Η ελιά του Πλάτωνα

Ζωντανός συνδετικός κρίκος ανάμεσα στην Ελλάδα του 21ου αιώνα και τη «χρυσή» εποχή του ελληνικού πνεύματος τον 4ο και τον 5ο αιώνα π.Χ., η γνωστή και ως «ελιά του Πλάτωνα» στεκόταν επί χιλιετίες στην Ιερά Οδό χωρίς να καταστραφεί ούτε από το πέρασμα του χρόνου ούτε από τα ακραία καιρικά φαινόμενα (όπως για παράδειγμα η θύελλα του 1852 που έριξε έναν από τους στύλους του Ολυμπίου Διός) ούτε από τα κανόνια του Μοροζίνη, θύμα των οποίων αποτέλεσε ένα μεγάλο τμήμα του Παρθενώνα το μακρινό 1687. Τελικά, ο μεγαλύτερος κίνδυνος για το δένδρο αποδείχτηκε ότι ήταν ένα από τα επιτεύγματα του 20ου αιώνα και πιο συγκεκριμένα ένα από τα λεωφορεία που κυκλοφορούν νυχθημερόν στους δρόμους της Αθήνας, το οποίο έπεσε πάνω στο δένδρο τον Οκτώβριο του 1976 προκαλώντας μεγάλη ζημιά στον κορμό του. Έτσι αποφασίστηκε η μεταφορά και φύλαξη της ελιάς στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο, όπου διατηρείται μέχρι σήμερα παρά τις ανυπόστατες φήμες που είχαν κυκλοφορήσει το 2013 ότι δήθεν ο κορμός της είχε γίνει καυσόξυλα. 

Ο άνθρωπος, χάρη στον οποίο η ιστορία της «ελιάς του Πλάτωνα» έγινε ευρύτερα γνωστή στις αρχές του 20ου αιώνα, ήταν ένας καφεπώλης (ή καφετζής, αν προτιμάτε), ο οποίος άκουγε στο επίθετο Βαμβακάς. Ο Βαμβακάς διατηρούσε ένα μικρό καφενείο κάτω από την Ακρόπολη και παρατηρούσε τους ξένους περιηγητές (οι περισσότεροι Γερμανοί), που όχι απλά επισκέπτονταν την Ακρόπολη, αλλά φιλούσαν και το χώμα ενθουσιασμένοι, μη παραλείποντας να πάρουν μαζί τους λίγο από το χώμα και τα πετραδάκια του βράχου -αλλά ορισμένοι από αυτούς και αρχαιότητες, όπως μας έχει διδάξει η Ιστορία. Όλος αυτός ο ενθουσιασμός των ξένων επισκεπτών παρακίνησαν τον Βαμβακά να ψάξει και να μάθει περισσότερα για την αρχαιοελληνική ιστορία. 

Ένα δημοσίευμα της εφημερίδας Η Αλήθεια το Νοέμβριο του 1907 υποστήριζε ότι ο Βαμβακάς μόνος του είχε εντοπίσει την αρχαία ελιά επί της Ιεράς Οδού στα πλαίσια της αρχαιολατρείας του και ότι του είχε καρφωθεί η ιδέα ότι επρόκειτο για την ονομαστή ελιά του Πλάτωνα με βάση αρχικά το ένστικτό του και τη μελέτη του Παυσανία. Γι' αυτό και μετέφερε το καφενείο του στην Ιερά Οδό, ακριβώς απέναντι από το δέντρο. 

Δεν επαναπαύτηκε βέβαια μόνο στο ένστικτό του, αλλά ο Βαμβακάς απευθύνθηκε και στον έφορο της Εθνικής Βιβλιοθήκης Δημήτριο Καμπούρογλου, ο οποίος και του επιβεβαίωσε του λόγου το αληθές με επιστολή του: «Η κατά την Ιεράν οδόν παλαιά ελαία φέρεται εις τας παραδόσεις του Αθηναϊκού Λαού ως ελαία του Περικλέους ή κατ' άλλους του Πλάτωνος. Της ιεράς ταύτης ελαίας αι ρίζαι εύχομαι να διατηρηθώσιν επί πολύ έτι ακμαίαι, ως και ο περί αυτής θρύλος.»

Η επιβεβαίωση ερχόταν και από τον Σ. Μηλιαράκη, καθηγητή της Βοτανικής του Πανεπιστημίου της Αθήνας, ο οποίος απάντησε σε σχετικό ερώτημα του Καμπούρογλου: «Η παρά την Ιεράν οδόν Ελαία, περί της οποίας με ερωτάτε είνε βεβαίως παναρχαία. Πόσον ετών δεν δύναμαι να είπω. Κατ' αναλογίαν όμως άλλων, ων εμετρήθησαν οι ετήσιοι δακτύλιοι, είνε βεβαίως δένδρον προ Χριστού.[...]». 

Όσον αφορά το ενδιαφέρον του Βαμβακά, ωστόσο, αυτό δεν ήταν ίσως και τόσο ειλικρινές ούτε ενδεχομένως βασιζόταν στην αγάπη του για την αρχαία ελληνική ιστορία. Το δημοσίευμα, που ανέδειξε για πρώτη φορά στο ευρύτερο κοινό την ιστορία της ελιάς, επισήμανε ότι το δένδρο είχε παράξει «μοναδικόν και ατίμητον» καρπό βάρους περίπου 3 οκάδων, τον οποίο ο Βαμβακάς είχε ήδη συσκευάσει σε «κομψά» κουτιά 8-100 δραμίων έκαστο, τα οποία σκόπευε να μοιράσει -ενδεχομένως αργότερα και να πουλήσει;- σε αρχηγούς κρατών όπως ο βασιλιάς Γεώργιος, ο πατριάρχης Ιωακείμ, ο σουλτάνος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, ο κάιζερ της Γερμανίας, ο βασιλιάς της Ιταλίας κλπ. 

Επίσης η εφημερίδα δημοσίευσε και μια φωτογραφία με τον Βαμβακά και την οικογένειά του επί τω έργω της συλλογής των καρπών, μια φωτογραφία ιστορικής αξίας, η οποία ζητήθηκε και από ευρωπαϊκές εφημερίδες τις επόμενες μέρες για αναδημοσίευση. 

Η ΑΛΗΘΕΙΑ, 04.11.1907