Η καταστροφή των Ψαρών και η σχεδόν ολοκληρωτική εξόντωση του πληθυσμού του νησιού από τους Τούρκους τον Ιούνιο του 1824 ήταν ένα από τα πιο δραματικά γεγονότα της περιόδου της Ελληνικής Επανάστασης, που μάλιστα προκάλεσε σφοδρές αντιδράσεις σε Ευρώπη και Αμερική. Ειδικά στις Ηνωμένες Πολιτείες, αναπάντεχο σύμβολο της καταστροφής υπήρξε ένα μικρό κορίτσι, που αρχικά είχε αιχμαλωτιστεί από τους Τούρκους και οδηγήθηκε στη Σμύρνη προφανώς για πουληθεί ως σκλάβα. Εκεί αγοράστηκε από έναν Αμερικανό έμπορο και στη συνέχεια στάλθηκε με το πλοίο στη Βοστόνη, όπου υιοθετήθηκε από μια εύπορη αμερικανική οικογένεια, πιθανότατα την οικογένεια του έμπορου που την αγόρασε και της χάρισε την ελευθερία της. Οι αμερικανικές εφημερίδες της ονόμαζαν Garafilia Mohalbey ή Mohalbi. Προφανώς, όμως, το βαφτιστικό της όνομα ήταν Γαριφαλιά, ενώ δεν υπάρχει μεγάλη σιγουριά για το πώς ακριβώς προφερόταν το επίθετό της ούτε καν αν ήταν σωστά γραμμένο και δεν είχε γίνει κάποια παραφθορά (π.χ. το σωστό θα μπορούσε να είναι "Μιχάλμπεη" ή κάτι παρόμοιο).
Η άφιξή της στη Βοστόνη έγινε θέμα σε πολλές αμερικανικές εφημερίδες, που κατά κανόνα αναδημοσίευαν την είδηση από μια εφημερίδα της πόλης. Το παρακάτω απόσπασμα δημοσιεύτηκε σε εφημερίδα της Νέας Υόρκης το Μάιο του 1827:
"Η Γαριφαλιά Μοχάλμπεη, μια άτυχη Ελληνίδα, ηλικίας 12 ετών, την ελευθερία της οποίας αγόρασε από τους Τούρκους ένας Βοστονέζος, έφτασε στη Βοστόνη την Κυριακή με το πλοίο Σούφολκ από τη Σμύρνη. Ο πατέρας και η μητέρα της δολοφονήθηκαν στη Χίο και η ίδια με δυο αδερφές μεταφέρθηκαν στη Σμύρνη και πουλήθηκαν. Ο ίδιος κύριος που αγόρασε τη Γαριφαλιά, αγόρασε επίσης τις αδερφές της. Τις πήραν δύο Ευρωπαίοι, οι οποίοι έχουν προβλέψει για την εκπαίδευσή τους. Το παιδί φαίνεται να έχει ενδιαφέρουσα εμφάνιση και παρότι έμαθε μόνο τόσα αγγλικά ώστε να λέει ναι και όχι, δείχνει ένα καλό μυαλό και αξιαγάπητο χαρακτήρα. Τη μικρή ξένη υποδέχθηκε η οικογένεια ενός κυρίους στη Βοστόνη, του οποίου η ανθρωπιά και η φιλανθρωπία είναι παροιμιώδεις και η διαρκής φροντίδα και προσοχή του οποίου θα είναι αντίστοιχη ενός πατέρα και φίλου.
Το παραπάνω δημοσίευμα, που έχει διασταυρωθεί ότι αποτελούσε αναδημοσίευση της είδησης από την εφημερίδα Boston Traveller, δεν είναι αξιόπιστη πηγή για μια σειρά από πληροφορίες, που αμφισβητούνται απ άλλες πηγές. Για παράδειγμα, αλλού αναφέρεται ότι η Γαριφαλιά γεννήθηκε το 1817, άρα όταν έφτασε στην Αμερική ήταν 10 και όχι 12 ετών. Ή μήπως ήταν 10 ετών, όταν έγινε η καταστροφή των Ψαρών και κατά συνέπεια λάθος καταγράφηκε η χρονιά γέννησής της σ' ένα βιογραφικό σημείωμα, το οποίο παρατίθεται στη συνέχεια του αφιερώματος;
Επίσης, δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί αν όντως είχαν επιζήσει και οι αδερφές της, δεν ξέρουμε καν αν όντως είχε αδερφές, ούτε αν η οικογένεια που ανέλαβε την κηδεμονία της ήταν όντως η οικογένεια του εμπόρου που εξαγόρασε την ελευθερία της ή αν ήταν κάποια άλλη οικογένεια. Σε σχετικά αφιερώματα της ελληνοαμερικανικής εφημερίδας Εθνικός Κήρυξ έχει γραφτεί ότι ο έμπορος από τη Βοστόνη που βρέθηκε στη Σμύρνη και υιοθέτησε τη Γαριφαλιά, ονομαζόταν Τζόζεφ Λάνγκτον. Ωστόσο, ψάχνοντας τις γενεαλογίες της οικογένειας Λάνγκτον στο ίντερνετ - και για κάποιο λόγο υπάρχουν αρκετές και μάλιστα σε βάθος... αιώνων - αυτό δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί, καθώς ο πιθανός Τζόζεφ Λάνγκτον απέκτησε παιδιά μετά το θάνατο της Γαριφαλιάς, ενώ όλες οι πηγές συγκλίνουν ότι ο θετός της πατέρας είχε ήδη άλλες κόρες!
Τι μπορούμε να πούμε με σιγουριά: Η μικρή Γαριφαλιά κέρδισε τη γενική συμπάθεια από την πρώτη στιγμή, όχι μόνο για την τραγική της ιστορία (ένα μικρό κορίτσι περίπου 10 ετών που κατάφερε να επιζήσει από μια ανείπωτη τραγωδία, ένα έγκλημα κατά της ανθρωπότητας, έχοντας όμως χάσει τους γονείς της και στη συνέχεια εξαγοράστηκε από έναν Αμερικανό, ο οποίος της χάρισε την ελευθερία της και τη δυνατότητα να ζήσει μια νέα, ανέμελη ζωή σε μια νέα πατρίδα), αλλά και λόγω της εξωτερικής της εμφάνισης, όπως και της εξυπνάδας, που φαίνεται ότι την χαρακτήριζαν.
Λίγα χρόνια μετά αποτέλεσε κατά κάποιον τρόπο - και πάντα τηρουμένων των αναλογιών με την εποχή στην οποία αναφερόμαστε (μέσα 19ου αιώνα) - ένα είδος pop icon στις Ηνωμένες Πολιτείες μετά από τον αναπάντεχα πρόωρο θάνατό της τρία χρόνια μετά την έλευσή της στη χώρα. Αρκετά κορίτσια βαφτίστηκαν Garafilia Mohalbey, όπως μια τραγουδίστρια της όπερας, που φιλοδοξούσε να κάνει καριέρα στην αμερική γύρω στα 1875.
Πολλοί ήταν οι καλλιτέχνες που αποθανάτισαν ή εμπνεύστηκαν από τη μορφή της Γαριφαλιάς, όπως ο γλύπτης Χίραμ Πάουερς δημιουργώντας το περίφημο γλυπτό του "Ελληνίδα Σκλάβα" (Greek Slave).
Χάρη στο πορτρέτο του κοριτσιού σε μια από τις μινιατούρες της (“The Greek Girl", δηλ. "Το κορίτσι από την Ελλάδα"), που αποτέλεσε αντικείμενο γενικού θαυμασμού, η ζωγράφος Αν Χολ κατάφερε να γίνει η πρώτη γυναίκα που εξελέγη πλήρες μέλος της Εθνικής Ακαδημίας Σχεδίου το 1833.
Στο εξώφυλλο της ετήσιας έκδοσης "The Youth's Keepsake: A Christmas and New Year's Gift for Young People", που εκδόθηκε στη Βοστόνη το 1831, δημοσιεύτηκε η εικόνα της Γαριφαλιάς, όπως απαθανατίστηκε στη μινιατούρα της Αν Χολ. Το ρούχο, όπως διευκρινιζόταν στο προλογικό σημείωμα της έκδοσης, ήταν "ακριβής αναπαράσταση του ρούχο μιας Ελληνίδας κοπέλας της ανώτερης τάξης" και "το έφερε στην Αμερική η Γαριφαλιά, όμως ποτέ δεν το φόρεσε, παρά περιστασιακά και λίγα λεπτά, για να ικανοποιήσει την περιέργεια των φίλων της".
Βέβαια, η λονδρέζικη φιλολογική εφημερίδα The Athenaeum αμφισβήτησε την αξιοπιστία της εικόνας ("Είναι αδύνατο να συμφιλιώσουμε την ηλικία στην οποία αυτό το ενδιαφέρον παιδί πέθανε με τη γυναικεία εμφάνιση της εικόνας"), όμως δεν αμφισβητούσε την καλλιτεχνική της αξίας, η οποία αποτελούσε "μεγάλη τιμή για την αμερικανική τέχνη".
Στο "The Youth's Keepsake..." δημοσιεύτηκε και το παρακάτω ποίημα της εξαιρετικά δημοφιλούς τα χρόνια εκείνα αμερικανίδας ποιήτριας Λίντια Σίγκρνι (Lydia Howard Sigourney), εμπνευσμένο από "το άκουσμα του θανάτου της Γαριφαλιάς Μοχάλμπι (Μάλμπι)".
Ως η σχετικά πιο αξιόπιστη πηγή πληροφοριών για τη Γαριφαλιά πρέπει να θεωρείται μια βιογραφία του κοριτσιού, που δημοσιεύτηκε στο βιβλίο "Woman's Record; or, sketches of all distinguished women from 'the beginning' until A.D. 1850" της - πολύ σημαντικής για την εποχή της - Αμερικανίδας συγγραφέα και εκδότριας Σάρα Τζοζέφα Χέιλ.
Η Χέιλ ήταν μία από τους Αμερικανούς που επέμειναν στην καθιέρωση του επίσημου εορτασμού της Ημέρας των Ευχαριστιών, μιας από τις σημαντικότερες γιορτές των ΗΠΑ, αλλά επίσης είναι γνωστή και ως η δημιουργός του παιδικού τραγουδιού "Mary Had A Little Lamb". Στο πιο πάνω βιβλίο της, η Χέιλ δημοσίευε βιογραφικά σημειώματα για μια σειρά γυναικών, που - για διαφορετικό λόγο η καθεμιά - προβάλλονταν ως πρότυπο για κάθε γυναίκα των μέσων του 19ου αιώνα..
Η Χέιλ ήταν μία από τους Αμερικανούς που επέμειναν στην καθιέρωση του επίσημου εορτασμού της Ημέρας των Ευχαριστιών, μιας από τις σημαντικότερες γιορτές των ΗΠΑ, αλλά επίσης είναι γνωστή και ως η δημιουργός του παιδικού τραγουδιού "Mary Had A Little Lamb". Στο πιο πάνω βιβλίο της, η Χέιλ δημοσίευε βιογραφικά σημειώματα για μια σειρά γυναικών, που - για διαφορετικό λόγο η καθεμιά - προβάλλονταν ως πρότυπο για κάθε γυναίκα των μέσων του 19ου αιώνα..
Το σχετικό βιογραφικό σημείωμα αναπαρήγαγε σχεδόν όλη τη νεκρολογία, που είχε δημοσιευτεί σε διάφορες αμερικανικές εφημερίδες μετά το θάνατο της Γαριφαλιάς στις 17 Μαρτίου 1830, γραμμένο από "μια κυρία του Χάρτφορντ". Αυτό δεν σημαίνει ότι όλες οι πληροφορίες είναι αληθινές (π.χ. δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι αν όντως η Γαριφαλιά κοιμόταν έχοντας στο προσκεφάλι της τη Βίβλο ή αν η συγγραφέας ήθελε να περάσει ένα μήνυμα χριστιανικής ηθικής διά της υπερβολής), όμως σε γενικές γραμμές πρέπει να ανταποκρίνεται εύστοχα στην πραγματική ιστορία της Γαριφαλιάς. Διαβάζουμε:
Μια Ελληνοπούλα [που] γεννήθηκε στο νησί των Ψαρών το 1817. Οι γονείς της ήταν πλούσιοι και αξιοσέβαστοι και μεταξύ των σημαντικών ανθρώπων στα Ψαρά. Όταν η Γαριφαλιά ήταν περίπου επτά ετών, ο τόπος γέννησής της καταστράφηκε ολοκληρωτικά από τους Τούρκους υπό συνήθεις συνθήκες τρόμου. Σώθηκε σχεδόν από θαύμα από βίαιο θάνατο, έπεσε στα χέρια του εχθρού, χωρίστηκε από τη γιαγιά και την αδερφή της, οδηγήθηκε στη Σμύρνη και εκεί εξαγοράστηκε από έναν Αμερικανό έμπορο, στα γόνατα του οποίου κρεμάστηκε για προστασία στο δρόμο. Αυτός ο κύριος την πήρε μαζί του στο σπίτι και εντυπωσιάστηκε τόσο πολύ από την εξυπνάδα και την ευγένειά της, ώστε αποφάσισε να τη στείλει στους συγγενείς του στη Βοστόνη, προκειμένου να λάβει - με δικά του έξοδα - μια πλήρη μόρφωση σε μια ελεύθερη και ήσυχη γη.
Η Γαριφαλιά έφτασε στη Βοστόνη το έτος 1827, αμέσως ενσωματώθηκε στην οικογένεια του ελευθερωτή πατέρα της και πολύ σύντομα βρήκε μια θέση στην καρδιά όλων. Κέρδισε αγάπη διά μαγείας. Ο προστάτης της δεν ξεχώριζε τα συναισθήματά του απέναντι σ' εκείνη και στις δικές του κόρες. Αυτός ήταν ο πατέρας της, εκείνες ήταν οι αδερφές της. Ήταν τόσο ήρεμη και ευγενική, τόσο απελευθερωμένη από εγωισμό, τόσο δοτική στις επιθυμίες των άλλων, τόσο έτοιμη να ικανοποιήσει τις δικές τους ευχές παρά τις δικές της, τόσο υπάκουη και ήσυχη και παράλληλα τόσο λαμπερή και χαρούμενη. Η ομορφιά του μυαλού και του ήθους της εναρμονίστηκαν τόσο ολοκληρωτικά με τη χάρη και την πραγματικά ελληνική ομορφιά της προσωπικότητάς της, ώστε ήταν αδύνατο να τη γνωρίζεις και να μην δεθείς έντονα μαζί της. Οι τρόποι [συμπεριφοράς] της ήταν πολύ ωριμότεροι της ηλικία της και τόσο διακριτικοί από κάθε άποψη, ώστε, αντί να γίνει βάρος, ποτέ δεν ταλαιπώρησε το θετό της πατέρα. Χωρίς να υπερβαίνουμε τα πιο αυστηρά όρια της αλήθειας, μπορεί να βεβαιωθεί ότι η πρώτη θλίψη που [η Γαριφαλιά] προκάλεσε στο σπίτι του [θετού της πατέρας] ήταν όταν αρρώστησε και πέθανε.
Η κράση της υγείας της δεν ήταν ποτέ δυνατή. Προς το τέλος του χειμώνα του 1830, εμφάνισε συμπτώματα γρήγορης επιδείνωσης. Κατά τη διάρκεια της αρρώστιας της, η μοναδική πραότητα του χαρακτήρα της εξελίχθηκε σημαντικά. Δεν άρθρωσε κανένα παράπονο, ήταν ευγνώμων για τη μικρότερη φροντίδα και η μοναδική της ανησυχία φαινόταν να είναι πώς να μην προκαλέσει προβλήματα στους άλλους. Οι διανοητικές της ικανότητες παρέμειναν διαυγείς μέχρι το τέλος. Τις τελευταίες μέρες πριν το θάνατό της, διάβαζε καθημερινά τη Βίβλο της, την οποία πάντοτε άφηνε στο πλευρό της ή κάτω από το μαξιλάρι της. Πέθανε στις 17 Μαρτίου 1830, χωρίς βάσανα και, όπως φαίνεται, χωρίς δυνατούς πόνους.
Ήταν μόλις δεκατριών ετών όταν αρρώστησε, παρ' όλα αυτά λίγα άτομα του φύλου της έζησαν ποτέ τόσο μεγάλες αλλαγές ή τόσο έντονα συγκινητικές καταστάσεις, όσο αυτές που σημάδεψαν τη σύντομη πορεία της. Όμως στο αρχείο μας δεν βρίσκει μια θέση ως ηρωίδα ή μάρτυρας. Δίνουμε την ιστορία της ως ένα παράδειγμα για τα νεαρά κορίτσια. Η αξιαγάπητη διάθεσή της, τα αξιαγάπητα προσόντα του μυαλού και της καρδιά της, την κάνουν ξεχωριστή. Όπως το τριαντάφυλλο του νησιού της, η ομορφιά του άνθους ήταν σύντομη, όμως οι αρετές της ψυχής της, η υπομονή και η ευσέβειά της, όπως το άρωμα του λουλουδιού, δίνουν μια διαρκή γοητεία στο χαρακτήρα της και καθιστούν τη μνήμη της μι γλυκιά ευλογία για τους νέους.
Αντίθετα, ξεκάθαρα λογοτεχνική - και όχι βιογραφική - ήταν η διάθεση του συγγραφέα του παρακάτω κειμένου, που επιχείρησε να διηγηθεί την ιστορία της Γαριφαλιάς, εμπλουτίζοντάς τη με σειρά υπερβολών σύμφωνα με το πνεύμα του ρομαντισμού της εποχής και παραθέτοντας πληροφορίες που ήταν πρακτικά αδύνατο να γνωρίζει ο συντάκτης. Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε στο "The Golden Vase: A Gift for the Young" της Χάνα Γκουλντ, που εκδόθηκε το 1843 και απευθυνόταν κατεξοχήν σε κοπέλες αναγνώστριες.
Τα Ψαρά είναι μικρό νησάκι του ελληνικού αρχιπελάγους σε σχήμα καρδιάς, μήκους περίπου πεντέμισι μιλίων, όπως πολλοί υπολογίζουν, και βρίσκεται επτά μίλια βορειοδυτικά της Χίου.
Οι υπεροπτικοί Τούρκοι, οι οποίοι έγιναν αφέντες της Ελλάδας, κυβέρνησαν με τόσο σκληρό δεσποτισμό, ώστε, προκειμένου να δραπετεύσουν από την τυραννία τους και τον σκληροτράχηλο ζυγό της μωαμεθανικής δουλείας, μια ομάδα Ελλήνων, περίπου πριν εκατό χρόνια, κατέφυγαν σ' αυτό το νησί και το αποίκισαν.
Την εποχή του τελευταίου απελπισμένου, αλλά ανεπιτυχούς αγώνα των Ελλήνων για ελευθερία από τη Μουσουλμανική εξουσία, η ιστορία του οποίου είναι - ή εύκολα μπορεί να γίνει - γνωστή σε κάθε Αμερικανό αναγνώστη, τα Ψαρά είχαν πάνω από έξι χιλιάδες κατοίκους.
Ο ανδρείος ήρωας Κανάρης, τόσο διακεκριμένος για τον πατριωτισμό και τη γενναιότητα κατά τη διάρκεια της ελληνικής επανάστασης, η ιστορία του οποίου θα ...., ήταν Ψαριανός.
Όμως η μελαγχολική μοίρα των Ψαρών και των κατοίκων του δεν μπορεί να ειπωθεί ή να ακουστεί χωρίς να λιώσει η καρδιά από λύπη και να παγώνουν οι φλέβες από τον τρόμο.
Το έτος 1824, οι Τούρκοι, οι οποίοι μέσα στο σκληρό και βάρβαρο θυμό τους έμοιαζαν αποφασισμένοι να μην αφήσουν τους Έλληνες ζωντανούς, έχοντας βουτήξει το ματωμένο γιαταγάνι τους σε χιλιάδες θύματα, εισέβαλαν και κατέλαβαν το νησί των Ψαρών. Κανείς από τους έξι χιλιάδες κατοίκους του δεν γλίτωσε το θάνατο από το γιαταγάνι, όμως ορισμένες γυναίκες, τις οποίες οι Τούρκοι έκρυψαν τη μια από την άλλη, για να τις πουλήσουν ή να τις κρατήσουν ως σκλάβες, και περίπου εξακόσιοι άνθρωποι, οι οποίοι αποσύρθηκαν σ' ένα ορεινό οχυρό και πολέμησαν, μέχρι πο τελικά θάφτηκαν κάτω από τα ερείπιά του.
Λεηλατώντας την πόλη, ένας Τούρκος στρατιώτης, αναζητώντας λεία, άνοιξε ένα φούρνο νομίζοντας ότι εκεί μπορεί να ήταν θαμμένοι πολύτιμοι θησαυροί. Ωστόσο, προς ανείπωτη έκπληξή του, αντί για χρυσάφι και διαμάντια, είδε τα γλυκά, αγγελόμορφα και χαμογελαστά μάτια ενός μικρού κοριτσιού! Τα μαλλιά της έπεφταν σε πλούσιες σειρές από μπούκλες πάνω στο λαιμό και στους ώμους. Την άρπαξε και την έβγαλε από την κρυψώνα της με το ένα χέρι, ενώ το άλλο άρπαζε το γιαταγάνι, που ήταν ήδη σηκωμένο σημαδεύοντας την καρδιά της.
Καθώς το φως έλαμπε ακριβώς πάνω στην όψη της και στη μοναδική ομορφιά της συνολικής εμφάνισης ενός παιδιού προφανώς 10 ετών, ο δολοφόνος καταλήφθηκε από δέος. Το χέρι του έπεσε ανίσχυρο μπροστά σ' αυτό το μικρό πλασματάκι, που έμοιαζε με αερικό, που για μια στιγμή του φάνηκε σαν όραμα, και δεν τόλμησε να φέρει εις πέρας το δολοφονικό σχέδιό του.
Αυτό το αγαπητό παιδί ήταν η Γαριφαλιά, η μικρή μου ηρωίδα. Είχε δει τον πατέρα της να δολοφονείται, και τη μητέρα της να απάγεται και να μεταφέρεται για να πουληθεί ως σκλάβα. Όλοι οι φίλοι της είχαν πεθάνει ή είχαν αιχμαλωτιστεί. Και εδώ όπου η θλιμμένη μητέρα της την είχα αφήσει κρυμμένη, ή όπου η ίδια είχε κρυφτεί, βρέθηκε μονάχη, έτοιμη να συναντήσει τη μοίρα της.
Αν και σκληρόκαρδος, όπως είναι οι Τούρκοι σε άλλες περιστάσεις, δεν μπορούσε να σφάξει αυτό το όμορφο και αθώο πλάσμα. Αποφάσισε να την κρύψει από τους άλλους στρατιώτες και να τη μεταφέρει στη Σμύρνη, να την κάνει σκλάβα του. Η μητέρα της είχε ήδη μεταφερθεί μακριά μ' ένα πλοίο, για να πουληθεί ως σκλάβα.
Φτάνοντας με την αιχμάλωτή του στην πόλη του, τη Σμύρνη, ο Τούρκος έκανε βόλτα στο δημόσιο εμπορικό δρόμο, όπου η δυστυχισμένη χήρα από τα Ψαρά πουλήθηκε και αποχωρίστηκε για πάντα από το παιδί της.
Η καρδιά της Γαριφαλιάς ήταν γεμάτη απόγνωση και έτοιμη να σπάσει λόγω της παρούσας λύπης και της προοπτικής της μέλλουσας μοίρας της. Ο τρόμος της κατάστασής της τη δυνάμωσε για μια θαρραλέα προσπάθεια.
Παρατηρώντας με προσοχή τους διαβάτες κάθε περιγραφής και καταγωγής, καθώς περνούσαν [το δρόμο] σ' αυτό το περίεργο και τρομερό μέρος, κοίταξε έναν άνθρωπο, ο οποίος τράβηξε την προσοχή της. Από την αγαθή του εμφάνιση και συμπεριφορά, κατάλαβε ότι είναι Χριστιανός, ενώ η όψη του ρούχου του την οδήγησε να πιστέψει ότι ήταν ένας πλούσιος άνδρας, που θα μπορούσε να την αγοράσει.
Ακαριαία, πετάχτηκε προς το μέρος του και έπεσε στα γόνατά της σφίγγοντας τα δικά του και δεν τον άφηνε να φύγει, ενώ γύρισε τα ανοιχτά καστανά μάτια της, που χαμογελούσαν φωτεινά και κολυμπούσαν στα δάκρυα, προς το μέρος του, δελεάζοντάς τον να την αγοράσει για σκλάβα του και να τη σώσει από το φονιά της οικογένειάς της. Η ιστορία των πόνων της ειπώθηκε με λίγες λέξεις, ενώ οι άφθονες φυσικές μπούκλες των φωτεινών πυρόξανθων μαλλιών της έλαμπαν και έπαιζαν πάνω από τον απαλό λευκό λαιμό και τους ώμους, η φυσική της επιδερμίδα, η γλυκιά έκφραση και το ντελικάτο παρουσιαστικό την έκαναν να μοιάζει στο νεαρό ξένο σαν το όραμα, όπως είχε εμφανιστεί στον Τούρκο, όταν την τράβηξε από την κρυψώνα της στο έρημο νησί της. Τα καστανά μάτια, τα λαμπερά καστανά μαλλιά και μια εμφάνιση σαν τη δικιά της, εξαιρετικά σπάνια μεταξύ των Ελλήνων, θεωρούνται πολύ πιο όμορφα σ' εκείνη τη χώρα, καθώς είναι ασυνήθιστα.
Η πρώτη έκκληση της μικρής ικέτιδας ήταν αρκετή. Ο καλοκάγαθος ξένος δεν χρειαζόταν τίποτε περισσότερο για να καταλήξει στην απόφασή του να σώσει αυτό το μικρό αρνάκι από το πόδι του ανηλεούς λιονταριού. Το αυτί ενός Αμερικανού, αν αυτός είναι άξιος της πατρίδας του, σε οποιαδήποτε χώρα κι αν βρίσκεται, δεν κωφεύει ποτέ στην κραυγή απελπισίας, όταν έχει τη δύναμη να την ανακουφίσει.
Αυτός ο ξένος, τον οποίο η Γαριφαλιά είχε ξεχωρίσει με τη ματιά της από το πλήθος ως ο πιο ανθρώπινος όλων εμφανισιακά, ήταν ένας νεαρός Αμερικανός κύριος με καταγωγή από τη Βοστόνη, τότε έμπορος στη Σμύρνη.
Γνώριζε ότι για να μπορέσει να αγοράσει το παιδί, έπρεπε να δείχνει αδιάφορος μπροστά στον αφέντη της. Έπιασε προσεκτικά κουβέντα με τον Τούρκο, κρύβοντας τα αισθήματα συμπόνοιας για τη μικρή που υπέφερε και περπατώντας με βαριά βήματα, ώσπου τους οδήγησε στο μαγαζί του. Εκεί, έδωσε στο μεσίτη του την εντολή να διασφαλίσει την αγορά. Και η συμφωνία γρήγορα έκλεισε.
Αποφάσισε να στείλει το παιδί στους φίλους του στη Βοστόνη. Ίσως μπορέσει να ωφεληθεί από τα καλύτερα σχολεία και τα άλλα προνόμια που μπορεί να προσφέρει η εκπαίδευση στην Αμερική.
Ένα αμερικανικό εμπορικό πλοίο βρισκόταν στη Σμύρνη κι ένας φίλος του ετοιμαζόταν να επιστρέψει. Του έδωσε την μικρή ορφανή από τα Ψαρά να την προσέχει ως ευγενικός κηδεμόνας της, ώσπου να την οδηγήσει με ασφάλεια στην οικογένειά του στη Βοστόνη. Ο φίλος υλοποίησε αυτή την υπηρεσία πιστά. Στο τέλος του ταξιδιού παρέδωσε την εποπτεία του στον πατέρα του αγοραστή της και στους άλλους της οικογένειας, οι οποίοι την υποδέχτηκαν σαν να ήταν μία απ' αυτούς.
Η ομορφιά της κέρδισε το θαυμασμό τους και η ευγένειά της δυνάμωσαν την αγάπη τους προς εκείνη. Όσοι τη γνώριζαν, έγιναν φίλοι της. Την έστειλαν στο σχολείο, όπου τα ασυνήθιστα ταλέντα που επέδειξε και η γρήγορη πρόοδός της σε όλες τις κατευθύνσεις της εκπαίδευσης, προκάλεσαν την ίδια έκπληξη που είχε προκαλέσει και μόνη η ιστορία της ζωής της. Καθώς μεγάλωνε σε ηλικία και ανάστημα, οι αρετές του χαρακτήρα της και οι ομορφιές του μυαλού της ξεδιπλώνονταν παράλληλα προς θαυμασμό και ευχαρίστηση όλων όσων την γνώριζαν.
Ωστόσο η ιστορία της περιπετειώδους ζωής της Γαριφαλιάς σύντομα και ξαφνικά διακόπηε. Ο θάνατος ακολουθεί παντού και όταν εκτοξεύει τα βέλη του, ποτέ δεν χάνει το στόχο του.
Στις αρχές του έτους 1830, η Γαριφαλιά κρυολόγησε, κάτι που γρήγορα εξελίχθηκε σε φυματίωση. Μόλις μπήκε στα δεκαπέντε, αυτή η μικρή, αγαπητή αλλοδαπή από το μακρινό νησί έκλεισε τα όμορφα μάτια της για πάντα στο φως του χρόνου και αναπαύθηκε σ' έναν αμερικανικό τάφο, ενώ το αγνό, γλυκό της πνεύμα, όπως πιστεύουμε, εισήλθε σ' αυτόν τον ευλογημένο οίκο, όπου δεν γίνονται εθνικές διακρίσεις, αλλά όλοι ανήκουν στο βασίλειο των ουρανών.
Έγινε αναφορά στην εξωτερική εμφάνιση της Γαριφαλιάς. Όμως οι αρετές της σιλουέτας και των κινήσεών της, η γλυκύτητα της έκφρασης, οι απαλοί, μελωδικοί τόνοι της φωνής της και η ομορφιά των σκέψεων που άρθρωνε, ποτέ δεν θα μπορέσουν να περιγραφούν. Όλα αυτά δεν ήταν τίποτε άλλο, παρά οι εξωτερικεύσεις του αγνού πνεύματος μέσα σ' αυτό το ξανθό, αλλά ασθενικό οίκημα από πηλό, καθώς ήταν, όπως το μικρό πουλί του παραδείσου στη φωλιά, ανοίγοντας τα φτερά για μια πρώτη πτήση.
Όταν η Γαριφαλιά έφτασε σ' αυτήν τη χώρα, ήταν ντυμένη στο στυλ ενός παιδιού της Αμερικής. Αυτός ήταν ο συνηθισμένος τρόπος που ντυνόταν. Όμως περιστασιακά φορούσε την τουρκική φορεσιά - ενίοτε και την ελληνική. Η πρώτη αποτελούταν από ένα χαλαρό μεταξένιο πουκάμισο, που στη μέση στένευε με μια ζώνη. Τα μανίκια ήταν σφιχτά στον αγκώνα, αλλά χαλαρά και ανοιχτά πιο κάτω· το μεταξένιο παντελόνι μάζευε σε λωρίδες πάνω από το παπούτσι και στο κεφάλι της ένα μικρό κόκκινο καπελάκι, πλούσια κεντημένο με χρυσό, με μια πλούσια φούντα από σκούρο μπλε μετάξι να κρέμεται πλάγια. Γύρω από αυτό το καπελάκι είχε ένα κόκκινο μεταξένιο μαντίλι, ώστε έμοιαζε με τουρμπάνι.
Η ιστορία συνοδευόταν κι από ένα εκτενές ποίημα, που επίσης αναφερόταν στην ιστορία της Γαριφαλιάς:
Αντίθετα, ξεκάθαρα λογοτεχνική - και όχι βιογραφική - ήταν η διάθεση του συγγραφέα του παρακάτω κειμένου, που επιχείρησε να διηγηθεί την ιστορία της Γαριφαλιάς, εμπλουτίζοντάς τη με σειρά υπερβολών σύμφωνα με το πνεύμα του ρομαντισμού της εποχής και παραθέτοντας πληροφορίες που ήταν πρακτικά αδύνατο να γνωρίζει ο συντάκτης. Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε στο "The Golden Vase: A Gift for the Young" της Χάνα Γκουλντ, που εκδόθηκε το 1843 και απευθυνόταν κατεξοχήν σε κοπέλες αναγνώστριες.
GARAFILIA
Η Γαριφαλιά ήταν μια μικρή Ελληνοπούλα ασυνήθιστης ομορφιάς και εκλυστικότητας, που γεννήθηκε στο νησί των Ψαρών στη Μεσόγειο θάλασσα.Τα Ψαρά είναι μικρό νησάκι του ελληνικού αρχιπελάγους σε σχήμα καρδιάς, μήκους περίπου πεντέμισι μιλίων, όπως πολλοί υπολογίζουν, και βρίσκεται επτά μίλια βορειοδυτικά της Χίου.
Οι υπεροπτικοί Τούρκοι, οι οποίοι έγιναν αφέντες της Ελλάδας, κυβέρνησαν με τόσο σκληρό δεσποτισμό, ώστε, προκειμένου να δραπετεύσουν από την τυραννία τους και τον σκληροτράχηλο ζυγό της μωαμεθανικής δουλείας, μια ομάδα Ελλήνων, περίπου πριν εκατό χρόνια, κατέφυγαν σ' αυτό το νησί και το αποίκισαν.
Την εποχή του τελευταίου απελπισμένου, αλλά ανεπιτυχούς αγώνα των Ελλήνων για ελευθερία από τη Μουσουλμανική εξουσία, η ιστορία του οποίου είναι - ή εύκολα μπορεί να γίνει - γνωστή σε κάθε Αμερικανό αναγνώστη, τα Ψαρά είχαν πάνω από έξι χιλιάδες κατοίκους.
Ο ανδρείος ήρωας Κανάρης, τόσο διακεκριμένος για τον πατριωτισμό και τη γενναιότητα κατά τη διάρκεια της ελληνικής επανάστασης, η ιστορία του οποίου θα ...., ήταν Ψαριανός.
Όμως η μελαγχολική μοίρα των Ψαρών και των κατοίκων του δεν μπορεί να ειπωθεί ή να ακουστεί χωρίς να λιώσει η καρδιά από λύπη και να παγώνουν οι φλέβες από τον τρόμο.
Το έτος 1824, οι Τούρκοι, οι οποίοι μέσα στο σκληρό και βάρβαρο θυμό τους έμοιαζαν αποφασισμένοι να μην αφήσουν τους Έλληνες ζωντανούς, έχοντας βουτήξει το ματωμένο γιαταγάνι τους σε χιλιάδες θύματα, εισέβαλαν και κατέλαβαν το νησί των Ψαρών. Κανείς από τους έξι χιλιάδες κατοίκους του δεν γλίτωσε το θάνατο από το γιαταγάνι, όμως ορισμένες γυναίκες, τις οποίες οι Τούρκοι έκρυψαν τη μια από την άλλη, για να τις πουλήσουν ή να τις κρατήσουν ως σκλάβες, και περίπου εξακόσιοι άνθρωποι, οι οποίοι αποσύρθηκαν σ' ένα ορεινό οχυρό και πολέμησαν, μέχρι πο τελικά θάφτηκαν κάτω από τα ερείπιά του.
Λεηλατώντας την πόλη, ένας Τούρκος στρατιώτης, αναζητώντας λεία, άνοιξε ένα φούρνο νομίζοντας ότι εκεί μπορεί να ήταν θαμμένοι πολύτιμοι θησαυροί. Ωστόσο, προς ανείπωτη έκπληξή του, αντί για χρυσάφι και διαμάντια, είδε τα γλυκά, αγγελόμορφα και χαμογελαστά μάτια ενός μικρού κοριτσιού! Τα μαλλιά της έπεφταν σε πλούσιες σειρές από μπούκλες πάνω στο λαιμό και στους ώμους. Την άρπαξε και την έβγαλε από την κρυψώνα της με το ένα χέρι, ενώ το άλλο άρπαζε το γιαταγάνι, που ήταν ήδη σηκωμένο σημαδεύοντας την καρδιά της.
Καθώς το φως έλαμπε ακριβώς πάνω στην όψη της και στη μοναδική ομορφιά της συνολικής εμφάνισης ενός παιδιού προφανώς 10 ετών, ο δολοφόνος καταλήφθηκε από δέος. Το χέρι του έπεσε ανίσχυρο μπροστά σ' αυτό το μικρό πλασματάκι, που έμοιαζε με αερικό, που για μια στιγμή του φάνηκε σαν όραμα, και δεν τόλμησε να φέρει εις πέρας το δολοφονικό σχέδιό του.
Αυτό το αγαπητό παιδί ήταν η Γαριφαλιά, η μικρή μου ηρωίδα. Είχε δει τον πατέρα της να δολοφονείται, και τη μητέρα της να απάγεται και να μεταφέρεται για να πουληθεί ως σκλάβα. Όλοι οι φίλοι της είχαν πεθάνει ή είχαν αιχμαλωτιστεί. Και εδώ όπου η θλιμμένη μητέρα της την είχα αφήσει κρυμμένη, ή όπου η ίδια είχε κρυφτεί, βρέθηκε μονάχη, έτοιμη να συναντήσει τη μοίρα της.
Αν και σκληρόκαρδος, όπως είναι οι Τούρκοι σε άλλες περιστάσεις, δεν μπορούσε να σφάξει αυτό το όμορφο και αθώο πλάσμα. Αποφάσισε να την κρύψει από τους άλλους στρατιώτες και να τη μεταφέρει στη Σμύρνη, να την κάνει σκλάβα του. Η μητέρα της είχε ήδη μεταφερθεί μακριά μ' ένα πλοίο, για να πουληθεί ως σκλάβα.
Φτάνοντας με την αιχμάλωτή του στην πόλη του, τη Σμύρνη, ο Τούρκος έκανε βόλτα στο δημόσιο εμπορικό δρόμο, όπου η δυστυχισμένη χήρα από τα Ψαρά πουλήθηκε και αποχωρίστηκε για πάντα από το παιδί της.
Η καρδιά της Γαριφαλιάς ήταν γεμάτη απόγνωση και έτοιμη να σπάσει λόγω της παρούσας λύπης και της προοπτικής της μέλλουσας μοίρας της. Ο τρόμος της κατάστασής της τη δυνάμωσε για μια θαρραλέα προσπάθεια.
Παρατηρώντας με προσοχή τους διαβάτες κάθε περιγραφής και καταγωγής, καθώς περνούσαν [το δρόμο] σ' αυτό το περίεργο και τρομερό μέρος, κοίταξε έναν άνθρωπο, ο οποίος τράβηξε την προσοχή της. Από την αγαθή του εμφάνιση και συμπεριφορά, κατάλαβε ότι είναι Χριστιανός, ενώ η όψη του ρούχου του την οδήγησε να πιστέψει ότι ήταν ένας πλούσιος άνδρας, που θα μπορούσε να την αγοράσει.
Ακαριαία, πετάχτηκε προς το μέρος του και έπεσε στα γόνατά της σφίγγοντας τα δικά του και δεν τον άφηνε να φύγει, ενώ γύρισε τα ανοιχτά καστανά μάτια της, που χαμογελούσαν φωτεινά και κολυμπούσαν στα δάκρυα, προς το μέρος του, δελεάζοντάς τον να την αγοράσει για σκλάβα του και να τη σώσει από το φονιά της οικογένειάς της. Η ιστορία των πόνων της ειπώθηκε με λίγες λέξεις, ενώ οι άφθονες φυσικές μπούκλες των φωτεινών πυρόξανθων μαλλιών της έλαμπαν και έπαιζαν πάνω από τον απαλό λευκό λαιμό και τους ώμους, η φυσική της επιδερμίδα, η γλυκιά έκφραση και το ντελικάτο παρουσιαστικό την έκαναν να μοιάζει στο νεαρό ξένο σαν το όραμα, όπως είχε εμφανιστεί στον Τούρκο, όταν την τράβηξε από την κρυψώνα της στο έρημο νησί της. Τα καστανά μάτια, τα λαμπερά καστανά μαλλιά και μια εμφάνιση σαν τη δικιά της, εξαιρετικά σπάνια μεταξύ των Ελλήνων, θεωρούνται πολύ πιο όμορφα σ' εκείνη τη χώρα, καθώς είναι ασυνήθιστα.
Η πρώτη έκκληση της μικρής ικέτιδας ήταν αρκετή. Ο καλοκάγαθος ξένος δεν χρειαζόταν τίποτε περισσότερο για να καταλήξει στην απόφασή του να σώσει αυτό το μικρό αρνάκι από το πόδι του ανηλεούς λιονταριού. Το αυτί ενός Αμερικανού, αν αυτός είναι άξιος της πατρίδας του, σε οποιαδήποτε χώρα κι αν βρίσκεται, δεν κωφεύει ποτέ στην κραυγή απελπισίας, όταν έχει τη δύναμη να την ανακουφίσει.
Αυτός ο ξένος, τον οποίο η Γαριφαλιά είχε ξεχωρίσει με τη ματιά της από το πλήθος ως ο πιο ανθρώπινος όλων εμφανισιακά, ήταν ένας νεαρός Αμερικανός κύριος με καταγωγή από τη Βοστόνη, τότε έμπορος στη Σμύρνη.
Γνώριζε ότι για να μπορέσει να αγοράσει το παιδί, έπρεπε να δείχνει αδιάφορος μπροστά στον αφέντη της. Έπιασε προσεκτικά κουβέντα με τον Τούρκο, κρύβοντας τα αισθήματα συμπόνοιας για τη μικρή που υπέφερε και περπατώντας με βαριά βήματα, ώσπου τους οδήγησε στο μαγαζί του. Εκεί, έδωσε στο μεσίτη του την εντολή να διασφαλίσει την αγορά. Και η συμφωνία γρήγορα έκλεισε.
Αποφάσισε να στείλει το παιδί στους φίλους του στη Βοστόνη. Ίσως μπορέσει να ωφεληθεί από τα καλύτερα σχολεία και τα άλλα προνόμια που μπορεί να προσφέρει η εκπαίδευση στην Αμερική.
Ένα αμερικανικό εμπορικό πλοίο βρισκόταν στη Σμύρνη κι ένας φίλος του ετοιμαζόταν να επιστρέψει. Του έδωσε την μικρή ορφανή από τα Ψαρά να την προσέχει ως ευγενικός κηδεμόνας της, ώσπου να την οδηγήσει με ασφάλεια στην οικογένειά του στη Βοστόνη. Ο φίλος υλοποίησε αυτή την υπηρεσία πιστά. Στο τέλος του ταξιδιού παρέδωσε την εποπτεία του στον πατέρα του αγοραστή της και στους άλλους της οικογένειας, οι οποίοι την υποδέχτηκαν σαν να ήταν μία απ' αυτούς.
Η ομορφιά της κέρδισε το θαυμασμό τους και η ευγένειά της δυνάμωσαν την αγάπη τους προς εκείνη. Όσοι τη γνώριζαν, έγιναν φίλοι της. Την έστειλαν στο σχολείο, όπου τα ασυνήθιστα ταλέντα που επέδειξε και η γρήγορη πρόοδός της σε όλες τις κατευθύνσεις της εκπαίδευσης, προκάλεσαν την ίδια έκπληξη που είχε προκαλέσει και μόνη η ιστορία της ζωής της. Καθώς μεγάλωνε σε ηλικία και ανάστημα, οι αρετές του χαρακτήρα της και οι ομορφιές του μυαλού της ξεδιπλώνονταν παράλληλα προς θαυμασμό και ευχαρίστηση όλων όσων την γνώριζαν.
Ωστόσο η ιστορία της περιπετειώδους ζωής της Γαριφαλιάς σύντομα και ξαφνικά διακόπηε. Ο θάνατος ακολουθεί παντού και όταν εκτοξεύει τα βέλη του, ποτέ δεν χάνει το στόχο του.
Στις αρχές του έτους 1830, η Γαριφαλιά κρυολόγησε, κάτι που γρήγορα εξελίχθηκε σε φυματίωση. Μόλις μπήκε στα δεκαπέντε, αυτή η μικρή, αγαπητή αλλοδαπή από το μακρινό νησί έκλεισε τα όμορφα μάτια της για πάντα στο φως του χρόνου και αναπαύθηκε σ' έναν αμερικανικό τάφο, ενώ το αγνό, γλυκό της πνεύμα, όπως πιστεύουμε, εισήλθε σ' αυτόν τον ευλογημένο οίκο, όπου δεν γίνονται εθνικές διακρίσεις, αλλά όλοι ανήκουν στο βασίλειο των ουρανών.
Έγινε αναφορά στην εξωτερική εμφάνιση της Γαριφαλιάς. Όμως οι αρετές της σιλουέτας και των κινήσεών της, η γλυκύτητα της έκφρασης, οι απαλοί, μελωδικοί τόνοι της φωνής της και η ομορφιά των σκέψεων που άρθρωνε, ποτέ δεν θα μπορέσουν να περιγραφούν. Όλα αυτά δεν ήταν τίποτε άλλο, παρά οι εξωτερικεύσεις του αγνού πνεύματος μέσα σ' αυτό το ξανθό, αλλά ασθενικό οίκημα από πηλό, καθώς ήταν, όπως το μικρό πουλί του παραδείσου στη φωλιά, ανοίγοντας τα φτερά για μια πρώτη πτήση.
Όταν η Γαριφαλιά έφτασε σ' αυτήν τη χώρα, ήταν ντυμένη στο στυλ ενός παιδιού της Αμερικής. Αυτός ήταν ο συνηθισμένος τρόπος που ντυνόταν. Όμως περιστασιακά φορούσε την τουρκική φορεσιά - ενίοτε και την ελληνική. Η πρώτη αποτελούταν από ένα χαλαρό μεταξένιο πουκάμισο, που στη μέση στένευε με μια ζώνη. Τα μανίκια ήταν σφιχτά στον αγκώνα, αλλά χαλαρά και ανοιχτά πιο κάτω· το μεταξένιο παντελόνι μάζευε σε λωρίδες πάνω από το παπούτσι και στο κεφάλι της ένα μικρό κόκκινο καπελάκι, πλούσια κεντημένο με χρυσό, με μια πλούσια φούντα από σκούρο μπλε μετάξι να κρέμεται πλάγια. Γύρω από αυτό το καπελάκι είχε ένα κόκκινο μεταξένιο μαντίλι, ώστε έμοιαζε με τουρμπάνι.
Η ιστορία συνοδευόταν κι από ένα εκτενές ποίημα, που επίσης αναφερόταν στην ιστορία της Γαριφαλιάς:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου