Σαν σήμερα: 3 Σεπτεμβρίου

Μια ειρηνική επανάσταση, μια θυελλώδης συνεδρίαση της Βουλής που έγραψε ιστορία, όπου αφορμή αντιπαράθεσης ήταν ο όρκος, η κήρυξη ενός παγκόσμιου πολέμου και η ίδρυση ενός κόμματος που πρωταγωνίστησε στη σύγχρονη πολιτική ιστορία. Όλα αυτά συνέβησαν μια μέρα σαν τη σημερινή, όταν το ημερολόγιο έδειχνε 3 Σεπτεμβρίου.

Στις 3 Σεπτεμβρίου 1843, οι κάτοικοι της Αθήνας ξύπνησαν σε μια διαφορετική πραγματικότητα, καθώς τις νυχτερινές ώρες εξελίχθηκε μια καλά οργανωμένη, ειρηνική επανάσταση, μοναδικό αίτημα της οποίας ήταν η παραχώρηση Συντάγματος. Η ρίψη δύο κανονιοβολισμών στη 1 τα ξημερώματα σήμανε την έναρξη της επανάστασης, η οποία τελούσε σε γνώση των αρχών, αλλά απέτυχαν να την αποτρέψουν. Έτσι, στις 3 περίπου τα ξημερώματα ο Όθωνας εξέδωσε επίσημη ανακοίνωση:
"Έλληνες!
Ήκουσα την επιθυμίαν σας, και θέλω συγκαλέσει το πρωί το Υπουργικόν Συμβούλιον, και το Συμβούλιον της Επικρατείας, διά να συνενοηθώ με αυτά, καθώς και με τους Πρέσβεις των τριών φίλων Δυνάμεων, αι οποίαι υπέγραψαν τας περί της αποκαταστάσεως της Ελλάδος συνθήκας.
Γνωρίζετε την προς το Έθνος ένθερμον αγάπην μου και τας προσπαθείας και κόπους διά την ευδαιμονίαν και πρόοδον αυτού, εις το οποίον εθυσίασα την νεότητα και την υγείαν μου. 
Σας διατάττω λοιπόν να επιστρέψητε εν ησυχία εμπιστευόμενοι εις την φροντίδα και την προς το έθνος αγάπην μου, διά τα οποία είμαι έτοιμος να θυσιάσω και την ζωήν μου.

Εν Αθήναις, τη 3 Σεπτεμβρίου 1843

ΟΘΩΝ"

Αναλυτική περιγραφή των γεγονότων της ιστορικής αυτής ημέρας και αφηγήσεις των εφημερίδων της εποχής, μπορείτε να διαβάσετε εδώ: Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ 3ης ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1843

Στις 3 Σεπτεμβρίου 1910, επεισοδιακά εξελίχθηκε η δεύτερη συνεδρίαση των μελών του κοινοβουλίου, που αναδείχτηκε από τις εκλογές της 8ης Αυγούστου. Αφορμή ή μάλλον πρόσχημα ήταν το ζήτημα του όρκου, αλλά στην ουσία υποκρύπτονταν οι διαφωνίες για το συντακτικό ή αναθεωρητικό χαρακτήρα της νέας Βουλής. Οι "αναθεωρητικοί" έσπευσαν να δώσουν όρκο, ανταποκρινόμενοι στο σχετικό κάλεσμα του προέδρου της Βουλής, ενώ οι "συντακτικοί" εκδήλωσαν τη διαφωνία τους φωνάζοντας από τα έδρανα.
Παραστατική ήταν η περιγραφή των γεγονότων από την εφημερίδα "Πατρίς" (04.09.1910), ο εκδότης της οποίας, Σπύρος Σίμος, ήταν εκλεγμένος ανεξάρτητος βουλευτής:
"... εισέρχεται ο ιερεύς και τοποθετεί το Ευαγγέλιον επί του βήματος, ο δε Πρόεδρος αρχίζει αναγινώσκων το κατά το άρθρον 64 του Συντάγματος κείμενον της ορκωμοσίας των βουλευτών.
Εγείρεται πρώτος ο κ. Ράλλης, ακολουθούμενος υπό τινων φίλων του, και προχωρεί όπως ορκισθή. Η πράξις αύτη του κ. Ράλλη προκαλεί θύελλαν.
Οι συντακτικοί μαίνονται και με φωνάς και σπροξήματα προχωρούν και αυτοί εις το βήμα, έχοντες επί κεφαλής τον κ. Μάνον και ζητούν να παρεμποδίσουν την ορκωμοσίαν του κ. Ράλλη, όστις θέτει ήδη την χείρα του επί του Ευαγγελίου διά να ορκισθή.
- Όχι! Όχι!
- Δεν θα ορκισθήτε.
- Φύγετε από εκεί.
Οι Ραλλικοί επιμένουν και ως εκ τούτου πάλη δεινή συνάπτεται περί το βήμα. Το Ευαγγέλιον είνε το αντικείμενον της έριδος.. Το τραβούν από δω, το τραβούν από κει. Το θέαμα είναι πρωτοφανές...
Το Ευαγγέλιον κρατεί σφιγκτά εις τας αγκάλας του ο βουλευτής κ. Παπαβασιλείου, βοηθούμενος και υπό τινων άλλων Ραλλικών βουλευτών. Ράβδοι υψωμέναι σείονται και πίλοι είνε σκορπισμένοι εδώ και εκεί επί του εδάφους. 
Ο κ. Ράλλης μένει προ του βήματος βθούμενος τήδε κακείσε. Η Κυβέρνησις παραμένει απαθής εις την θέσιν της. Πολλοί βουλευταί τρέπονται εις φυγήν εκτός της αιθούσης και άλλοι αποσύρονται εις τα ύψη αυτής περίφοβοι...
Αίφνης ο εκ Πατρών βουλευτής κ. Γκλοβάς επί κεφαλής και άλλων προβαίνει εις ορμητικήν έφοδον κατά του βήματος, αρπάζει το Ευαγγέλιον από τας χείρας του κ. Παπαβασιλείου και παλαίων κατά του πλήθους κατορθώνει να το φέρη εκτός της αιθούσης.
Η μανία όμως των συμπλεκομένων δεν ελαττούται.... Την στιγμήν εκείνην οι κ.κ. Πολυγένης και Παπαναστασίου έρχονται εις χείρας και κυλίονται χαμαί. Ορμούν άλλοι εκατέρωθεν και ο κ. Σάκκης αποπειράται να εξαγάγη περίστροφον. Τον συγκαρτούν ευτυχώς και μετά πολλάς προσπαθείας κατορθούται να χωρισθούν οι δύο συμπλακέντες. Τα θεωρεία μαίνονται..."
Τι λύση δόθηκε τελικά; Η συνεδρίαση διακόπηκε το μεσημέρι και το απόγευμα η αντιπαράθεση συνεχίστηκε με αγορεύσεις εκπροσώπων των δύο πλευρών περί του χαρακτήρα της Βουλής - αναθεωρητική ή συντακτική. Αφού δε κατατέθηκαν αντικρουόμενα ψηφίσματα, ενώ η κυβέρνηση Δραγούμη απείλησε ακόμη και με παραίτηση, η συνεδρίαση διακόπηκε αργά τη νύχτα για τις 6 του μηνός, οπότε αργά το βράδυ εκείνης της ημέρας έγινε τελικά και η ορκωμοσία των βουλευτών. 

Στις 3 Σεπτεμβρίου 1939, αντιδρώντας στη γερμανική εισβολή στην Πολωνία δυο μέρες νωρίτερα, οι κυβερνήσεις της Μ. Βρετανίας και της Γαλλίας κήρυξαν τον πόλεμο κατά της Γερμανίας. Το βράδυ της ίδιας μέρας, βρετανικά αεροπλάνα έριξαν χιλιάδες προκηρύξεις στις γερμανικές πόλεις υπό τον τίτλο "Προειδοποίηση της Μεγάλης Βρετανίας προς το γερμανικό λαό". Οι προκηρύξεις, που ήταν γραμμένες στα γερμανικά, έκαναν μια αναδρομή στις ψεύτικες υποσχέσεις που είχε δώσει ο Χίτλερ κατά το παρελθόν, ενώ προειδοποιούσε: "Η κυβέρνησή σας σας καταδίκασε στη σφαγή, στην αθλιότητα και στις στερήσεις ενός πολέμου, τον οποίο δεν μπορείτε να ελπίζετε ότι θα κερδίσετε. Αν θέλαμε να μεταχειριστούμε μόνο τη βία, είμαστε πολύ ισχυροί και θα μας ήταν εύκολο να συνεχίζουμε ανηλεώς τον πόλεμο μέχρι την πλήρη εξάντλησή σας. Εσείς, όμως, ο γερμανικός λαός, έχετε το δικαίωμα να ζητήσετε την ειρήνη τώρα και κάθε στιγμή. Εμείς επίσης ευχόμαστε την ειρήνη και είμαστε έτοιμοι να τη συνάψουμε με κάθε ειρηνόφιλη, γερμανική κυβέρνηση".

Στο ραδιοφωνικό του διάγγελμα, ο Γάλλος πρωθυπουργός Νταλαντιέ σημείωσε και τα εξής:

"Γάλλοι, Γαλλίδες, 

Από την αυγή της 1ης Σεπτεμβρίου η Πολωνία είναι θύμα της πλέον κτηνώδους, της πλέον κυνικής επιθέσεως. Τα σύνορά της παραβιάστηκαν. Οι πόλεις της βομβαρδίζονται. Ο στρατός της αντιστέκεται ηρωικά εναντίον του εισβολέα. Η ευθύνη για το αίμα που χύνεται βαρύνει αποκλειστικά τη χιτλερική κυβέρνηση. Η τύχη της ειρήνης ήταν στα χέρια του Χίτλερ, αλλά εκείνος θέλησε τον πόλεμον. Η Γαλλία και η Αγγλία πολλαπλασίασαν τις προσπάθειες τους για να σώσουν την ειρήνη. Σήμερα το πρωί ακόμη, επενέβησαν επειγόντως στο Βερολίνο για ν' απευθύνουν στη γερμανική κυβέρνηση την τελευταία έκκληση στο όνομα της λογικής και να της ζητήσουν αναστολή των εχθροπραξιών και έναρξη διαπραγματεύσεων ειρήνης. Η Γερμανία αντέταξε άρνηση, όπως είχε ήδη αντιτάξει άρνηση σ' όλους τους ανθρώπους "με τις μεγάλες καρδιές", σ' όλες τις προσωπικότητες, των οποίων η φωνή υψώθηκε τις τελευταίες αυτές εβδομάδες...

... Ο αγώνας της Γαλλίας είναι αγώνας του Δικαίου, είναι αγώνας όλων των ειρηνικών και φιλήσυχων εθνών. Ο αγώνας αυτός θα επικρατήσει. Θα νικήσουμε. 

Γάλλοι και Γαλλίδες,

Κάνουμε τον πόλεμο διότι μας εξανάγκασαν. Ο καθένας από μας βρίσκεται στη θέση του επί του ιερού εδάφους της Γαλλίας, της γης αυτής της ελευθερίας, όπου ο σεβασμός προς την ανθρώπινη αξιοπρέπεια βρίσκει ένα από τα τελευταία του καταφύγια. 

Συγκεντρώστε όλες τις προσπάθειές σας με το βαθύ αίσθημα της ενότητας και της συνδάλεφωσης για τη σωτηρία της πατρίδας.

Ζήτω η Γαλλία!"
[Βλ. σχετικά: Ιστορικές ομιλίες: Τα διαγγέλματα που συνόδευσαν την κήρυξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου]

Στις 3 Σεπτεμβρίου 1974 ο Ανδρέας Παπανδρέου ανήγγειλε την ίδρυση του Πανελληνίου Σοσιαλιστικού Κινήματος (ΠΑ.ΣΟ.Κ.) σε ειδική εκδήλωση σε κεντρικό ξενοδοχείο της Αθήνας, ενώ ανέγνωσε την ιδρυτική διακήρυξη του κινήματος, που βασιζόταν σε τέσσερις αρχές: εθνική ανεξαρτησία, λαϊκή κυριαρχία, κοινωνική απελευθέρωση και δημοκρατική διαδικασία.
Έτσι ξεκινούσε:
"Η τραγωδία της Κύπρου καθώς και οι κίνδυνοι που έχουν προκύψει για το έθνος, τόσο από την αδίστακτη επεκτατική πολιτική του Πενταγώνου στα πλαίσια του ΝΑΤΟ όσο και από την προσπάθεια της αμερικανοκίνητης χούντας να μετατραπούν οι ένοπλες δυνάμεις μας αποκλειστικά σε όργανο αστυνόμευσης του Ελληνικού χώρου, κυριαρχούν στη σκέψη κάθε Έλληνα. Όμως η ενότητα του λαού στην απόφασή του να αντιμετωπίσει ανυποχώρητα τον εξωτερικό κίνδυνο δικαιώνει την απραξία της κυβέρνησης σε τρεις κρίσιμους τομείς: την τιμωρία των ενόχων της επταετίας, της σφαγής του Πολυτεχνείου και της Κυπριακής τραγωδίας, την κάθαρση του κρατικού μηχανισμού και την πλέρια αποκατάσταση των θυμάτων της κατοχής. Είναι βαθιά η ανησυχία του Ελληνικού λαού γιατί οι επαγγελίες της κυβέρνησης για την αποκατάσταση ομαλής πολιτικής ζωής θα αποτελέσουν λόγια κενά περιεχομένου αν δεν συνοδευτούν - το γρηγορότερο δυνατό από την τιμωρία, την κάθαρση και την αποκατάσταση. Λέγεται ότι δεν ήρθε η ώρα. Ότι τώρα παρέχει το εθνικό θέμα. Μα το επιχείρημα δεν ευσταθεί. Πως είναι δυνατό να παραμένουν σε θέσεις κρίσιμες για το έθνος εκείνοι που ευθύνονται για την εθνική συμφορά; Ακριβώς γιατί η Ελλάδα βρίσκεται σήμερα σε αποφασιστική καμπή, ακριβώς γι' αυτό το λόγο, πρέπει να προχωρήσουμε με θάρρος στην τιμωρία, την κάθαρση και την αποκατάσταση. Για να προστατέψουμε το έθνος, για να ανοίξουμε τον δρόμο που οδηγεί στην αδέσμευτη λαϊκή κυριαρχία και τη δημοκρατία.
Σ' αυτά τα πλαίσια πρέπει να ερμηνευτεί και η δικά μας απόφαση να προχωρήσουμε σήμερα σε μια πολιτική πράξη, στη διακήρυξη των βασικών αρχών και στόχων ενός νέου πολιτικού Κινήματος, του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος. Μόνο με την ενεργό πολιτική παρουσία των πολιτών, απ' άκρου εις άκρο της Ελλάδας, θα εξασφαλιστούν τόσο η εθνική μας ανεξαρτησία όσο και η λαϊκή κυριαρχία. Ήρθε η ώρα να περάσουμε από την παθητική αναμονή στην ενεργό λαϊκή παρουσία για τη διαμόρφωση του μέλλοντος της χώρας μας....."