Οι ιταλικές ρίζες του εθνικού μας ποιητή, που με τα χρόνια έμαθε να γράφει ελληνικά, ενώ σκεφτόταν στα ιταλικά

Ο εθνικός μας ποιητής καταγόταν από μια παλιά, αριστοκρατική οικογένεια με ιταλικές ρίζες και πιο συγκεκριμένα από το Σαλέρνο της Ιταλίας, κοντά στη Νάπολι, μέλη της οποίας μεταφέρθηκαν στη Βενετία το 715. Το παλαιότερο γνωστό μέλος της οικογένειας ονομαζόταν Κεντρόνικος Βορβολάνος, ενώ ένας από τους απογόνους του, που ονομαζόταν Πέτρος, το 1026 εξελέγη Δόγης της Βενετίας, οπότε άλλαξε το επίθετο του σε Σαλαμός.

Κάποια στιγμή - δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς αλλά πάντως πριν από το 1372 - μέλη της οικογένειας Σαλαμού, μετέβησαν στην Κρήτη. Εκεί ξεκίνησε ο ελληνικός κλάδος του ιταλικού αριστοκρατικού οίκου. Όταν το 1669 η Κρήτη περιήλθε στους Τούρκους, πολλοί κάτοικοι της κατέφυγαν είτε στη Βενετοκρατούμενη Πελοπόννησο είτε στα Επτάνησα. Μεταξύ αυτών ήταν και η οικογένεια Σαλαμού, που εγκαταστάθηκε στην Ζάκυνθο. Μάλιστα, το 1670, ένας Πέτρος Σαλαμών, πρόγονος του εθνικού ποιητή, μετείχε στο Συμβούλιο Εΰγενών Ζακύνθου, που είχε οριστεί από τη Βενετική Κυβέρνηση.

Για το επίθετο της οικογένειας έχουμε πολλές διαφοροποιήσεις, καθώς εμφανίζεται ως Σάλομος, Σαλομών, Σαλαμών, Σαλαμός, Σόλωμος και τελικά Σολωμός. Ο πατέρας του εθνικού ποιητή ονομαζόταν Νικόλας Σαλαμών. Έτσι, άλλωστε, ανέγραψε το όνομα του στο κείμενο της διαθήκης του, που είχε συντάξει ο ίδιος στις 28 Δεκεμβρίου 1802: "Νικόλαος Σαλαμός εσύνθεσα, έγραψα υπό χειρός μου την παρών και βεβαιώνων με τον νουν και τας φρένας υγιείς και μετά πάσης χαράς και ευχαριστήσεως".
Ως "Σαλαμόν" υπέγραφε (στα λατινικά) και ο μεγαλύτερος αδερφός του ποιητή, Ροβέρτος, που ήταν νόμιμο τέκνο του Νικολάου - ο Διονύσιος και ο αδελφός του Δημήτρης ήταν εξώγαμα τέκνα από τη σχέση του πατέρα τους με την υπηρέτρια του Αγγελική Νίκλη, που όμως αναγνωρίστηκαν από τον πατέρα τους και απέκτησαν πλήρη νομικά δικαιώματα.

Πάντως, διαβάζοντας κανείς τη βαφτιστήρια πράξη που διασώζεται στα ληξιαρχικά βιβλία του ναού της αγίας Παρασκευής στην Ζάκυνθο, ο ποιητής - αλλά και ο πατέρας του - αναγράφονται με το επίθετο "Σολωμός"

"1798 Ιουνίου 8. Εβαπτίσθη παιδίον αρσενικόν φυσικόν του ευγενούς κυρίου Κόντε Νικολάου Σολωμού και ωνομάσθη παρά του αναδόχου αυτού εκλαμπροτάτου κυρίου Αντωνίου Καπνίση, Διονύσιος. Ήτο μηνών 2".

 Με το ίδιο επίθετο αναγράφεται και ο μικρότερος αδελφός του Δημήτριος:

"1802 Ιούλιος 15. Εβαπτίσθη παιδίον αρσενικόν φυσικόν του ευγενούς κυρίου Κόντε Νικολάου Σολωμού και ωνομάσθη παρά του αναδόχου αυτού Γρηγορίου Τζιριτζότη, Δημήτριος. Ήτο μηνών 7".

Γεγονός είναι ότι ο Διονύσιος Σολωμός έγραφε τα πρώτα ποιήματα του στα ιταλικά, καθώς δεν ήξερε να γράφει στην ελληνική γλώσσα.. Εκείνος που τον παρακίνησε και τον βοήθησε να μάθει τα ελληνικά ήταν ο Σπυρίδων Τρικούπης. Σε επιστολή του από το Λονδίνο προς τον Ιάκωβο Πολυλά με ημερομηνία 25 Μαΐου 1859, διαβάζουμε λεπτομέρειες για το πώς ο Σολωμός έμαθε να χειρίζεται την ελληνική γλώσσα στα γραπτά του, ποιο ήταν το πρώτο ποίημα που έγραψε στα ελληνικά, αλλά και τι πίστευε για τον "Ύμνο στην Ελευθερία". Έγραφε ο Τρικούπης (το κείμενο είναι προσαρμοσμένο στη σημερινή γλώσσα):
"Μετά την αγγελία του θανάτου του περιφανούς φίλου μας Σολωμού, έσπευσα να προτρέψω τον συμπατριώτη του κ. Γ. Τερτσέτη να καταβάλει κάθε φροντίδα για τη συλλογή και έκδοση των ανεκδότων ποιημάτων του, περατωμένων ή μη. Η πράξη αυτή σας αποδεικνύει τη μεγάλη ευχαρίστηση, που μου προξένησε η χθες ληφθείσα επιστολή σας, από την οποίαν έμαθα ότι αναλάβατε το ευγενές αυτό έργο. Έτσι αποκτάτε δικαιώματα επί της ευγνωμοσύνης της πατρίδας. Σπεύδω λοιπόν να σας μεταδώσω τις πληροφορίας τις οποίας μου ζητείτε και να σας ευχαριστήσω θερμά, διότι με καθιστάτε έτσι συμμέτοχο του ωραίου έργου σας.
Σχετικά με το χαρακτήρα του ποιητή δεν σας γράφω. Μετά από δεκαπενταετή φιλία, μπορείτε κατά βάθος να τον εκτιμήσετε. Νομίζω επίσης ότι είναι περιττό να σας πω κάτι για τα νεανικά του χρόνια και για την εκπαίδευση του. Ο αδελφός του μπορεί καλύτερα από κάθε άλλον να σας πληροφορήσει. Σας δίδω μόνο μερικές σημαντικές πληροφορίες, οι οποίες συνετέλεσαν, ώστε ο Σολωμός να γράψει στη γλώσσαν μας τα αθάνατα ποιήματά του. Πριν αναχωρήσει από την Αγγλία για τα Ιόνια νησιά το 1823 ο λόρδος Γκίλφορδ, ο οποίος ασχολείτο όχι μόνο για την πολιτική τύχη της Ελλάδος αλλά και για τη φιλολογική της αναγέννηση, και ο οποίος είχε εμπιστευτική αλληλογραφία περί των εν Ελλάδι με τον ένδοξο Γεώργιο Κάνιγκ, με παρακάλεσε να τον επισκεφθώ στην Κέρκυρα ή την Ζάκυνθο. "Η καρδιά μου είναι όλη ελληνική" μου έγραφε. Πήγα λοιπόν στην Ζάκυνθο. Το όνομα του Σολωμού ήταν τότε σ' όλων το στόμα, γινόταν λόγος για το ποιητικό του ταλέντο, για το ακοινώνητο και το παράξενο του χαρακτήρα του. Ζούσε στην εξοχή και δεν δεχόταν κανένα. 
Φίλος μου, στον οποίον είχα ανακοινώσει τη μεγάλη επιθυμία μου να γνωρίσω ένα τόσο σημαντικό πρόσωπο, με συμβούλευσε, εάν είχα την ευτυχία να με δεχθεί, να του μιλήσω μόνον περί ποιήσεως. Συνοδευόμενος από τον κ. Λυκατσάν, πήγα στην εξοχική του οικία, όπου έγινα δεκτός και συνομιλήσαμε περί των Άγγλων ποιητών, τους οποίους θαύμαζε όσον και εγώ, αισθανόταν δε καλύτερα από μένα. Την επομένη κατέβηκε επίτηδες στην πόλη, για να μου ανταποδώσει την επίσκεψη. Κατά τη συνδιάλεξη μου απήγγειλε στα ιταλικά "Ωδή για την πρώτη λειτουργία". Δεν ξέρω αν η Ωδή αυτή, για την οποία εκείνος έδιδε τότε μεγάλη σημασία έχει δημοσιευθεί. Ο Σολωμός, ο οποίος είχε παρατηρήσει ότι μετά την απαγγελία της Ωδής είχα μείνει σκεπτικός και σιωπηλός, με ρώτησε τη γνώμη μου.  "Το ποιητικό σας ταλέντο, του είπα, σας επιφυλάσσεις ωραία θέση στον ιταλικό Παρνασσό. Αλλά οι πρώτες όμως θέσεις σ' αυτόν έχουν ήδη καταληφθεί. Ο ελληνικός Παρνασσός δεν έχει ακόμη τον Δάντη του".
Ύστερα από αίτημα του τότε του εξέθεσα τα της γλώσσας και φιλολογίας μας. "Δεν ξέρω ελληνικά, μου λέει. Πώς μπορώ να γράψω καλά;" Πράγματι, πολύ ατελώς γνώριζε την καθομιλουμένη. "Η γλώσσα, του απάντησα, την οποία μάθατε μαζί με το μητρικό γάλα, είναι η ελληνική. Είναι λοιπόν εύκολα να την επαναφέρετε στη μνήμη σας και αν συγκατατίθεστε θα σας βοηθήσω όσο δύναμαι κατά τη διαμονή μου στην Ζάκυνθο, η οποία σύμφωνα με τις τελευταίες ειδήσεις τις οποίες έχω, θα παραταθεί, διότι ο λόρδος Γκίλφορδ θα αργήσει να έλθει. Δεν πρόκειται ούτε περί της τόσο κουραστικής φιλολογικής γλώσσας, ούτε περί της τόσο γελοίας μακαρονικής, αλλά περί της γλώσσας μας της μητρικής, της ζωντανής". Όταν είδα ότι αυτό υπέκαιγε τη φιλαυτία του, προμηθεύτηκα την ίδια μέρα ένα αντίτυπο των ωδών του Χριστόπουλου. Από την επομένη αρχίσαμε τη μελέτη και επί κάποιες ημέρες η ενασχόληση μας ολόκληρη τη μέρα ήταν η ελληνική γλώσσα. Μία μόλις εβδομάδα είχε παρέλθει από την πρώτη συνομιλία μας και εξεπλάγην αίφνης ακούγοντας τον Σολωμό να απαγγέλλει ποίημα του γραμμένο στην ελληνική:

Την είδα την ξανθούλα, 

την είδα όταν αργά

εκίνησε η βαρκούλα

να πάει στην ξενιτιά.

Ήταν η πρώτη ελληνική του σύνθεση. Μόλις το ποίημα αυτό έγινε γνωστό, όλη η Ζάκυνθος το τραγουδούσε και ένα βράδυ πολλοί συμπατριώτες του μετέβησαν και το έψαλλαν κάτω από τα παράθυρα του. Αυτό τον συγκίνησε πολύ. Μετά από λίγες ημέρες άρχισε τον "Ύμνο του εις την Ελευθερίαν", τον οποίο τελείωσε μέσα σε βραχύ χρονικό διάστημα. Δεν ήταν από τους ανθρώπους, οι οποίοι καταφεύγουν στη γραμματική ή στο λεξικό. Δεν αναζητούσε τις λέξεις, αλλά με τις λίγες που γνώριζε απέδιδε στα σκέψεις, τις οποίες είχε συλλάβει στα ιταλικά.
Όταν κατά το 1850 πέρασα από την Κέρκυρα, του μίλησα για τη μεγάλη επιτυχία του "Ύμνου εις την Ελευθερίαν". Τότε εκείνος μου είπε ότι ο "Λάμπρος" και ο "Βύρων" του άξιζαν περισσότερο και μου απήγγειλε μερικούς στίχους τους.
Ο Σολωμός ήταν πολύ οκνηρός, όπως τον γνωρίσατε και σεις, και είχε ανάγκη κάποιος φίλος του να τον σπρώχνει για να εργασθεί.
Δεν γνωρίζω αν βοήθησε με δωρεές την ελληνική επανάσταση, ήταν εν τούτοις γενναίος και πολύ λίγο φρόντιζε για την περιουσία του. Η φιλία μας διήρκεσε μέχρι του προώρου τέλους του".


Πηγές: άρθρα του Κ. Καιροφύλα με τίτλο "Ο Άγνωστος Σολωμός", που δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα "Η Κυριακή του Ελευθέρου Βήματος" (09.01 και 23.01.1927)


ΣΧΕΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ:
Η άγνωστη ζωή του Διονυσίου Σολωμού. Η παιδική ηλικία, οι έρωτας, τα ελαττώματα και γιατί δεν επισκέφτηκε ποτέ την Ελλάδα. (Η μαρτυρία της συζύγου του μικρότερου του αδερφού)