Ίσως το άρθρο αυτό θα έπρεπε να δημοσιευτεί χθες, ημέρα εορτασμού της επετείου από την εξέγερση των φοιτητών στο Πολυτεχνείο, που δεν ανέτρεψε βέβαια τη χούντα, αλλά αποτέλεσε κορυφαία, επαναστατική εκδήλωση κατά της δικτατορίας των συνταγματαρχών. Επέλεξα, ωστόσο, να το δημοσιεύσω σήμερα, γιατί θεωρώ ότι όλη αυτή η "χουντολογία" - η συζήτηση για το αν αυτό που ζούμε σήμερα είναι μια μορφή χούντας ή όχι - δεν πρέπει να συνδέεται με τη συγκεκριμένη ιστορική επέτειο.
"Η χούντα δεν τελείωσε το 73" λέει το περιβόητο σύνθημα, που τουλάχιστον τα τελευταία χρόνια ακούγεται συχνά σε διαδηλώσεις. Η αλήθεια είναι ότι η χούντα εκείνη τελείωσε το 1974, τον Ιούλιο, με αφορμή τα γεγονότα της Κύπρου. Μακάρι να είχε τελειώσει το Νοέμβριο του '73, να έπεφτε κάτω από το βάρος ενός λαϊκού ξεσηκωμού, ώστε και η τουρκική εισβολή να αποφευγόταν (πολύ πιθανό) και η μετάβαση στη δημοκρατία να γινόταν πιο δυναμικά.
Τέλος πάντων, τον Ιούλιο του 1974 η δημοκρατία αποκαταστάθηκε στην Ελλάδα· στην αρχή τυπικά και σιγά-σιγά και σε επίπεδο θεσμών. Προσωπικά, θεωρώ άδικη και υπερβολική την αναφορά ότι σήμερα ζούμε σε μια "χούντα", όπως αυτή περιγράφεται στα λεξικά και τις εγκυκλοπαίδειες. Γιατί χούντα δεν είναι γενικά κι αόριστα η μιζέρια της καθημερινότητας ή η απόφαση ενός κράτους - μιας κυβέρνησης να προτιμάτε - να παραχωρήσει μέρος της εθνικής της κυριαρχίας λόγω οικονομικής κρίσης. Είναι πραγματικότητες με τις οποίες μπορεί να διαφωνούμε, αλλά από το σημείο αυτό μέχρι να βαφτίζουμε χουντική μια κυβέρνηση απλά επειδή διαφωνούμε με τις πολιτικές της, υπάρχει χάσμα.
Ούτε βέβαια επικρατεί κάποια υποτιθέμενη ανελευθερία έκφρασης στη χώρα· ειδικά στην εποχή του ίντερνετ, όπου ο καθένας έχει ελεύθερα το βήμα να γράψει ό,τι και όπως θέλει και μάλιστα σε μια χώρα, όπου (σε αντίθεση π.χ.με την Τουρκία) δεν επιβάλλεται οποιοσδήποτε περιορισμός σε ιστοσελίδες. Αν ζούσαμε σ' ένα τόσο ανελεύθερο καθεστώς, ούτε καν διαδηλώσεις θα γίνονταν, ούτε βέβαια θα ακούγονταν συνθήματα όπως το "Η χούντα δεν τελείωσε το 73".
Ok, τα παραδοσιακά ΜΜΕ ανήκουν σε συγκεκριμένους ανθρώπους, που έχουν συγκεκριμένα συμφέροντα κλπ., αλλά αυτό ισχύει σ' όλες τις χώρες. Ή μήπως προϋπόθεση του πλουραλισμού - και συνεπώς της δημοκρατίας - δεν είναι η δημοσιοποίηση όλων των απόψεων; Το αν οι πολίτες προτιμούν να παρακολουθούν συγκεκριμένα τηλεοπτικά κανάλια - όχι απαραίτητα συμφωνώντας με το περιεχόμενο μιας εκπομπής - ή ν' αγοράζουν συγκεκριμένες εφημερίδες, αυτό είναι κάτι που το επιλέγουν οι ίδιοι και δεν τους το επιβάλλει κανείς. Ούτε βέβαια μας φταίει κάποιος τρίτος, αν τα επιχειρήματά μας δεν είναι ικανά, δεν αρκούν να πείσουν την πλειοψηφία των συμπολιτών μας. Απλά, μπορεί τα επιχειρήματα, που χρησιμοποιούμε, να μην πείθουν. Γιατί; Για τους ίδιους λόγους που δεν είμαστε συμπαθείς σε όλους, μιας και ο κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός και έχει το δικό του τρόπο σκέψης και λήψης αποφάσεων - είτε συμφωνούμε είτε διαφωνούμε μαζί του.
Ok, τα παραδοσιακά ΜΜΕ ανήκουν σε συγκεκριμένους ανθρώπους, που έχουν συγκεκριμένα συμφέροντα κλπ., αλλά αυτό ισχύει σ' όλες τις χώρες. Ή μήπως προϋπόθεση του πλουραλισμού - και συνεπώς της δημοκρατίας - δεν είναι η δημοσιοποίηση όλων των απόψεων; Το αν οι πολίτες προτιμούν να παρακολουθούν συγκεκριμένα τηλεοπτικά κανάλια - όχι απαραίτητα συμφωνώντας με το περιεχόμενο μιας εκπομπής - ή ν' αγοράζουν συγκεκριμένες εφημερίδες, αυτό είναι κάτι που το επιλέγουν οι ίδιοι και δεν τους το επιβάλλει κανείς. Ούτε βέβαια μας φταίει κάποιος τρίτος, αν τα επιχειρήματά μας δεν είναι ικανά, δεν αρκούν να πείσουν την πλειοψηφία των συμπολιτών μας. Απλά, μπορεί τα επιχειρήματα, που χρησιμοποιούμε, να μην πείθουν. Γιατί; Για τους ίδιους λόγους που δεν είμαστε συμπαθείς σε όλους, μιας και ο κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός και έχει το δικό του τρόπο σκέψης και λήψης αποφάσεων - είτε συμφωνούμε είτε διαφωνούμε μαζί του.
Ζούμε σε δημοκρατία, λοιπόν. Αυτό αρκεί; Είναι όλα τόσο ωραία καμωμένα, ώστε δεν αξίζει να διαμαρτυρόμαστε; Είμαστε ικανοποιημένοι από τη λειτουργία των θεσμών; Προσωπικά, είμαι ελάχιστα ευχαριστημένος. Θεωρώ ότι η δημοκρατία μας χωλαίνει επικίνδυνα, ειδικά τα τελευταία χρόνια με την πρωτοφανή οικονομική κρίση. Δεν ξέρω αν η κρίση είναι η αφορμή ή αν απλά οι άνθρωποι που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή είναι κατώτεροι των περιστάσεων και των προκλήσεων. Ίσως ελάχιστη σημασία έχει η απάντηση στο ερώτημα αυτό. Το σημαντικό είναι το διά ταύτα: η κρίση των θεσμών, που υπονομεύει, χωρίς όμως να ανατρέπει το δημοκρατικό πολίτευμα.
Και το πρόβλημα δεν περιορίζεται στα εντός των τειχών του Κοινοβουλίου. Αυτό θα ήταν το μικρότερο κακό. Οι εκπρόσωποι μας στη Βουλή - είτε πρόκειται για κόμματα είτε πρόκειται για πρόσωπα - αποτελούν τον καθρέφτη της κοινωνίας. Μπορεί να μην μας αρέσει αυτό που βλέπουμε, όμως αυτή είναι η γυμνή αλήθεια. Αργά ή γρήγορα θα γίνουν εκλογές και είναι στο χέρι μας το αν θα διατηρηθεί ακέραιο ή αν θ' αλλάξει ριζικά το πολιτικό προσωπικό.
Το πρόβλημα είναι βαθύτερα κοινωνικό και το εστιάζω στη γενικότερη ποιότητα του δημόσιου διαλόγου είτε αυτός διεξάγεται από τους δημοσιογράφους στις στήλες των εφημερίδων είτε από τους απλούς πολίτες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είτε και μεταξύ φίλων. Είναι ένας διάλογος ελεύθερος, όπου ο καθένας μπορεί να εκφράσει μέσα από το βήμα του την όποια άποψή του, αλλά το υπόβαθρο είναι σε γενικές γραμμές αφοριστικό, στηριζόμενο στον υπολονθάνοντα φασισμό της μαζοποίησης.
Οι μεν χαρακτηρίζουν τους δε προδότες και δωσίλογους, ενώ οι άλλοι απαντούν κάνοντας λόγο για λαϊκισμό και "επιθυμία να μην πετύχει η χώρα, γιατί αλλιώς δεν θα έχουν λόγο ύπαρξης" - στην ουσία κι αυτοί χαρακτηρίζουν τους αντιπάλους τους "προδότες", απλά το κάνουν με περισσότερο comme il faut τρόπο, που όμως δεν αναιρεί την ουσία.
Στην Ελλάδα του 2014, όποιος διαφωνεί με μια άποψη, αμέσως ταμπελοποιείται: "λαϊκιστής", "προδότης", "εξυπηρετεί συμφέροντα", "υποκριτής" κλπ. Θα ήταν ισοπεδωτικό και εκτός πραγματικότητας να θεωρήσουμε ότι όλοι είναι καλώς καμωμένοι, όμως εξίσου ισοπεδωτικό είναι να θεωρήσουμε ότι οι εκάστοτε "άλλοι" είναι κακώς καμωμένοι, με μοναδικό κριτήριο το αν συμφωνούν ή διαφωνούν με την προσωπική μας άποψη.
Γιατί επί της ουσίας αυτό ακριβώς γίνεται με μόνη διαφορά στον τρόπο έκφρασης: κάποιοι φωνάζουν ή και κραυγάζουν νομίζοντας ότι οι κραυγές συνιστούν επαναστατική πράξη, ενώ άλλοι επικαλούνται μια δήθεν "αυτονόητη κοινή λογική", που δεν αναγνωρίζει λόγο ύπαρξης σε κάθε διαφορετική άποψη, αφού εξ αντιδιαστολής ταμπελοποιείται ως "παράλογη"! (Αλήθεια, υπάρχει άνθρωπος στον κόσμο, που να πιστεύει για τον εαυτό του ότι οι ιδέες και οι απόψεις του δεν είναι "λογικές"; Από πού κι ως πού ο αυτοχαρακτηρισμός αποτελεί επιχείρημα στα πλαίσια μιας δημόσιας συζήτησης;)
Το επιχείρημα όμως - το όποιο επιχείρημα - δεν γίνεται πειστικότερο ούτε με τις κραυγές ούτε με εκφράσεις αυταρέσκειας. Ο πρωταρχικός κανόνας ενός γόνιμου διαλόγου είναι η παραδοχή ότι κανείς άνθρωπος δεν αποτελεί - δεν μπορεί ν' αποτελεί - τον φορέα της μίας και μοναδικής, απόλυτης αλήθειας επί παντός επιστητού. Δεν είναι οι μεν που έχουν πάντα δίκαιο και οι δε που έχουν πάντα άδικο. Πιστεύω στις ιδέες και τις απόψεις μου, δεν σημαίνει ότι θα τις επιβάλλω στον άλλο αλλιώς κακό του κεφαλιού του.
Σε γενικές γραμμές, η Ελλάδα του 2014 έχει ξεχάσει να συνθέτει απόψεις. Κι αυτό είναι κάτι που το έχουν ξεχάσει και (πάρα) πολλοί από εκείνους που έχουν την πλάνη ότι πρεσβεύουν τη σύνθεση. Είναι σαν την περίπτωση της καμήλας, που δεν μπορεί να δει τη δικιά της καμπούρα και σχολιάζει μόνο τις καμπούρες των άλλων - και μάλιστα το κάνει με μεγάλη ευκολία. Έτσι, βλέπουμε φαινόμενα, όπου ένας άνθρωπος συνιστά π.χ. "ψυχραιμία" και "να μην ισοπεδώνουμε όλους τους πολιτικούς, γιατί κινδυνεύει η δημοκρατία", αλλά την επόμενη ακριβώς στιγμή ο ίδιος ισοπεδώνει όλους τους συνδικαλιστές ή τους δημοσίους υπαλλήλους - γιατί προφανώς θεωρεί ότι αυτού του είδους η ισοπέδωση είναι "λιγότερο λαϊκιστική" και άρα "επιτρέπεται".
Κάπως έτσι έχει δημιουργηθεί ένα κλίμα κοινωνικής πόλωσης, όπου οι μεν φοβούνται/ βρίζουν/ απορρίπτουν/ αποτάσσονται τους δε. Κάπως έτσι, η συντριπτική πλειοψηφία, όσων τυχόν διαβάσουν αυτό το άρθρο, θα το αντιπαθήσει και ίσως το ειρωνευτεί. Γιατί υπάρχει η εντύπωση ότι ο μέσος Έλληνας πρέπει να παίρνει τυφλή θέση υπέρ μόνο των μεν ή υπέρ μόνο των δε.
Η αλήθεια είναι ότι κι εγώ δεν πιστεύω στο απόλυτο κέντρο, στο να παίρνουμε δηλαδή λίγη αριστερά, να την ανακατεύουμε με λίγη δεξιά απλά και μόνο για να τηρήσουμε τις ισορροπίες και στο τέλος να ετοιμάσουμε μια σούπα άνοστη. Δεν είναι αυτό το συμπέρασμα, που θα ήθελα ν' αφήσω με το άρθρο μου. Το ζητούμενο για μένα είναι ένας δημόσιος διάλογος, όπου θα υπερασπιζόμαστε τις ιδέες μας χρησιμοποιώντας επιχειρήματα και όχι με κραυγές, επικαλούμενοι θετικές προοπτικές και όχι αποσκοπώντας στην ενεργοποίηση φοβικών συνδρόμων, σεβόμενοι τον πλουραλισμό της διαφορετικής άποψης και όχι αυτοθαυμαζόμενοι ως αλάθητοι. Γιατί μια δημοκρατία που δεν ξέρει να συζητάει, δεν είναι μεν χούντα, όμως απέχει πολύ από το να χαρακτηριστεί ιδανική ή έστω μέτρια. Ποιος όμως πιστεύει ότι το μέτριο θα πρέπει να γίνει και... το μέτρο;
Σχετικά θέματα:
Χρόνια πολλά, Μεταπολίτευση! Ήρθε το τέλος σου ή αργεί ακόμα;
Και το πρόβλημα δεν περιορίζεται στα εντός των τειχών του Κοινοβουλίου. Αυτό θα ήταν το μικρότερο κακό. Οι εκπρόσωποι μας στη Βουλή - είτε πρόκειται για κόμματα είτε πρόκειται για πρόσωπα - αποτελούν τον καθρέφτη της κοινωνίας. Μπορεί να μην μας αρέσει αυτό που βλέπουμε, όμως αυτή είναι η γυμνή αλήθεια. Αργά ή γρήγορα θα γίνουν εκλογές και είναι στο χέρι μας το αν θα διατηρηθεί ακέραιο ή αν θ' αλλάξει ριζικά το πολιτικό προσωπικό.
Το πρόβλημα είναι βαθύτερα κοινωνικό και το εστιάζω στη γενικότερη ποιότητα του δημόσιου διαλόγου είτε αυτός διεξάγεται από τους δημοσιογράφους στις στήλες των εφημερίδων είτε από τους απλούς πολίτες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είτε και μεταξύ φίλων. Είναι ένας διάλογος ελεύθερος, όπου ο καθένας μπορεί να εκφράσει μέσα από το βήμα του την όποια άποψή του, αλλά το υπόβαθρο είναι σε γενικές γραμμές αφοριστικό, στηριζόμενο στον υπολονθάνοντα φασισμό της μαζοποίησης.
Οι μεν χαρακτηρίζουν τους δε προδότες και δωσίλογους, ενώ οι άλλοι απαντούν κάνοντας λόγο για λαϊκισμό και "επιθυμία να μην πετύχει η χώρα, γιατί αλλιώς δεν θα έχουν λόγο ύπαρξης" - στην ουσία κι αυτοί χαρακτηρίζουν τους αντιπάλους τους "προδότες", απλά το κάνουν με περισσότερο comme il faut τρόπο, που όμως δεν αναιρεί την ουσία.
Στην Ελλάδα του 2014, όποιος διαφωνεί με μια άποψη, αμέσως ταμπελοποιείται: "λαϊκιστής", "προδότης", "εξυπηρετεί συμφέροντα", "υποκριτής" κλπ. Θα ήταν ισοπεδωτικό και εκτός πραγματικότητας να θεωρήσουμε ότι όλοι είναι καλώς καμωμένοι, όμως εξίσου ισοπεδωτικό είναι να θεωρήσουμε ότι οι εκάστοτε "άλλοι" είναι κακώς καμωμένοι, με μοναδικό κριτήριο το αν συμφωνούν ή διαφωνούν με την προσωπική μας άποψη.
Γιατί επί της ουσίας αυτό ακριβώς γίνεται με μόνη διαφορά στον τρόπο έκφρασης: κάποιοι φωνάζουν ή και κραυγάζουν νομίζοντας ότι οι κραυγές συνιστούν επαναστατική πράξη, ενώ άλλοι επικαλούνται μια δήθεν "αυτονόητη κοινή λογική", που δεν αναγνωρίζει λόγο ύπαρξης σε κάθε διαφορετική άποψη, αφού εξ αντιδιαστολής ταμπελοποιείται ως "παράλογη"! (Αλήθεια, υπάρχει άνθρωπος στον κόσμο, που να πιστεύει για τον εαυτό του ότι οι ιδέες και οι απόψεις του δεν είναι "λογικές"; Από πού κι ως πού ο αυτοχαρακτηρισμός αποτελεί επιχείρημα στα πλαίσια μιας δημόσιας συζήτησης;)
Το επιχείρημα όμως - το όποιο επιχείρημα - δεν γίνεται πειστικότερο ούτε με τις κραυγές ούτε με εκφράσεις αυταρέσκειας. Ο πρωταρχικός κανόνας ενός γόνιμου διαλόγου είναι η παραδοχή ότι κανείς άνθρωπος δεν αποτελεί - δεν μπορεί ν' αποτελεί - τον φορέα της μίας και μοναδικής, απόλυτης αλήθειας επί παντός επιστητού. Δεν είναι οι μεν που έχουν πάντα δίκαιο και οι δε που έχουν πάντα άδικο. Πιστεύω στις ιδέες και τις απόψεις μου, δεν σημαίνει ότι θα τις επιβάλλω στον άλλο αλλιώς κακό του κεφαλιού του.
Σε γενικές γραμμές, η Ελλάδα του 2014 έχει ξεχάσει να συνθέτει απόψεις. Κι αυτό είναι κάτι που το έχουν ξεχάσει και (πάρα) πολλοί από εκείνους που έχουν την πλάνη ότι πρεσβεύουν τη σύνθεση. Είναι σαν την περίπτωση της καμήλας, που δεν μπορεί να δει τη δικιά της καμπούρα και σχολιάζει μόνο τις καμπούρες των άλλων - και μάλιστα το κάνει με μεγάλη ευκολία. Έτσι, βλέπουμε φαινόμενα, όπου ένας άνθρωπος συνιστά π.χ. "ψυχραιμία" και "να μην ισοπεδώνουμε όλους τους πολιτικούς, γιατί κινδυνεύει η δημοκρατία", αλλά την επόμενη ακριβώς στιγμή ο ίδιος ισοπεδώνει όλους τους συνδικαλιστές ή τους δημοσίους υπαλλήλους - γιατί προφανώς θεωρεί ότι αυτού του είδους η ισοπέδωση είναι "λιγότερο λαϊκιστική" και άρα "επιτρέπεται".
Κάπως έτσι έχει δημιουργηθεί ένα κλίμα κοινωνικής πόλωσης, όπου οι μεν φοβούνται/ βρίζουν/ απορρίπτουν/ αποτάσσονται τους δε. Κάπως έτσι, η συντριπτική πλειοψηφία, όσων τυχόν διαβάσουν αυτό το άρθρο, θα το αντιπαθήσει και ίσως το ειρωνευτεί. Γιατί υπάρχει η εντύπωση ότι ο μέσος Έλληνας πρέπει να παίρνει τυφλή θέση υπέρ μόνο των μεν ή υπέρ μόνο των δε.
Η αλήθεια είναι ότι κι εγώ δεν πιστεύω στο απόλυτο κέντρο, στο να παίρνουμε δηλαδή λίγη αριστερά, να την ανακατεύουμε με λίγη δεξιά απλά και μόνο για να τηρήσουμε τις ισορροπίες και στο τέλος να ετοιμάσουμε μια σούπα άνοστη. Δεν είναι αυτό το συμπέρασμα, που θα ήθελα ν' αφήσω με το άρθρο μου. Το ζητούμενο για μένα είναι ένας δημόσιος διάλογος, όπου θα υπερασπιζόμαστε τις ιδέες μας χρησιμοποιώντας επιχειρήματα και όχι με κραυγές, επικαλούμενοι θετικές προοπτικές και όχι αποσκοπώντας στην ενεργοποίηση φοβικών συνδρόμων, σεβόμενοι τον πλουραλισμό της διαφορετικής άποψης και όχι αυτοθαυμαζόμενοι ως αλάθητοι. Γιατί μια δημοκρατία που δεν ξέρει να συζητάει, δεν είναι μεν χούντα, όμως απέχει πολύ από το να χαρακτηριστεί ιδανική ή έστω μέτρια. Ποιος όμως πιστεύει ότι το μέτριο θα πρέπει να γίνει και... το μέτρο;
Σχετικά θέματα:
Χρόνια πολλά, Μεταπολίτευση! Ήρθε το τέλος σου ή αργεί ακόμα;
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου