Σαν σήμερα: 15 Οκτωβρίου

Μικρά γεγονότα, ενδεικτικά του κλίματος της εποχής τους και προάγγελοι σημαντικών εξελίξεων έλαβαν χώρα σαν σήμερα στην ελληνική ιστορία. "Κερασάκι" στο σημερινό αφιέρωμα δύο δημοσιεύματα από ελληνικές εφημερίδες του 19ου αιώνα: ένα ποίημα για την πρώτη Ελληνίδα σταρ και το πορτρέτο ενός από τους σημαντικότερους σουλτάνους της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. 

ΓΕΓΟΝΟΤΑ:

Στις 15 Οκτωβρίου 1894, ανάστατοι οι φοιτητές της Νομικής διαδήλωσαν κατά της εισαγωγής των Λατινικών στο Πανεπιστήμιο! Η διαμαρτυρία τους ήταν ειρηνική και δεν έχει κάποια ιστορική αξία, όμως παρουσιάζει ένα κάποιο ενδιαφέρον, ως δείγμα της διαρκούς αναστάτωσης, που επικρατεί στα ελληνικά πανεπιστήμια. Το "Άστυ", σχολίαζε με σκωπτική διάθεση την επόμενη μέρα:

"Το Πανεπιστήμιόν μας χθες δι' όλης της ημέρας ανάστατον. Συνέβησαν ζωηρόταται σκηναί και το φλογερό καμίνι, το οποίον υπελαμβάνομεν ως σβυσμένο μας έδειξεν, ότι εγκλείει πολλήν φλόγα μέσα του. Υπέρ τους πεντακοσίους φοιτηταί της Νομικής από πρωίας μέχρι της 6ης εσπερινής ώρας είχαν φρυάξει κυριολεκτικώς.... Να τους φορτώσουν τώρα έξαφνα με Λατινικά είνε ως η φρικτοτέρα καταδίκη ολοκλήρου νεότητος. Αυτοί εκύτταξαν πώς να τα ξεφορτωθούν μίαν ώραν αρχήτερα τυπικώτατα μελετώντες εις τα γυμνάσια και σήμερον, οπότε εις την μνήμην των δεν μένουν εγκεχαραγμένα ειμή μόνον συγκεχυμέναι απηχήσεις νεκρών λέξεων και κωμικών καταλήξεων, να τους ξεθάψουν στα καλά καθούμενα όλα τα αναιμικά γερούνδια και τα ατροφικά σουπίνα, αυτό δεν υποφέρεται κύριοι και α και ου με φωναίς και διαμαρτυρίας και τάπα-τούπου τα μπαστούνια, όλοι εμπρός εις αγρίαν αντίδρασιν.

Εν πρώτοις ήτο εις το μάθημα του καθηγητού κ. Κρασσά την πρωίαν. Ο κ. καθηγητής επρόκειτο να διδάξη επί δύο ή επί τρεις συνεχείς ώρας. 

Την πρώτην τα εκατάφερεν ησύχως, αλλά μετά το διάλειμμα κατά την επανάληψιν του μαθήματος ήρχισαν τα ραβδοκτυπήματα και τα ποδοκροτήματα και αι κραυγαί και αι διαμαρτυρίαι.

-Κάτω τα λατινικά!

-Αυτό δεν υποφέρεται, κύριε καθηγητά!

-Δεν σας αφήνουμε να παραδώσετε!

-Όχι! Κανένας δεν θα παραδώση!

-Κάτωωω.

Πανδαιμόνιον. Ούτε ήτο δυνατόν ν' ακούση κανείς πλέον τι έλεγεν, ούτε τι ήθελεν..."

Στις 15 Οκτωβρίου 1897, στις 5 και μισή το απόγευμα, πραγματοποιήθηκε στο υπουργείο Οικονομικών η πρώτη συνεδρίαση των μελών της επιτροπής διεθνούς οικονομικού ελέγχου, υπό την προεδρία του υπουργού Οικονομικών κ. Στρέιτ, προκειμένου να μελετήσουν την οικονομική κατάσταση της χώρας και να καταρτίσουν το νομοσχέδιο του ελέγχου - ας το πούμε "μνημόνιο" κατ' αναλογία με τα σημερινά δεδομένα - ώστε αφ' ενός να κανονιστεί το παλιό χρέος της Ελλάδας προς τις ξένες δυνάμεις και αφ' ετέρου να συνομολογηθεί το δάνειο της πολεμικής αποζημίωσης, που η Ελλάδα υποχρεώθηκε να καταβάλλει στην Τουρκία.

Την επόμενη μέρα, η εφημερίδα "Το Άστυ" σχολίαζε: "Δεν γνωρίζομεν εάν αι περί των αντικειμένων τούτων διαπραγματεύσεις θα παραταθώσιν επί πολύ, εμάθομεν μόνον ότι αι διαθέσεις των αποσταλέντων ενταύθα ελεγκτών - και ιδίως των Γερμανών - είνε τοιαύται ώστε να απελπίζεται κανείς.

Ο κ. Τέστα, του οποίου η οικονομολογική σοφία αμφισβητείται υπό πολλών, έχει ωρισμένας και σαφείς οδηγίας εκ μέρους της Κυβερνήσεώς του. Το "δέρμα της άρκτου" αυτήν την φοράν δεν πρέπει να διαφύγη τους όνυχας των επιτηδείων αυτού θηρευτών... 

Εάν πρόκειται αληθώς κατά τας ημέρας ταύτας να διαγραφή κατ' ουσίαν η Ελλάς εκ του χάρτου των Κρατών, επιβάλλεται εις το έθνος ημών να εξεγερθή και ν' απαιτήση την παραίτησιν του Βασιλέως. Η Ελλάς δεν δύναται να μεταβληθή εις Αίγυπτον, ουδέ δύναται Βασιλεύς ελευθέρου και ανεξαρτήτου Κράτους να καταστή ισότιμος προς τον Αντιβασιλέα της παρά τον Νείλον χώρας.  

Μίαν και μόνην απάντησιν αξιοπρεπή δύναται να δώση η Ελλάς προς τους χαλκεύσαντας την κατάλυσιν της κυριαρχίας της:

-Την παραίτησιν του Βασιλέως..."

Στις 15 Οκτωβρίου 1920, αποφασίστηκε η αναβολή της διεξαγωγής των εκλογών που είχαν προγραμματιστεί για τις 25 Οκτωβρίου, κατά οκτώ ημέρες με νέα ημερομηνία διεξαγωγής την 1η Νοεμβρίου. Αφορμή ήταν ο αιφνίδιος θάνατος του βασιλιά Αλέξανδρου τρεις μέρες νωρίτερα και το αδιέξοδο που είχε δημιουργεί ως προς τη διαδοχή. Όπως ανακοίνωσε ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, Ρέπουλης, ".. ενδείκνυται η μικρά επί οκταήμερον αναβολή των εκλογών, καθόσον ο θάνατος του Βασιλέως προκαλεί ήδη νέαν περιπέτειαν εις το Δυναστικόν ζήτημα. Εφ' όσον έζη ο Βασιλεύς τα πράγματα εβάδιζον ομαλώς. Θα ήρχοντο αι εκλογαί και Κυβέρνησις, εκ της ψήφου του λαού αρυομένη νέαν ισχύν, θα προέβαινεν εις την διευθέτησιν αυτού. επίσης, και αν ευρίσκετο ενταύθα ο νόμιμος Διάδοχος του θανόντος, η κατάστασις θα εξειλίσσετο ομαλώς. Ήδη όμως ο θάνατος του Βασιλέως και η απουσία του Διαδόχου παρουσιάζουν το ζήτημα υπό νέαν εντελώς όψιν..."

Εξάλλου, την ίδια μέρα η Βουλή εξέλεξε προσωρινό αντιβασιλέα το ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη, ενώ ο Ελευθέριος Βενιζέλος ανήγγειλε επίσημα στη Βουλή το θάνατο του Αλέξανδρου - ένα είδος πολιτικού μνημοσύνου - όπου παράλληλα τάχθηκε κατά της επιστροφής του Κωνσταντίνου στο θρόνο: ".. Η Ελλάς έχει ανάγκην εσωτερικής γαλήνης, όπως επιδοθή απερίσπαστος εις το έργον της στερεώσεως και εξασφαλίσεως των εθνικών της επιτυχιών, της οργανώσεως των νέων επαρχιών και της εσωτερικής της εν γένει αναπλάσεως. Είνε δε αδύνατον να εύρη την γαλήνην ταύτην εάν ο πρώην Βασιλεύς εξακολουθεί να υπονομεύη τον Θρόνον εφ' ου κάθηται εις των υιών του, και αν ο τελευταίος ούτος ανήρχετο εις αυτόν, όχι ως πραγματικός Βασιλεύς, αλλ' ως αντιπρόσωπος απλώς του πατρός του και διά να διευκολύνη την επάνοδον τούτου.

.... Η παράτασις του οικτρού θεάματος Βασιλέως, όστις εκπεσών άπαξ του Θρόνου, εννοεί να επανέλθη εις αυτόν, επιβουλεύων την θέσιν του υιού του και εκθέτων εις τους μεγίστους των κινδύνων την τε εσωτερικήν ησυχίαν και την εξωτερικήν ασφάλειαν της χώρας, δεν δύναται παρά να σαλεύση επικινδύνως τα θεμέλια του βασιλικού θεσμού...."

Στις 15 Οκτωβρίου 1944, τρεις μόνο μέρες μετά την απελευθέρωση της Αθήνας, πρόβα των Δεκεμβριανών έλαβε χώρα στους δρόμους της πρωτεύουσας με 7 νεκρούς και 82 τραυματίες. Η συνοπτική περιγραφή των γεγονότων προέρχεται από την εφημερίδα "Ελευθερία" (16.10.1944):

"Η αφορμή των φονικών επεισοδίων προήλθε από τους εις το ξενοδοχείον "Ερμής" εγκατεστημένους οπαδούς του αρχηγού του ΕΑΣΑΛ Τάκη Μακεδόνος. Ωσαύτως αφορμή υπήρξεν και η προκλητική στάσις άλλων ομάδων εγκατεστημένων εις τα ξενοδοχεία "Εθνικόν" και "Πάνθεον".

Κατά τας παρασχεθείσας πληροφορίας οι άνδρες του Τάκη Μακεδόνος ήρχισαν πυροβολούντες εναντίον αυτοκινήτου του οποίου επέβαινον διαδηλωταί του ΕΑΜ. Η συμπλοκή προσέλαβε αμέσως ευρείαν έκτασιν.

Τα αιματηρά γεγονότα περιήλθον αμέσως εις γνώσιν του στρατιωτικού διοικητού στρατηγού κ. Σπηλιωτοπούλου, όστις διέταξα πάραυτα τον επιτελάρχην κ. Κατσώταν όπως σπεύσει επί τόπου. Πράγματι ο κ. Κατσώτας συνοδευόμενος και υπό του διευθυντού της Αστυνομίας κ. Έβερτ μετέβη εις τον τόπον της συμπλοκής. Αμέσως διέταξαν τους εις τα παράθυρα του ξενοδοχείου "Εθνικόν" ενόπλους να αποσυρθούν αυθωρεί. Ούτοι απεσύρθησαν. Παραλλήλως ο κ. Κατσώτας διέταξε ένοπλα τμήματα του ΕΑΜ, σπεύσαντα επί τόπου, όπως αποσυρθούν. Τα τμήματα ταύτα υπήκουσαν και απεσύρθησαν..."

Στις 15 Οκτωβρίου 1960, σκηνές απείρου κάλλους εκτυλίχθηκαν στην αίθουσα συνεδριάσεων της ελληνικής Βουλής, όταν βουλευτές της ΕΡΕ και της ΕΔΑ συνεπλάκησαν στο περιθώριο συζήτησης για την υπόθεση Μέρτεν, του αξιωματικού των ναζί, που είχε καταδικαστεί για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας κατά τη περίοδο της κατοχής της Ελλάδας και ο οποίος είχε δηλώσει σε γερμανική εφημερίδα - τρεις εβδομάδες πριν τα επεισόδια - ότι με τους Ναζί είχαν συνεργαστεί ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και άλλα μέλη της κυβέρνησής του. 

Η περιγραφή των επεισοδίων, σύμφωνα με τα πρακτικά της Βουλής, όπως δημοσιεύτηκαν την επόμενη μέρα στην εφημερίδα "Ελευθερία", είχαν ως εξής:

"Ο κ. Δ. Ιωάννου (ΕΡΕ) είπεν, ότι έπρεπε εις την αίθουσαν της Βουλής να ευρεθούν όλοι ηνωμένοι κατά των απαισίων συκοφαντιών του Μέρτεν, αι οποίαι στρέφονται κατά της Ελλάδος. Επίσης είπεν ότι συμφωνεί ότι θα έπρεπε να ευρεθή τρόπος ελέγχου του βίου και του παρελθόντος των δημοσίων ανδρών, τέλος δε στραφείς κατά της αριστεράς είπεν ότι δεν έχουν δικαίωμα οι βουλευταί της να κάνουν τους κήνσορας διότι οι οργανωθέντες και παραμείναντες εις το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, υπήρξαν προδόται του έθνους. (Εις το σημείον τούτο ημιουργείται θόρυβος, και όρθιοι οι βουλευταί της ΕΔΑ αποδοκιμάζουν τον ρήτορα και ζητούν ν' ανακαλέση).

ΠΡΟΕΔΡΕΥΩΝ (Α. Καμβύσης): Μην εκτρέπεσθε εις τουιούτους χαρακτηριστμούς.

Δ. ΙΩΑΝΝΟΥ: Εάν δεν αποδείξω τους ισχυρισμούς μου, θα ανακαλέσω. (Θόρυβος και διαμαρτυρίαι εκ μέρους της αριστεράς).

Δημιουργείται αληθές πανδαιμόνιον. Βουλευταί της ΕΔΑ αποδοκιμάζουν τον κ. Ιωάννου, ενώ βουλευταί της ΕΡΕ τον χειροκροτούν, ομάδες δε βουλευτών εκατέρωθεν προχωρούν προς τον προ του βήματος χώρον της αιθούσης, χειρονομούντες και κραυγάζοντες. Ο βουλευτής της ΕΡΕ κ. Φρόντζος έρχεται εις χείρας με τον βουλευτήν της ΕΔΑ κ. Ρήγαν, ο τελευταίος δε κατέφερε ράπισμα κατά του κ. Φρόντζου, μετά του οποίου ήλθεν εις χείρας. Βουλευταί των Φιλελευθέρων και της Νέας Πολιτικής Κινήσεως προσπαθούν να διαχωρίσουν τους συμπλεκομένους, ενώ σπεύδουν εις το σημείον της συμπλοκής ομάδες βουλευτών εκατέρωθεν και διαπληκτίζονται αλληλοϋβριζόμενοι. Ο πρόεδρος κρούει δαιμωνιωδώς τους κώδωνας, ενώ δύναμις αξιωματικών της χωροφυλακής και οπλιτών του Φρουραρχείου της Βουλής προσπαθούν να διαχωρίσουν τους συμπλακέντας και να επιβάλουν την τάξιν. Ο βουλευτής της ΕΡΕ κ. Τρ. Μιχαηλίδης διακρίνεται να εκσφενδονίζη χαρτοφύλακα κατά του κ. Ρήγα και των περιστοιχιζόντων αυτόν βουλευτών της ΕΔΑ, Γαβριηλίδη, Καθαροσπόρη κ.ά. ενώ η συνεδρίασις έχει διακοπή και το προεδρείον μετά των υπουργών προσπαθούν να κατευνάσουν τα πνεύματα. Η τάξις αποκαθίσταται μετά αρκετήν ώραν, αλλ' οι βουλευταί καθ' ομάδας εξακολουθούν και συζητούν ζωηρώς εις διάφορα σημεία της αιθούσης. Ο προεδρεύων της Βουλής κ. Καμβύσης ακούεται να ψέγη τον κ. Ιωάννου, λέγων προς αυτόν ότι ουδέποτε από του βήματος της Βουλής εξεστομίσθησαν φράσεις ως αι υπό του κ. Ιωάννου λεχθείσαι..."

ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ:

Ένα ποίημα του πολύ δημοφιλούς εκείνη την εποχή Αχιλλέα Παράσχου προς τιμή της ηθοποιού Ευαγγελίας Παρασκευοπούλου, αναδημοσίευσε η εφημερίδα "Καιροί" στην πρώτη της σελίδα στις 15 Οκτωβρίου 1893. Το εκτενέστατο ποίημα του Παράσχου είχε ριφθεί σε χιλιάδες αντίτυπα το προηγούμενο βράδυ στο θέατρο των "Ποικιλλιών", όπου δινόταν μια παράσταση προς τιμή της Παρασκευοπούλου, για την οποία μπορούμε να πούμε ότι ήταν η πρώτη Ελληνίδα ηθοποιός-σταρ.

Το ποίημα, που ήταν χωρισμένο σε τρία μέρη, ξεκινούσε ως εξής:

Την πενιχράν μας την σκηνήν εκάλυπτε σκοτία

Κ' ήτο το θέατρον ημών θεάτρου παρωδία.

Εις την πατρίδα των Μουσών, την γην των Σοφοκλέων,

Το τερατώδες έχαιρε κ' εθρήνει το ωραίον.

Και συγγραφείς κατ' όνομα, μ' αναίδειαν τελείαν,

Ωργίαζον με Πειρατών ανούσιον σωρείαν.

Ύστερα από μια αναφορά για την κακή ποιότητα του ελληνικού θεάτρου πριν την εμφάνιση της Παρασκευοπούλου, στο Β΄ και στο Γμ τμήμα του ποιήματός του ο Παράσχος την εξυμνεί με λυρικώτατες αναφορές:

Β΄ 

Εκείν' η ράβδος ήσο Συ, η έυσλπαγχος, ω νέα, 

Συ του πτωχού θεάτρου μας το φως κ' η σωτηρία.

Συ λυκαυγές νέων καιρών, του δράματος σημαία, 

Σάρρα συγχρόνως και Ραχήλ - ουχί... Ευαγγελία.

Συ, ήτις από την Σκηνήν την κόνιν τόσων χρόνων,

Εσάρωσες διά παντός, εμφανισθείσαν μόνον.

Ω, ναι από τα όργια τόσων νεκρών δραμάτων,

Συ μόνη μας διέσωσες της Τραγωδίας Μούσα,

Κ' οικτείρουσα τους πλαστουργούς τοσούτων ληρημάτων,

Νέαν εχάραξες οδόν το θέατρον υψούσα.

Και δεν υπέστης των ζυγόν χυδαίων Συγγραφέων,

Αλλά ως ίππος ευγενής κατέρριπτες απόνως

Το σμήνος των ιππέων

Και τον Δυμά τον Σαρδού ηρμήνευσας συγχρόνως

Γ΄ 

Κι ήδη ως εις εορτήν συρρέ' η πόλις όλη,

Εις της Ευαγγελίας του την τελετήν, και πίπτουν

Δάφναι και μύρτ' εις την Σκηνήν επάνω μυροβόλοι.

Την Δάφνην του θεάτρου μας, με δάφνας την καλύπτουν

Και σοβαροί πολιτικοί, γραμμάτων άνδρες τόσοι,

Της κοινωνίας τ' άρωμα και της καλλιτεχνίας,

Αθρόοι πάντες έρχωνται διά να την ιδώσι,

Και την φωνήν ν' ακροασθούν και πάλιν της καρδίας,

Φωνήν αβύσσου σοφεράς, ψυχής πενθούσης στόνον,

Και ίδουν την κατατομήν της σμύλης άλλων χρόνων.

Εις φρίσσον χείλος αστραπήν, φως ξένον εις το βλέμμα,

Μορφήν θυέλλης φέρουσαν κρυφίας αίγλης στέμμα!

Μετά παλλούσες άπαντες προσμένομεν καρδίας,

Και πάλιν να Σε ίδωμεν Πρωτεύ, της Τραγωδίας,

Όστις λαμβάνεις πρόσωπα μυρία ταυτοχρόνως,

Και πότε είσαι η χαρά και πότε πάλιν πόνος...

Όνυξ εδώ, πτέρυξ εκεί, και Χερουβείμ και δαίμων,

Κ' ευδία δροσεράς αυγής και θύελλα ανέμων...

Το πορτρέτο του Σουλτάνου Αβδούλ-Χαμίτ καταλάμβανε το μεγαλύτερο μέρος του πρωτοσέλιδου της εφημερίδας "Το Άστυ" στις 15 Οκτωβρίου 1895, ενώ ο συντάκτης περιέγραφε το χαρακτήρα του - θετικά κι αρνητικά:

".. διακρίνεται διά την νοημοσύνην του, την διπλωματικήν του δεξιότητα και την φιλοπονίαν του. Εις την μετά των υπουργών του συνεργασίαν αναπτύσσει όλην του πνεύματός του την ευστροφίαν και ευθυκρισίαν, την διακρίνουσαν αυτόν. Ο Σουλτάνος είνε αναστήματος μάλλον χαμηλού, με την ράχιν κυρτωμένην, φαινόμενος πολύ μεγαλείτερος την ηλικίαν αφ' ό,τι πράγματι είνε. Το ιδιαίτερον χαρακτηριστικόν του Σουλτάνου είνε ο φόβος. Φοβείται τους πάντας. 

Το μέτωπον του Σουλτάνου είνε στενόν, αλλά εξέχον, χαρακτηριστικόν των πεισμόνων και των ονειροπόλων. Οι οφθαλμοί του είνε καστανοί, μεγάλοι, αλλ' άνευ λάμψεως. Ο δισταγμός, η αμφιβολία, ο φόβος, η υποψία, είνε αι συνήθεις εκφράσεις του βλέμματός του. Έχει το γένειον ψαρόν και το στόμα απολαυστικόν. Η φωνή του ηχεί ζωηρώς αν και ξηρά. Πολλάκις είνε γλυκεία και κρυσταλλώδης και άλλοτε πάλιν βαρεία και τραχεία. Όταν θυμώση, ομιλεί ταχέως, συγκεκομμένως και βροντωδώς. Ουδέποτε μειδιά ενώπιον ξένων. Εις τας ακροάσεις του φαίνεται πράος και μειλίχιος. Ακούει μετά μεγάλης προσοχής, έχων το βλέμμα προσηλωμένον επί του συνομιλητού του. Την φοβερωτέραν τρικυμίαν της ψυχής του δύναται τελείως ν' αποκρύψη, διατηρών παγετώση ψυχραιμίαν και απάθειαν. Σπανίως λησμονεί άνθρωπον, τον οποίον είδεν έστω και μίαν φοράν. Η μνήμη του είνε ισχυροτάτη. Αγαπά την μεγλαοπρέπειαν, αλλ' είνε και φιλάργυρος. Η φιλοδοξία του είνε υπέρμετρος καθώς και η φιλαρέσκειά του. Αι ζητωκραυγαί, αι επευφημίαι, αι τιμαί, του προξενούν μεγάλην ευχαρίστησιν. Η επιθυμία του να δεσπόζη και να κυβερνά είνε ακατάσχετος. Αν και επικούρειος, εν τούτοις είνε σφόδρα δοξομανής και εις άκρον θεοσεβής. Σπανιώτατα είνε εύθυμος. Η μελαγχολία επικάθηται διαρκώς εις το ωχρόν και εξηντλημένον πρόσωπόν του. Πιστεύει ακραδάντως εις την θεόθεν αποστολήν του και είνε πεπεισμένος περίς της αγαθοποιού και ευεργετικής δράσεώς του..."