένων εν τούτοις εική και ως έτυχε, προβαίνει εις την υποβολήν ιεράς παρακλήσεως προς τον Βασιλέα, τον - κατά τον Θεμελιώδη Νόμον - Αρχηγόν των κατά Ξηράν και Θάλασσαν Στρατιωτικών δυνάμεων του Κράτους, και προς την Κυβέρνησίν Του, όπως ολοψύχως επιδοθώσιν εις την άμεσον και ταχείαν ανόρθωσιν των κακώς εν γένει εχόντων, ιδία δε των του Στρατού και Ναυτικού.
Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος δεν επιδιώκει την κατάργησιν της Δυναστείας, ή την αντικατάστασιν του Βασιλέως, Ούτινος το πρόσωπον είνε ιερόν διά τους αποτελούντας αυτόν, ουδ' επιθυμεί να εγκαθιδρύση την απολυταρχίαν, ή την Στρατοκρατίαν, ή να θίξη, καθ' οιονδήποτε άλλον τρόπον, το Συνταγματικόν Πολίτευμα, διότι οι αποτελούντες αυτόν αξιωματικοί εισί και αυτοί πολίται Έλληνες και έχουσιν ορκισθή εις την τήρησιν του Συντάγματος.
Επειδή όμως ο τε Διάδοχος και οι Βασιλόπαιδες, αναλαμβάνοντες ενεργόν και Διοικητικήν υπηρεσίαν, ασκούσιν λεληθότως διά της προσωπικής αυτών επιβολής μεγίστην επίδρασιν επί της εν γένει διεξαγωγής της υπηρεσίας και του χαρακτήρος των Αξιωματικών και περιπίπτουσι κατ' ανάγκην εις προσωπικάς προστριβάς, αίτινες συντελούσιν εις μείωσιν του γοήτρου των υψηλών αυτών προσώπων, και επειδή αφ' ετέρου, καίτοι τα υψηλά ταύτα πρόσωπα κατά τύπους υπέχουσιν ευθύνην διά την διαχείρισιν της ανατεθειμένης αυτοίς υπηρεσίας, κατ' ουσίαν όμως διοικούσι τελείως, ανευθύνως, επί μεγίστη ζημία του συμφέροντος της υπηρεσίας και των ατόμων και παρά τον Συνταγματικόν Χάρτην της Χώρας - διά τούτο ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος πέποιθεν, ότι πρέπει, χάριν αυτού του συμφέροντος της Δυναστείας, όπως ο τε Διάδοχος και οι Βασιλόπαιδες, απόσχωσι της ενεργού και Διοικητικής εν τω Στρατώ και των Ναυτικώ υπηρεσίας, διατηρούντες τους ους κέκτηνται βαθμούς και προαγόμενοι, όταν προς τούτο ευδοκή ο Βασιλεύς.
Επίσης ο Στρατ. Σύνδεσμος ούτε την αλλαγήν της Κυβερνήσεως προτίθεται, διότι έχει την πεποίθησιν, ότι οι Κυβερνήται της Ελλάδος εισί πλειότερον παντός άλλου φιλοπάτριδες και εργάζονται πάντοτε διά την ευημερίαν και το μεγαλείον της Πατρίδος. Εν τούτοις επειδή ο διορισμός πολιτικών ανδρών ως υπουργών επί των Στρατιωτικών και Ναυτικών αντίκειται εις το καλώς εννοούμενον συμφέρον της εν γένει υπηρεσίας και ιδία της πειθαρχίας του στρατεύματος, ως τούτο εκ μακράς πείρας κατεδείχθη παρά την καλήν θέλησιν των υπουργών τούτων, ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος υποβάλλει την παράκλησιν όπως εν τω μέλλοντι ο Βασιλεύς, όστις εν τω δικαιώματί του κατά το Σύνταγμα διορίζει τους υπουργούς, απαιτή ίνα οι υπουργοί των Στρατιωτικών και των Ναυτικών προέρχωνται εξ ανωτέρων εν ενεργεία ή διαθεσιμότητι αξιωματικών του Στρατού και του Ναυτικού.
Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος ούτε την αύξησιν των στελεχών του Στρατού και του Ναυτικού επιδιώκει, ούτε την απομάκρυνσιν των ανωτέρων αξιωματικών εκ την υπηρεσίας, διότι δεν εργάζεται προς εξυπηρέτησιν ποταπών ατομικών συμφερόντων, αλλά προς εκπλήρωσιν Ιερού Σκοπού.
Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος ποθεί όπως η Θρησκεία μας υψωθή εις τον εμπρέποντα ιερόν προορισμόν της, όπως η Διοίκησις της Χώρας καταστή χρηστή και έντιμος, όπως η Δικαιοσύνη απονέμηραι ταχέως μετ' αμεροληψίας και ισότητος προς άπαντας εν γένει τους πολίτας, αδιακρίτως τάξεως, όπως η Εκπαίδευσις του ΛΑού καταστή λυσιτελής διά τον πρακτικόν βίον και τας στρατιωτικάς ανάγκας της Χώρας, όπως η ζωή, η τιμή και η περιουσία των πολιτών εξασφαλισθώσιν, και τέλος όπως τα οικονομικά ανορθωθώσιν, λαμβανομένων των απαιτουμένων μέτρων προς λελογισμένην διαρρύθμισιν των Εσόδων και Εξόδων του Κράτους, ώστε αφ' ενός μεν, ο σχεδόν πενόμενος Ελληνικός Λαός ν' ανακουφισθή εκ των επαχθών φόρων, ους ήδη καταβάλλει και οίτινες ασπλάγνως κατασπαλώνται προς διατήρησιν πολυτελών και περιττών υπηρεσιών και υπαλλήλων, χάριν της απαισίας συναλλαγής, αφ' ετέρου δε καθορισθώσι θετικώς τα όριας εντός των οποίων δύνανται ν' αυξήσωσιν αι δαπάναι διά την στρατιωτικήν της Χώρας παρασκευήν και δια΄την συντήρησιν του Στρατού και του Στόλου εν ειρήνη.
Προς τούτοις ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος, διαβλέπων προσεχείς εθνικάς περιπλοκάς, προκαλεί θερμώς όπως, κατ' ανάγκην αναπόδραστον, ληφθώσιν αμέσως και μέτρα τινά Στρατιωτικής περισυλλογής, δυνάμενα ν' αντιμετωπίσωσι την περίστασιν ταύτην.
Τοιαύτην διατυποί ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος παράκλησιν προς ανόρθωσιν των διαφόρων Υπηρεσιών του Κράτους, των οποίων ο στρατός και το ναυτικόν αποτελούσιν ελάχιστον αλλά λίαν σπουδαίον μέρος.
Κρίνων δ' αυτόν αναρμόδιον όπως εισέλθη εις λεπτομερείας διαφεύγουσας την ειδικότητα των έργων του και ας είνε αρμοδία να καθορίση η Κυβέρνησις μετά της Βουλής του Έθνους περιορίζεται εις την υποβολήν του κατωτέρω προγράμμαος περιέχοντος γενικάς και θεμελιώδεις βάσεςι της οργανώσεως του στρατού της ξηράς και της θαλάσσης και εις την υπόδειξιν των ληπτέων μέτρων αμέσως διά την ταχείαν στρατιωτικήν και ναυτικήν παρασκευήν της χώρας.
Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος, υποβάλλων την παράκλησιν ταύτην, ουδεμίαν έχει αμφιβολίαν, ότι γενήσεται δεκτή, καθ' όσον και η θέλησι του Ελληνικού Λαού είνε τοιαύτη, και ότι η Κυβέρνησις, εν τη διακρινούση αυτήν φιλοπατρία, θέλει σπεύσει εις την σύγκλησιν της Βουλής προς ψήφισιν των προς επίτευξιν του Εθνοσωτηρίου τούτου έργου αναγκαιούντων μέσων. Η ανάγκη δε της αμέσου συγκλήσεως της Βουλής είνε αναπόδραστος, διότι η διάλυσις αυτής και η διεξαγωγή εκλογών απαιτούσι χρόνον πολύν, η δε απώλεια και του ελαχίστου χρόνου μάτην κατά τας παρούσας περιστάσεις είνε αδίκημα προς την Πατρίδα.
Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος έχει στερεάν την απόφασιν, όπως, εν η περιπτώσει η παράκλησις αυτού δεν ληφθή υπ' όψει, μη υποχωρήση προ ουδενός κωλύματος, οθενδήποτε παρεμμβαλλομένου προς ματαίωσιν του υπ' αυτού επιδιωκομένου Πατριωτικού σκοπού. Απεκδυόμενος δε πάσης ευθύνης διά την δημιουργίαν οιασδήποτε τυχόν ανωμάλου καταστάσεως - προκληθησομένης, είτε προς τήρησις δήθεν της πειθαρχίας, παρ' εκείνον οίτινες κατέστρεψαν εκ θεμελίων προ πολλού, είτε προς καταδίωξιν των μελών του Συνδέσμου, ως δήθεν ενεργούντων παρά τους Νόμους, παρ' εκείνων οίτινες ουδένα Νόμον ετήρησαν - απευθύνεται προς τα αγνά και πατριωτικά του Ελληνικού λαού αισθήματα και επιχητεί την αρωγήν αυτού εν τω ευγενεί αγώνι, ον αναλαμβάνει".
Σχετικά θέματα:
Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ, ΠΡΩΤΗ ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ ΣΤΙΣ 5 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1910
Σχετικά θέματα:
Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ, ΠΡΩΤΗ ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ ΣΤΙΣ 5 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1910
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου