Μάιος 1908. Η Σύγκλητος του Πανεπιστημίου Αθηνών συνήλθε και με πλειοψηφία δύο ψήφων αποφάσισε να επιστρέψει για πρώτη φορά στις γυναίκες διπλωματούχους να υποβάλλουν υποψηφιότητες για να διοριστούν υφηγήτριες. Ήταν αναμφισβήτητα μια σημαντική πρόοδος για το γυναικείο κίνημα, δεκαοκτώ χρόνια μετά την είσοδο των πρώτων φοιτητριών στο ελληνικό πανεπιστήμιο, όμως η υποδοχή της από την πρωτοπόρο του εγχώριου γυναικείου κινήματος, Καλλιρρόη Παρρέν, ήταν επιφυλακτική.
Η Παρρέν στάθηκε ιδιαίτερα στο γεγονός ότι η απόφαση της Συγκλήτου επέτρεπε στις γυναίκες τον τίτλο μόνο των υφηγητριών και όχι των καθηγητριών πανεπιστημίου, με ό,τι συνεπαγόταν αυτό και για τις οικονομικές τους απολαβές - πέραν φυσικά της έμμεσης υποβάθμισης των γυναικών επιστημόνων σε τεχνικό επίπεδο. Ο λόγος; "Αι γυναίκες δεν ημπορούν να γείνουν καθηγήτριαι, διότι δεν ημπορούν να γίνουν δημόσιοι υπάλληλοι", όπως ξεκαθάριζε η απόφαση - και πράγματι, εκείνη την εποχή δεν επιτρεπόταν από το νόμο ο διορισμός των γυναικών στο δημόσιο.
Η Παρρέν στάθηκε ιδιαίτερα στο γεγονός ότι η απόφαση της Συγκλήτου επέτρεπε στις γυναίκες τον τίτλο μόνο των υφηγητριών και όχι των καθηγητριών πανεπιστημίου, με ό,τι συνεπαγόταν αυτό και για τις οικονομικές τους απολαβές - πέραν φυσικά της έμμεσης υποβάθμισης των γυναικών επιστημόνων σε τεχνικό επίπεδο. Ο λόγος; "Αι γυναίκες δεν ημπορούν να γείνουν καθηγήτριαι, διότι δεν ημπορούν να γίνουν δημόσιοι υπάλληλοι", όπως ξεκαθάριζε η απόφαση - και πράγματι, εκείνη την εποχή δεν επιτρεπόταν από το νόμο ο διορισμός των γυναικών στο δημόσιο.
Η Καλλιρρόη Παρρέν ξεσπάθωνε αρθρογραφώντας στην Εφημερίδα των Κυριών: "Ο άνδρας, ο οποίος εις την ιδίαν εργασίαν ζητεί όλα δι' εαυτόν και τίποτε διά την γυναίκα, και ο οποίος στέκεται εις την υψηλοτέραν βαθμίδα της επιστημονικής ζωής και κηρύσσει ότι αυτός και μόνος ημπορεί να νέμεται τα εξ αυτής αγαθά, όχι πλέον δεν είνε ο άνδρας ιππότης της παραδόσεως, αλλ' είναι ο άνδρας σφετεριστής, ο άνδρας ο αρνούμενος εις την εργαζομένην γυναίκα το δικαίωμα να ζήση και να συντηρηθή διά της εργασίας της, όπως αυτός".
Στην απόφαση της Συγκλήτου ανταποκρίθηκαν δύο γυναίκες, οι οποίες και κατέθεσαν υποψηφιότητες: η Άννα Κατσίγρα και η Αγγελική Παναγιωτάτου. Και οι δύο ήταν γιατροί, που στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 μαζί με τη Μαρία Καλαποθάκη, την πρώτη Ελληνίδα γιατρό, συνεργάστηκαν για την κατάρτιση πολλών γυναικών νοσοκόμων στο διάστημα του ενός μήνα, που διήρκεσε η σύγκρουση.
Από κει και πέρα, η μεν Κατσίγρα πήγε στο Παρίσι, όπου για δύο χρόνια εργάστηκε στο μεγάλο μαιευτήριο Ματερνιτέ δίπλα στο σπουδαίο μαιευτήρα Ταρνιέ και το 1903 - έχοντας επιστρέψει πλέον στην Ελλάδα - διορίστηκε διευθύντρια του Μαιευτηρίου Αθηνών εν μέσω αντιδράσεων, η δε Παναγιωτάτου το 1899 βρέθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, όπου έγινε η πρώτη γυναίκα γιατρός σε δημόσια υπηρεσία και συγκεκριμένα στην Υγειονομική Υπηρεσία της πόλης (έχοντας προηγουμένως συγκεντρώσει υψηλότερη βαθμολογία απ' όλους τους άνδρες συνυποψηφίους της στο σχετικό διαγωνισμό) και μέχρι το 1908 εργαζόταν στο εκεί Ελληνικό Νοσοκομείο και στο Μπενάκειο Ορφανοτροφείο.
Από κει και πέρα, η μεν Κατσίγρα πήγε στο Παρίσι, όπου για δύο χρόνια εργάστηκε στο μεγάλο μαιευτήριο Ματερνιτέ δίπλα στο σπουδαίο μαιευτήρα Ταρνιέ και το 1903 - έχοντας επιστρέψει πλέον στην Ελλάδα - διορίστηκε διευθύντρια του Μαιευτηρίου Αθηνών εν μέσω αντιδράσεων, η δε Παναγιωτάτου το 1899 βρέθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, όπου έγινε η πρώτη γυναίκα γιατρός σε δημόσια υπηρεσία και συγκεκριμένα στην Υγειονομική Υπηρεσία της πόλης (έχοντας προηγουμένως συγκεντρώσει υψηλότερη βαθμολογία απ' όλους τους άνδρες συνυποψηφίους της στο σχετικό διαγωνισμό) και μέχρι το 1908 εργαζόταν στο εκεί Ελληνικό Νοσοκομείο και στο Μπενάκειο Ορφανοτροφείο.
Τελικά, η Κατσίγρα απέσυρε την υποψηφιότητά της, επειδή στον κλάδο που την ενδιέφερε, υπήρχαν ήδη έξι υφηγητές και δεν υπήρχαν κενές θέσεις, τη στιγμή που ο νόμος όριζε ότι δεν μπορούσαν να διοριστούν περισσότεροι των δύο υφηγητών για το κάθε μάθημα. Έτσι, μόνη υποψήφια έμεινε η Παναγιωτάτου, η οποία ορίστηκε η πρώτη γυναίκα υφηγήτρια της Ιατρικής σχολής και γενικότερα σε ελληνικό πανεπιστήμιο ανοίγοντας νέους δρόμους στον αγώνα της γυναικείας χειραφέτησης.
Να σημειωθεί ότι το 1896, η Αγγελική Παναγιωτάτου μαζί με την αδερφή της Αλεξάνδρα (που έφυγε πρόωρα από την ζωή το 1902 σε ηλικία 25 ετών), ήταν οι πρώτες "διδάκτορες", ή αλλιώς οι πρώτες γυναίκες που τελείωσαν το πανεπιστήμιο με βαθμό "Άριστα". Μάλιστα, ο τότε κοσμήτορας του Πανεπιστημίου, Βάφας, ανακοινώνοντας τη βαθμολογία των αδερφών είχε επισημάνει ανάμεσα στ' άλλα ότι "Διά των σημερινών εξετάσεών σας η θέσις της γυναικός κατά πολύ ανυψούται και αποδεικνύεται, ότι η γυνή, την οποίαν ο ανήρ διά των ισχυρών αυτού μυώνων εζήτησε να υποτάξη και να κρατή υποδεεστέραν του, έχει την αυτήν δύναμιν πνεύματος, δύναται να δώση τους αυτούς επιστημονικούς καρπούς και να τύχη των αυτών επιστημονικών τίτλων...".
Η πρώτη διάλεξη της Αγγελικής Παναγιωτάτου με τίτλο "περί της προόδου της Επιδημολογίας" προγραμματίστηκε για τις 4 το απόγευμα της 24ης Νοεμβρίου 1908. Ήταν μια πανηγυρική παρουσία, καθώς στην Ελλάδα βρέθηκε για λίγες μέρες, όσο διαρκούσε η άδειά της από την Υγειονομική υπηρεσία Αλεξάνδρειας, όπου θα επέστρεφε σχεδόν αμέσως, για να επανέλθει στο πανεπιστήμιο τη νέα χρονιά.
Να σημειωθεί ότι το 1896, η Αγγελική Παναγιωτάτου μαζί με την αδερφή της Αλεξάνδρα (που έφυγε πρόωρα από την ζωή το 1902 σε ηλικία 25 ετών), ήταν οι πρώτες "διδάκτορες", ή αλλιώς οι πρώτες γυναίκες που τελείωσαν το πανεπιστήμιο με βαθμό "Άριστα". Μάλιστα, ο τότε κοσμήτορας του Πανεπιστημίου, Βάφας, ανακοινώνοντας τη βαθμολογία των αδερφών είχε επισημάνει ανάμεσα στ' άλλα ότι "Διά των σημερινών εξετάσεών σας η θέσις της γυναικός κατά πολύ ανυψούται και αποδεικνύεται, ότι η γυνή, την οποίαν ο ανήρ διά των ισχυρών αυτού μυώνων εζήτησε να υποτάξη και να κρατή υποδεεστέραν του, έχει την αυτήν δύναμιν πνεύματος, δύναται να δώση τους αυτούς επιστημονικούς καρπούς και να τύχη των αυτών επιστημονικών τίτλων...".
Η πρώτη διάλεξη της Αγγελικής Παναγιωτάτου με τίτλο "περί της προόδου της Επιδημολογίας" προγραμματίστηκε για τις 4 το απόγευμα της 24ης Νοεμβρίου 1908. Ήταν μια πανηγυρική παρουσία, καθώς στην Ελλάδα βρέθηκε για λίγες μέρες, όσο διαρκούσε η άδειά της από την Υγειονομική υπηρεσία Αλεξάνδρειας, όπου θα επέστρεφε σχεδόν αμέσως, για να επανέλθει στο πανεπιστήμιο τη νέα χρονιά.
Ανατρέχοντας στις εφημερίδες της εποχής, μπορεί κανείς να διαβάσει διάφορα ειρωνικά σχόλια χρονογράφων, που ανησυχούσαν για τον κίνδυνο εισβολής γυναικών υφηγητριών σε διάφορες σχολές. Πάντως το ενδιαφέρον ήταν ιδιαίτερα αυξημένο και δεν είναι τυχαίο ότι για την πρώτη διάλεξη της Παναγιωτάτου παραχωρήθηκε η μεγάλη αίθουσα της Νομικής σχολής.
Και μπορεί ο συνωστισμός να ήταν όντως πρωτοφανής, με την αίθουσα να γεμίζει από κόσμο ήδη μια ώρα πριν την έναρξη της παράδοσης, ωστόσο μερίδα των φοιτητών υποδέχθηκε την Παναγιωτάτου με φωνές, σφυρίγματα και αποδοκιμασίες παρά τις εκκλήσεις του πρύτανη, Στέφανου Κυπάρισσου, να υπάρξει ηρεμία απειλώντας ακόμη και με παραίτηση.
"Κάτω η χειραφέτησις", "Κάτω οι Σουφραζέτες", "Αι γυναίκες εις την κουζίναν", "Ετσίκνισε το φαΐ", "Βουλγάρα", "Ουά! ουά!", "Στο μωρό! Εκεί είναι η δουλειά σου" ήταν ορισμένα από τα συνθήματα νεαρών, που φιλοδοξούσαν να γίνουν επιστήμονες αποκαλύπτοντας τον πιο βάρβαρο εαυτό τους. Άλλοι τραγουδούσαν ειρωνικά το τραγούδι "Εγώ είμαι η νέα γυναίκα" χρησιμοποιώντας ως μουσικό όργανο έναν τενεκέ με κάρβουνα.
Και ενώ σε γενικές γραμμές ο τύπος αποδοκίμασε τις ταραχές, υπήρχε και η θλιβερή εξαίρεση του Χρόνου, μιας εφημερίδας με μεγάλη κυκλοφορία, που ήταν πολύ δημοφιλής μεταξύ των νέων της εποχής. Διαβάζουμε για παράδειγμα σε σχόλιο της 25ης Νοεμβρίου, την επομένη δηλαδή της διάλεξης, την ψευδή πληροφορία ότι δήθεν η Παναγιωτάτου αναγκάστηκε να φύγει από την αίθουσα εξαιτίας της φασαρίας των φοιτητών, ώστε "δικαιούται να λέγεται η φυγήτρια" ή ότι ο θόρυβος που επικρατούσε εντός της αίθουσας ήταν τόσο πολύς "ώστε ενόμιζε κανείς ότι ήκουε τρεις τουλάχιστον γυναίκες συνδιαλεγομένας φιλικώς μεταξύ των"!
Λίγες μέρες μετά, άλλος χρονογράφος ανέπτυσσε τον απίστευτο συλλογισμό ότι "η χειραφετημένη δεν είνε γυναίκα", αλλά "γελοιογραφία ανδρός και όταν ακόμη τον υπερβάλλει εις το έργον της"! Κι αυτό γιατί δήθεν "μία καλή επιστήμων, μία δικηγόρος ή μία νομομαθής ημπορεί να είνε σεβασταί διά τας γνώσεις των και διά την επιστημονικών των αξίαν, δεν είνε όμως γυναίκες, διότι δεν είνε σύζυγοι, διότι δεν είνε μητέρες, διότι δεν είνε αδελφαί"!!
Εξάλλου, στο ρεπορτάζ του Χρόνου, που παρουσίαζε αναλυτικά τα γεγονότα υπό τον τίτλο "ΚΑΤΩ Η ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΙΣ", ο συντάκτης εκτιμούσε ότι "θα ήτο πολύ τολμηρός εκείνος, όστις θα επεχείρει ναεπιβάλη τας αρχάς της χειραφετήσεως και του φεμινισμού εν Ελλάδι" εκτιμώντας ότι οι αποδοκιμασίες δεν στρέφονταν κατά το πρόσωπο της Παναγιωτάτου, αλλά "κατά της ιδέας, την οποίαν εξεπροσώπει την στιγμήν εκείνην η πρώτη Ελληνικής υφηγήτρια, κατά της σημαίας της χειραφετήσεως".
"Είνε αλήθεια δύσκολον να φαντασθή κανείς αγριώτερον θέαμα από εκείνο το οποίον παρουσίαζεν η αίθουσα της Νομικής Σχολής προχθές το απόγευμα" παρατηρούσε σε άρθρο της, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Πατρίς, η γνωστή φεμινίστρια της εποχής Αύρα Θεοδωροπούλου, εγκωμιάζοντας παράλληλα την αντίδραση της υφηγήτριας: "Είνε όμως επίσης δύσκολον να φαντασθή κανείς περισσοτέραν ψυχραιμίαν, περισσοτέραν αυτοπεποίθησιν, περισσότερον αυτοσεβασμόν από της κυρίας Παναγιώτου, ομιλούσης προς το ωρυόμενον πλήθος των αποδοκιμασάντων αυτήν".
"Κάτω η χειραφέτησις", "Κάτω οι Σουφραζέτες", "Αι γυναίκες εις την κουζίναν", "Ετσίκνισε το φαΐ", "Βουλγάρα", "Ουά! ουά!", "Στο μωρό! Εκεί είναι η δουλειά σου" ήταν ορισμένα από τα συνθήματα νεαρών, που φιλοδοξούσαν να γίνουν επιστήμονες αποκαλύπτοντας τον πιο βάρβαρο εαυτό τους. Άλλοι τραγουδούσαν ειρωνικά το τραγούδι "Εγώ είμαι η νέα γυναίκα" χρησιμοποιώντας ως μουσικό όργανο έναν τενεκέ με κάρβουνα.
Και ενώ σε γενικές γραμμές ο τύπος αποδοκίμασε τις ταραχές, υπήρχε και η θλιβερή εξαίρεση του Χρόνου, μιας εφημερίδας με μεγάλη κυκλοφορία, που ήταν πολύ δημοφιλής μεταξύ των νέων της εποχής. Διαβάζουμε για παράδειγμα σε σχόλιο της 25ης Νοεμβρίου, την επομένη δηλαδή της διάλεξης, την ψευδή πληροφορία ότι δήθεν η Παναγιωτάτου αναγκάστηκε να φύγει από την αίθουσα εξαιτίας της φασαρίας των φοιτητών, ώστε "δικαιούται να λέγεται η φυγήτρια" ή ότι ο θόρυβος που επικρατούσε εντός της αίθουσας ήταν τόσο πολύς "ώστε ενόμιζε κανείς ότι ήκουε τρεις τουλάχιστον γυναίκες συνδιαλεγομένας φιλικώς μεταξύ των"!
Λίγες μέρες μετά, άλλος χρονογράφος ανέπτυσσε τον απίστευτο συλλογισμό ότι "η χειραφετημένη δεν είνε γυναίκα", αλλά "γελοιογραφία ανδρός και όταν ακόμη τον υπερβάλλει εις το έργον της"! Κι αυτό γιατί δήθεν "μία καλή επιστήμων, μία δικηγόρος ή μία νομομαθής ημπορεί να είνε σεβασταί διά τας γνώσεις των και διά την επιστημονικών των αξίαν, δεν είνε όμως γυναίκες, διότι δεν είνε σύζυγοι, διότι δεν είνε μητέρες, διότι δεν είνε αδελφαί"!!
Εξάλλου, στο ρεπορτάζ του Χρόνου, που παρουσίαζε αναλυτικά τα γεγονότα υπό τον τίτλο "ΚΑΤΩ Η ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΙΣ", ο συντάκτης εκτιμούσε ότι "θα ήτο πολύ τολμηρός εκείνος, όστις θα επεχείρει ναεπιβάλη τας αρχάς της χειραφετήσεως και του φεμινισμού εν Ελλάδι" εκτιμώντας ότι οι αποδοκιμασίες δεν στρέφονταν κατά το πρόσωπο της Παναγιωτάτου, αλλά "κατά της ιδέας, την οποίαν εξεπροσώπει την στιγμήν εκείνην η πρώτη Ελληνικής υφηγήτρια, κατά της σημαίας της χειραφετήσεως".
"Είνε αλήθεια δύσκολον να φαντασθή κανείς αγριώτερον θέαμα από εκείνο το οποίον παρουσίαζεν η αίθουσα της Νομικής Σχολής προχθές το απόγευμα" παρατηρούσε σε άρθρο της, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Πατρίς, η γνωστή φεμινίστρια της εποχής Αύρα Θεοδωροπούλου, εγκωμιάζοντας παράλληλα την αντίδραση της υφηγήτριας: "Είνε όμως επίσης δύσκολον να φαντασθή κανείς περισσοτέραν ψυχραιμίαν, περισσοτέραν αυτοπεποίθησιν, περισσότερον αυτοσεβασμόν από της κυρίας Παναγιώτου, ομιλούσης προς το ωρυόμενον πλήθος των αποδοκιμασάντων αυτήν".
Φλεγματική ήταν η αντίδραση της Παναγιωτάτου, αν κρίνουμε από τις παρατηρήσεις της μιλώντας στην εφημερίδα Νέον Άστυ: "Μερικοί ταραξίαι με έκαμαν να εντείνω περισσότερον την φωνήν μου και να βραχνιάσω [...] Έμεινα ατάραχος και εξηκολούθησα την διδασκαλίαν μου με εντονωτέραν φωνήν διά να υπερνικήσω τον χυδαίον θόρυβον. Εγώ εξηκολούθουν να διδάσκω και αυτοί εξηκολούθουν να θορυβούν".
"Όταν από δύο ακριβώς αιώνων εις την Ιταλίαν εγένοντο δεκταί καθηγήτριαι εις το Πανεπιστήμιον, των οποίων την διδασκαλίαν μετά θρησκευτικής σιγής παρηκολούθουν οι φοιτηταί, δεν δύναμαι να φαντασθώ πώς μετά δύο αιώνας ολοκλήρους εις την Ελλάδα θα ήτο δυνατόν ν' ακουσθώσιν αποδοκιμασίαι εις παρομοίαν περίπτωσιν" αναρωτιόταν σε άλλη συνέντευξή της προς την εφημερίδα Πατρίς, εκφράζοντας την πεποίθηση ότι όσοι την αποδοκίμαζαν δεν ήταν φοιτητές, αλλά "παρείσακτοι θορυβοποιοί".
Όσον φορά την ακαδημαϊκή της σταδιοδρομία, η Αγγελική Παναγιωτάτου έτυχε διεθνών διακρίσεων. Πήρε βραβείο της Γαλλικής Ακαδημίας επιστημών για το σύγγραμά της "Η υγιεινή στους αρχαίους Έλληνες", καθώς και "πολύ τιμητικό έπαινο" από την Ιατρική Ακαδημία Παρισιού για το έργο της "Αμοιβάδωση", ενώ ήταν μέλος επιστημονικών σωματείων σε Λονδίνο, Παρίσι, Ρώμη, Γενεύη και Αλεξάνδρεια., έδωσε διαλέξεις σε πανεπιστήμια, ινστιτούτα και επιστημονικά συνέδρια σε διάφορα μέρη, ενώ είχε και φιλολογική παρουσία με διηγήματα, χρονογραφήματα, αλλά και ποιήματα, που δημοσιεύτηκαν σε διάφορες εφημερίδες και περιοδικά σε Αθήνα και Αλεξάνδρεια. "Η ποιητική μου εκδήλωση είναι το ευχάριστο διάλειμμα της επιστημονικής μου εργασίας" θα δήλωνε σε συνέντευξή της στον Ελεύθερο Άνθρωπο τον Αύγουστο του 1932.
Το 1947, η πρώτη υφηγήτρια σε ελληνικό πανεπιστήμιο θα ανακηρυσσόταν επιτέλους καθηγήτρια (Υγιεινής) στο πανεπιστήμιο Αθηνών, τρία χρόνια αργότερα θα εκλεγόταν αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, ενώ θα έφευγε από την ζωή στην Αλεξάνδρεια το 1954 σε ηλικία 76 ετών.
Σχετικά θέματα:
-- Η πρώτη Ελληνίδα καθηγήτρια στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση
-- Η πρώτη γυναίκα φοιτήτρια σε ελληνικό πανεπιστήμιο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου