Μέττερνιχ

Κλέμενς Βέντσελ Λόταρ φον Μέττερνιχ. Ο ευρωπαϊκός 19ος αιώνας θα ήταν πολύ διαφορετικός, αν δεν υπήρχε ο συγκεκριμένος Αυστριακός πολιτικός, ο οποίος, παρότι δεν υπήρξε ηγέτης κράτους, σφράγισε την ευρωπαϊκή ιστορία - όχι απαραίτητα με θετικό τρόπο. Σήμερα, χαρακτηρίζεται αυταρχικός και δολοπλόκος, ενώ στην ελληνική ιστορία έχει μείνει γνωστός ως ανθέλληνας, ως ο πολιτικός που εξ αρχής εναντιώθηκε με πυγμή στους σκοπούς της ελληνικής επανάστασης του 1821, συμβάλλοντας καθοριστικά στην καθυστέρηση επίτευξης του στόχου των επαναστατών, δηλαδή στην αποτίναξη του τουρκικού ζυγού και τη δημιουργία ανεξάρτητου ελληνικού κράτους.

Στην εποχή του, ωστόσο, όσο ήταν ακόμη πανίσχυρος, ο Μέττερνιχ αποτελούσε αντικείμενο τεράστιου θαυμασμού για την ικανότητά του να επιβάλλεται στους ομολόγους του και να επηρεάζει τις αποφάσεις τους. Ήταν η σπουδαιότερη πολιτική προσωπικότητα της εποχής του. Η ικανότητά του είχε διαφανεί ήδη στα παρασκήνια του Συνεδρίου της Βιέννης το 1815, στο οποίο αποφασίστηκε ενός ευρωπαϊκού διευθυντηρίου με τη συμμετοχή των πέντε μεγάλων δυνάμεων της εποχής (όχι μόνο στην Ευρώπη, αλλά και στον κόσμο ολόκληρο), με τυπικό (ορατό) σκοπό τη διατήρηση της ειρήνης στην ευρωπαϊκή ήπειρο, αλλά επί της ουσίας επιδίωκε τη διατήρηση του στάτους κβο και των πεφωτισμένων δεσποτειών που κυβερνούσαν σε βάρος της λαϊκής βούλησης.

Ουσιαστικά, το Συνέδριο της Βιέννης ήταν επακόλουθο της λήξης των ναπολεόντειων πολέμων μετά την οριστική ήττα του Ναπολέοντα και την παλινόρθωση της μοναρχίας στη Γαλλία, με τον Ναπολέοντα να θεωρείται "παιδί" της Γαλλικής Επανάστασης και των ανατρεπτικών ιδεών, που αυτή είχε κομίσει - άσχετα αν η έναρξη της Ναπολεόντειας περιόδου σήμανε το εξ αρχής το τέλος της επανάστασης. Γενικότερα, εκείνο που "απειλούσε" τις φωτισμένες δεσποτείες της Ευρώπης των αρχών του 19ου αιώνα ήταν οι κάθε μορφής επαναστάσεις χωρίς διάκριση (κοινωνικές, εθνικοαπελευθερωτικές), οτιδήποτε απειλούσε την ισχύουσα τάξη των πραγμάτων. 

Αυτήν την πεποίθηση ενστερνιζόταν βαθύτατα ο Μέττερνιχ και αυτός ήταν και ο λόγος που εξ αρχής αντιτάχθηκε με μένος κατά της ελληνικής επανάστασης. Δεν μισούσε κατ' αρχήν τους Έλληνες, αλλά μισούσε τις επαναστάσεις, επειδή απειλούσαν το στάτους κβο. Άλλωστε, αυτό επέτασσε η νομιμότητα της εποχής, βάσει των αποφάσεων που είχαν λάβει οι πέντε μεγάλες δυνάμεις στο Συνέδριο της Βιέννης - και βέβαια οι συμφωνίες πρέπει να τηρούνται και τα κράτη πρέπει να τηρούν τις υπογραφές τους... 

Δεν είναι τυχαίο που ο Αυστριακός ποιητής Φραντς Γκριμπάτσερ χαρακτήρισε τον Μέττερνιχ ως τον "Δον Κιχώτη της νομιμότητας". Η διάθεσή του ήταν καυστική, αλλά αποτύπωνε ακριβώς αυτήν την ψευδαίσθηση του αυστριακού πολιτικού (που εξάλλου ήταν διαποτισμένος από αυταρχικές, ηθικιστικές αντιλήψεις επί τη βάσει ακόμη και χωρίων της Παλαιάς Διαθήκης) ότι ήταν ο θεματοφύλακας της νομιμότητας. Τυπικά βέβαια αυτό έκανε, διαφύλασσε τη νομιμότητα και την πιστή εφαρμογή των συνθηκών, όταν εναντιωνόταν με πείσμα στην ελληνική επανάσταση, όμως ξεχνούσε ότι τα πάντα σ' αυτόν τον κόσμο είναι ρευστά και αλλάζουν, πολύ περισσότερο όταν μιλάμε για ανάδειξη ιδεών και νέων κοινωνικών ρευμάτων, που μπορούν ν' αλλάξουν τις έννοιες του "νόμιμου" και του "ηθικού" ανεξάρτητα από το στενό γράμμα των συνθηκών. 

Φυσικά, τίποτε δεν αλλάζει από τη μια μέρα στην άλλη και αυτό το κατάλαβαν οι πρόγονοί μας καλά στο πετσί τους. Η αταλάντευτα αντιδραστική πολιτική, αλλά και τόσο τυπικά σωστή βάσει των διεθνών συμφωνιών, που ασκούσε ο Μέττερνιχ και η επιρροή που ασκούσε στους ομολόγους του, συνέβαλε καθοριστικά στο να χαθεί πολύτιμος χρόνος για τους επαναστάτες. Όταν θα άρχιζαν σιγά σιγά να αλλάζουν οι συνθήκες γύρω στα 1824 με τη στροφή της αγγλικής εξωτερικής πολιτικής από τον Τζορτζ Κάνινγκ, αλλά και με την ενεργότερη δραστηριοποίηση του Ιωάννη Καποδίστρια, ο οποίος ήταν υπουργός εξωτερικών της Ρωσίας και τα πρώτα χρόνια παρέμενε δύσπιστος για τη χρονική συγκυρία έκρηξης της ελληνικής επανάστασης, ήταν πλέον αργά, καθώς οι έριδες είχαν διχάσει τους επαναστάτες, ενώ ο Σουλτάνος ετοίμαζε την αντεπίθεσή του στέλνοντας στην Πελοπόννησο τον Ιμπραήμ. 

Και ενώ από το 1825 και μετά η επιρροή του Μέττερνιχ περιορίστηκε σημαντικά, η στάση του παρέμεινε εξαιρετικά αντιπαραγωγικά και έβαζε προσκόμματα στην ευόδωση του ελληνικού αγώνα προτείνοντας - συγκαταβατικά, ως ύστατη παραχώρηση - τη δημιουργία ενός ελληνικού κράτους, που ουσιαστικά θα τελούσε υπό την επικυριαρχία των πέντε ευρωπαϊκών δυνάμεων. Το σχέδιο του δεν ευοδώθηκε, αφού τα πράγματα είχαν ήδη αρχίσει να παίρνουν το δρόμο τους, όμως η αντιπαραγωγική στάση του πανίσχυρου αυστριακού υπουργού δυσκόλεψε αφάνταστα τους σκοπούς της ελληνικής επανάστασης. Έτσι, χρειάστηκε να περάσουν εννιά χρόνια, ώστε να ιδρυθεί ένα μικρό ελληνικό κράτος μετά από πολύ αίμα και καταστροφή. 

Στην εποχή του Μέττερνιχ δεν υπήρχε ραδιόφωνα, ούτε τηλεοράσεις. Αν υπήρχαν, δεν πρέπει ν' αμφιβάλλουμε ότι θα τα εκμεταλλευόταν στο έπακρο. Θα ξυπνούσε ξημερώματα για να δώσει συνέντευξη σε κάποιο ραδιοφωνικό σταθμό, ώστε να κουνήσει το δάχτυλο στους αυθάδεις επαναστάτες Έλληνες, που "παρασύρθηκαν" από τους ηγέτες της επανάστασης και πέθαιναν για μια "χίμαιρα" (όπως ο ίδιος πίστευε), ενώ τα βράδια θα έδινε άλλη συνέντευξη, με την οποία θα υπενθύμιζε τη συμφωνία του Συνεδρίου της Βιέννης και την ειρήνη, που αυτή είχε φέρει στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Δηλαδή η μικρή Ελλάδα θα έσπερνε τη διχόνοια μεταξύ των Ευρωπαίων μοναρχών και θα τίναζε στον αέρα τη διεθνή νομιμότητα και την ισορροπία δυνάμεων; Άλλωστε, εκείνη την εποχή δεν υπήρχαν εθνικά κράτη και τυχόν υποστήριξη του ελληνικού αγώνα από κάποια μεγάλη δύναμη, θα απειλούσε δυνητικά την εσωτερική της γαλήνη, μην τυχόν κάποιοι ήθελαν να μιμηθούν το παράδειγμα των ταραξιών Ελλήνων. 

Αυτά περίπου θα έλεγε στις συνεντεύξεις του ο Μέττερνιχ (ή θα άφηνε ως διαρροές "κύκλων του περιβάλλοντός του"), αν υπήρχαν στην εποχή του τα σημερινά πανίσχυρα, ηλεκτρονικά ΜΜΕ. Όμως τότε ακόμη και οι εφημερίδες ήταν λιγοστές και τελείως άχρωμες, χωρίς καμιά επιρροή στην κοινή γνώμη, που άλλωστε ήταν παραμερισμένη σ' ένα περιβάλλον αυταρχικής άσκησης της εξουσίας, ενώ όλες οι κρίσιμες πολιτικές αποφάσεις λαμβάνονταν πίσω από κλειστές πόρτες. Έτσι, χάσαμε την ευκαιρία σήμερα να σχολιάζουμε τα επιχειρήματα περί τήρησης της νομιμότητας του πανίσχυρου στην εποχή του Μέττερνιχ, που όμως πάρα πολύ - και για πάρα πολλά - δίκαια κατηγορήθηκε αργότερα.

Στην εποχή μας, άραγε, υπάρχουν σύγχρονοι Μέττερνιχ; Δυστυχώς, δεν ξέρουμε πώς οι ιστορικοί θα περιγράφουν την εποχή αυτή ύστερα από έναν ή - πολύ περισσότερο - δύο αιώνες. Αλλά ίσως να μην περιμένουμε τελικά τόσο πολύ. Όπως απέδειξε και η περίπτωση του "αιώνιου" υπουργού εξωτερικών της Αυστρίας το πρώτο μισό του 19ου αιώνα, "μηδένα προ του πολιτικού τέλους μακάριζε" - παραφράζοντας τη γνωστή φράση του αρχαίου Έλληνα φιλοσόφου, Σόλωνα.