ΟΛΑ ΤΑ ΚΑΛΑ ΧΩΡΑΝΕ: Ελληνίδες που πρωτοπόρησαν: Οι πρώτες φωτογράφοι, η πρώτη βιομήχανος, η πρώτη μαέστρος και οι πρώτες εκφωνήτριες ραδιοφώνου

8 Μαρτίου 2016

Ελληνίδες που πρωτοπόρησαν: Οι πρώτες φωτογράφοι, η πρώτη βιομήχανος, η πρώτη μαέστρος και οι πρώτες εκφωνήτριες ραδιοφώνου

Συνήθως θυμόμαστε τους κορυφαίους εκπροσώπους ενός επαγγελματικού κλάδου, ξεχνώντας όμως τους πρωτοπόρους, εκείνους που - ανεξάρτητα από το αν πέτυχαν ή όχι - τόλμησαν και άνοιξαν το δρόμο, για ν' ακολουθήσουν οι επόμενοι. Βέβαια, το αρσενικό γένος χρησιμοποιήθηκε καταχρηστικά στην προηγούμενη πρόταση, αφού το αντικείμενο αυτού του άρθρου είναι οι γυναίκες πρωτοπόροι, Ελληνίδες που διεκδικούν τον τιμητικό τίτλο ότι πρώτες τόλμησαν ή πρώτες ξεχώρισαν σε τομείς που έως τότε θεωρούνταν ανδροκρατούμενοι.

1. ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΙ

Στις 25 Ιουνίου 1889, η Εφημερίς των Κυριών, η εβδομαδιαία εφημερίδα που εξέδιδε η Καλιρρόη Παρρέν, η πρώτη Ελληνίδα δημοσιογράφος, πανηγύριζε διότι "Ελληνίδες καλλιτέχνιδες [έθεταν] τας θεμελιώδεις βάσεις της παρ' ημίν ευρύνσεως των γυναικείων επαγγελμάτων". Οι αδελφές Κάντα γνωστής κερκυραϊκής οικογένειας, έχοντας σπουδάσει φωτογραφία στο Παρίσι, ετοιμάζονταν ν' ανοίξουν φωτογραφείο στην Αθήνα. Ανάμεσα στ' άλλα επιχειρήματα υπέρ του δικαιώματος των γυναικών στην εργασία, η εφημερίδα έκανε λόγο για την "ευεργετική εποχή δια την παρ' ημίν πρόοδο της γυναικός", που εγκαινιαζόταν με το νέο κατάστημα, εκτιμώντας παράλληλα ότι "δεν υπάρχει γυνή, αλλ' ούτε οικογένεια ελληνική, ήτις δεν θα υποστηρίξη το φωτογραφείον των δεσποινίδων Κάντα".
Και προκειμένου να επαινέσει τις νεαρές καλλιτέχνιδες, η Παρρέν προσέφευγε σε υπερβολικά ρητορικά σχήματα:
"Είδομεν φωτογραφίας των αδελφών Κάντα και αληθώς εθαυμάσαμεν. Η επιτυχία των έργων των δεν συνίσταται εν τη μεταβολή του ασχήμου εις ωραίον, ότε πλέον και ο φωτογραφούμενος δυσκολεύεται να αναγνωρίση εαυτόν, αλλά εν τη πιστή του προσώπου και της φυσιογνωμίας απεικονίσει με τοιαύτην χάριν, λεπτότητα και διαύγειαν, ην μόνον γυνή καλλιτέχνις δύναται να αποδώση εις το έργον της. Κατορθόνουν να σας κάμνουν να θαυμάζητε το άσχημον και να λέγητε. Βεβαίως δεν θα ήμην ηδικημένη, εάν ήμην κάτοχος τοιαύτης ασχημίας! Είναι αληθείς μάγισσαι αι Παρισιναί αυταί ελληνίδες, αι στολισμέναι με τόσην χάριν, γλυκύτητα και σεμνότητα, ώστε να διαθέτωσιν ευμενέστατα υπέρ αυτών πάσας και πάντας".
Και πράγματι, λίγες εβδομάδες μετά, στο φύλλο της 10.09.1889, η Εφημερίς των Κυριών επανερχόταν στο "Φωτογραφείο των Κυριών", όπως ονόμασαν το κατάστημά τους οι αδελφές Κάντα, το οποίο λειτουργούσε "από της παρελθούσης Πέμπτης" επί της οδού Σταδίου 40 απέναντι της οικίας Καραπάνου. Τώρα, η εφημερίδα απευθυνόταν στους άνδρες (στους "πατέρες και τους αδελφούς") ζητώντας απ' αυτούς να ενθαρρύνουν τις νεαρές φωτογράφοι, "αίτινες υψούσι την σημαίαν της διά της εργασίας εξεασφαλίσεως του μέλλοντος της κόρης" και να φωτογραφηθούν στο κατάστημά τους "υποστηρίζοντες εν τω προσώπω τούτων αυτάς τας θυγατέρας, αυτάς τας αδελφάς των", αφού εξάλλου οι δεσποινίδες Κάντα.φωτογράφιζαν και τους κυρίους "μετά της αυτής καλλιτεχνικής αβρότητος και χάριτος, μετά της αυτής θαυμασίας επιτυχίας, μεθ' ης και τας κομψάς δεσποινίδας και δεσποίνας".

2. Η ΠΡΩΤΗ ΓΥΝΑΙΚΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΟΣ

Στις 25 Οκτωβρίου 1892, η Εφημερίς των Κυριών αφηγήθηκε την ιστορία "του πρώτου εν Ελλάδι εργοστασίου μεταξωτών υφασμάτων" ή αλλιώς την ιστορία "της πρώτης Ελληνίδος βιομηχάνου, ήτις εκ του μηδενός εδημιούργησε διά της θελήσεως και εργατικότητός της τοιούτο λαμπρόν στάδιον", που δεν ήταν άλλη από τη Σπάρτη Καρασταμάτη.
Τέσσερα χρόνια νωρίτερα, όταν η Καρασταμάτη εξέθετε τα υφαντά της στην έκθεση των Ολυμπίων, η επιχείρησή της περιοριζόταν σ' ένα μικροσκοπικό σπίτι στον Πειραιά με μόνο δυο ή τρεις αργαλειούς. Στο μεταξύ, όμως, το σπιτάκι εκείνο μετατράπηκε σε "μέγα ιδιόκτητον νεόδμητον εργοστάσιον, εν ω παρατάσσεται εν κανονικότητι σειρά μηχανικών ιστών, κλωστηρίων, και παντοειδών σχετικών μηχανημάτων, άτινα ο ατμός θέτει εις κίνησιν...", στο οποίο εργάζονταν περισσότερες από σαράντα γυναίκες διαφόρων ηλικιών. Και βέβαια, μεγάλη ήταν η εμπορική επιτυχία και του καταστήματος επί της οδού Φιλελλήνων, όπου πωλούνταν τα προϊόντα των υφαντηρίων της Σπάρτης Καρασταμάτη, καθώς "δεν υπάρχει γυνή φιλόκαλος εν Αθήναις, ης την καλλονήν δεν εστόλισαν είτε εις χορούς, είτε εις γεύματα, είτε εις γάμους αι αραχνοειδείς σηρικαί εσθήτες αι εξελθούσαι των εργοστασίων τούτων", απ' όπου άλλωστε φέρονταν να αγόραζαν και γυναίκες της βασιλικής αυλής της εποχής.

3. Η ΠΡΩΤΗ ΓΥΝΑΙΚΑ ΜΑΕΣΤΡΟΣ

Στις 23 Μαρτίου 1916, στο Δημοτικό θέατρο παίχτηκε για έβδομη φορά του μουσικό δράμα "Πρωτομάστορας" του Μανόλη Καλομοίρη στα πλαίσια τιμητικής παράστασης υπέρ της Αρτ. Κυπαρίσση. Υπήρχε όμως μια σημαντική διαφορά σε σχέση με τις προηγούμενες φορές, μιας και την μπαγκέτα δεν κράτησε ο μουσικοσυνθέτης, αλλά η σύζυγός του, Χαρίκλεια. Και την επομένη, η εφημερίδα Νέα Ελλάς σημείωνε:

"Η κ. Καλομοίρη είναι η πρώτη Ελληνίς, η οποία διηύθυνεν ορχήστραν. Και την διηύθυνεν αριστοτεχνικά, με δύναμιν, με επιστημονικότητα και τελειότητα, ας το ομολογήσωμεν, ανωτέραν και αυτού του μουσουργού συζύγου της. Μουσικοί της ορχήστρας και μουσικοί της σκηνής συνεχάρησαν με ενθουσιασμόν την μαέστρον των. Την συγχαίρομεν και ημείς".

4. ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΕΚΦΩΝΗΤΡΙΕΣ

Όταν στις 25 Μαρτίου 1938 ξεκίνησε να εκπέμπει το πρόγραμμα του ΕΙΡ, η ελληνική ραδιοφωνία δεν διέθετε εκφωνητές. Αυτοί θα προσλαμβάνονταν δυο βδομάδες... μετά! Στις 9 Απριλίου 1938 και ώρα 3η απογευματινή πραγματοποιήθηκε ο σχετικός διαγωνισμός με 182 συμμετέχοντες και συμμετέχουσες. Τι ακριβώς περιελάμβανε ο διαγωνισμός εκείνος; Αφού πρώτα μοιράστηκαν νούμερα στους υποψηφίους, αυτοί έμπαιναν ένας-ένας στο δωμάτιο της εξέτασης, όπου υπήρχε μόνο ένα μικρόφωνο. Τους έδωσαν να διαβάσουν το απόκομμα εφημερίδας, που σχολίαζε τη διέλευση του Ρουσδή Αράς από την Αθήνα, ενώ η επιτροπή βρισκόταν σ' ένα διπλανό δωμάτιο και άκουγε τον υποψήφιο (ή την υποψήφια) μέσω ενός ειδικού μεγαφώνου, που είχαν κατασκευάσει Γερμανοί ηλεκτροτεχνίτες και μετέδιδε τη φωνή όπως περίπου αυτή θ' ακουγόταν και μέσω ραδιοφώνου.

Ύστερα από 3 ώρες, η επιτροπή κατέληξε στους καλύτερους 30, οι οποίοι έπρεπε κατ' αρχήν να εκφωνήσουν ορισμένες ειδήσεις σε ξένη γλώσσα και στη συνέχεια έπρεπε ν' απαγγείλουν μια δραματική σκηνή από τη "Λαίδη Γουίντερμπεργκ". Και γύρω στις 10 το βράδυ ανακοινώθηκαν τα τελικά αποτελέσματα. Οι γυναίκες θριάμβευσαν. Πρώτη αναδείχτηκε η ηθοποιός Αφροδίτη Λαουτάρη με 43 βαθμούς, ακολούθησε η Αγγελική Κοτσάλη με 25 βαθμούς και τρίτη η Αντιγόνη Κονταράτου με 18. Αυτές οι τρεις προσελήφθησαν αμέσως και αποτέλεσαν τις πρώτες εκφωνήτριες στην ιστορίας τγης ελληνικής ραδιοφωνίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι μεταξύ των ανδρών πρώτος (και πέμπτος συνολικά) αναδείχτηκε κάποιος Βαστισχόφεν με μόλις.. 8 βαθμούς!