Η ειρηνική επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 και η συγκρότηση της πρώτης Εθνικής Συνέλευσης με σκοπό την κατάρτιση Συντάγματος έδωσαν στον συνιδρυτή της Φιλικής Εταιρίας την αφορμή να απευθυνθεί στους πληρεξουσίους με επιστολή του, στην οποία υπενθύμιζε το ρόλο της Φιλικής Εταιρίας στην προπαρασκευή της επανάστασης του 1821 και αναδείκνυε τις δράσεις του ίδιου όσο και των άλλων ιδρυτικών μελών της. Ήλπιζε ότι κατ' αυτόν τον τρόπο θα ευαισθητοποιούσε τα μέλη της Εθνοσυνέλευσης να ενδιαφερθούν και για τους ξεχασμένους στυλοβάτες του αγώνα για την ανεξαρτησία.
Η επιστολή δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Αιών στις 24 Δεκεμβρίου 1843 και - παρότι η ιστορία της Φιλικής Εταιρίας είναι λίγο ή πολύ γνωστή στους περισσότερους - αξίζει ν' αναπαραχθεί, καθώς αποτυπώνει την ξεχωριστή μαρτυρία ενός ιδρυτικού της μέλους. Επικεντρώνεται κυρίως στις απαρχές της δράσης της Εταιρίας, πώς δραστηριοποιήθηκε ο ίδιος, αλλά και τα υπόλοιπα ιδρυτικά μέλη, στη διάδοση και την πολιτική κάλυψη του σκοπού της, ενώ κάνει μια ενδιαφέρουσα αναφορά και στην εκτέλεση του αμφιλεγόμενου Νικόλαου Γαλάτη, του ιδρυτικού μέλους της Φιλικής Εταιρίας, που κατηγορήθηκε ως προδότης και τελικά εκτελέστηκε.
Σεβαστοί Κύριοι!
Η Ελλάς καθ'όλην την διάρκειαν της Οθωμανικής τυραννίας, καίτοι σκληρώς καταπιεζομένη πανταχόθεν, δεν έλειψε μ' όλον τούτο του να αναδεικνύη κατά καιρούς φιλελευθέρους και τολμηρούς άνδρας επιθυμούντας την ελευθέρωσίν της. Η αποτυχία των μακαρίτων Μπενάκη, Κρεββατά και Ζαΐμη, των Πελοποννησίων, κατά το 1769, Ρήγα του Θετταλού κατά το 1797, του Παπά Ευθυμίου και πολλών άλλων, δεν απεδειλίασαν ουδόλως τους Έλληνας να μιμηθώσι το παράδειγμά των και να ωφεληθώσιν από τας ελλείψεις των.
Αι κατά το 1814 έτος πολιτικαί περιστάσεις. ότε οι Χριστιανοί Βασιλείς της Ευρώπης είχαν συνέλθη εις Βιένην της Αυστρίας, έδοκαν αφορμήν εις τινας νέους Έλληνας, καταγομένους από διάφορα μέρη της Ελλάδος και ευρισκομένους εις Οδησσόν, να συστήσωσι μίαν Εταιρίαν σκοπόν αμετάτρεπτον έχουσαν την ελευθέρωσιν της Πατρίδος.
Είναι πασίγνωστον, Σεβαστοί Κύριοι! ότι το μέγιστον επιχείρημα της κατά το 1821 έτος πολιτικής του Ελληνικού Έθνους κινήσεως υπήρξε το άμεσον αποτέλεσμα των ενεργειών της Εταιρίας ταύτης. Εταιρία τοιαύτης φύσεως έχουσα αντικείμενον την παλιγγενεσίαν ενός δουλωμένου Έθνους, δεν ήτο δυνατόν να υπάρξη άνευ Αρχηγών.
Οι πρώτοι συσκεφθέντες και αρχίσαντες το έργον εις Οδησσόν κατά τον Νοέμβριον του 1814 έτους, ήσαν τέσσαρα άτομα ο Νικόλαος Σκουφάς εκ της Άρτης, Αθανάσιος Φόρου Τσακάλωφ Ιωαννίτης, Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος Πελοποννήσιος, και ο υποφαινόμενος εκ της Πάτμου, οι οποίοι λαβόντες υπ'όψιν την τότε ηθικήν και πολιτικήν κατάστασιν του Έθνους, και εκείνην των τυραννούντων αυτό Τούρκων, και συσκεφθέντες περί των καταλλήλων μέσων εις πραγματοποίησιν του σκοπού των, συνέταξαν τους κανόνας και την διδασκαλίαν της Εταιρίας, την οποίαν και Εταιρίαν Φιλικήν ωνόμασαν. Απεφάσισαν δε να συμπεριλάβουν και άλλους συναδέλφους και συναγωνιστάς διαφόρων επαγγελμάτων, διά να ενεργήσωσιν, ό,τι ήθελαν υπαγορεύσει τα συμφέροντα της πατρίδος, και να ετοιμάσουν εν μέλλον τείνον εις την απελευθέρωσιν της δουλωμένης πατρίδος. Την ομάδα δε, ήτις έμελλε να αναλάβη την ανωτέραν διεύθυνσιν του τολμηρού τούτου έργου, ωνόμασαν Αρχήν, άγνωστον και αφανή εις όλους τους προσηλύτους αδελφούς της Εταιρίας.
Αλλ', επειδή εις τας αρχάς των δοκιμών των οι Αρχηγοί απήντησαν τινά εμπόδια, ανέβαλον την ενέργειαν του σκοπού των τότε του να ενεργώσιν ομού εις άλλην αρμοδιωτέραν περίστασιν, και ο μεν Σκουφάς και Τσακάλωφ απήλθον εις Μόσχαν, ο υποφαινόμενος κατέβην εις Κωνσταντινούπολιν, περί το τέλος του ιδίου έτους, ο δε Αναγνωστόπουλος έμεινεν εις Οδησσόν, προσπαθούντες έκαστος ιδιαιτέρως εις την διάδοσιν του μυστηρίου μέχρι της εποχής του 1818, ότε ο Σκουφάς και Αναγνωστόπουλος αφίχθησαν εις Κωνσταντινούπολιν, αφ' ου ο Τσακάλωφ προ εξ μηνών είχε μεταβή εις το Πήλιον Όρος προς αντάμωσιν του Ανθίμου Γαζή, και εκείθεν επέρασεν εις Σμύρνην, διά να επιστρέψη εις Κωνστνατινούπολιν, ως και εγένετο.
Η εις Κωνστνατινούπολιν ένωσις όλων των πρωτουργών Αρχηγών είχε τον άφευκτον σκοπόν του να επιχειρισθώσιν ηνωμένοι την διάδοσιν του μεγάλου τούτου έργου. Ιδού η στιγμή, Σεβαστοί Κύριοι! καθ' ην τελειοποιούν το σύστημα της Φιλικής Εταιρίας, και επιχειρίζονται την εργασίαν των με περισσότερον ζήλον και αφοσίωσιν και, εν ω εν τω μέσω των εργασιών μας τούτων ο Σκουφάς ασθενήσας αποθνήσκει, ημείς επισπεύσαμεν προς το τέρμα του σκοπού μας, στείλαντες αποστόλους παντού καθ' όλην την Ελλάδα, εις Βλαχομολδαυίαν και Επτάννησον, και εις διαφόρους πόλεις της Μικράς Ασίας, έτι δε και εις διαφόρους πόλεις της Μικράς Ασίας, έτι δε και εις Αλεξάνδρειαν της Αιγύπτου και Ιερουσαλήμ.
Η αισία αποδοχή του σκοπού από τους ομογενείς και η ακεριαία εξάπλωσις του μυστηρίου μάς επήλπισαν (= μας έκαναν να ελπίζουμε) εις την επίτευξιν του σκοπού μας και μας ενθουσίασαν τοσούτον, ώστε εστρέψαμεν την προσοχήν μας εις την εύρεσιν ενός Αρχηγού της μεγάλης και γενικής κινήσεως, έχοντος τα προσόντα να επισύρη την γενικήν υπόληψιν και πίστιν όλου του έθνους, τον οποίον, ως εξ συνθήματος, ούτως ειπείν, εμαντεύσαμεν ως τοιούτον τον παρά τω Ρωσσικώ Αυτοκράτορι υπουργούντα ομογενή μας περιώνυμον Ιωάννην Α. Καποδίστριαν.
Αποφασίσαντες ούτως εστοχάσθημεν περιττήν πλέον την εις Κωνσταντινούπολιν διαμονήν μας, και απεφασίσαμεν, ώστε ο μεν υποφαινόμενος να μεταβώ εις Πετρούπολιν και παρουσιασθώ προς τον Καποδίστριαν να τω εγχειρίσω επιστολήν γεγραμμένην και υπογεγραμμένην παρ' ημών, περιεκτικήν του σκοπού και των πράξεών μας παρακαλούντων αυτόν να δεχθή την διεύθυνσιν· ο δε Αναγνωστόπουλος να μεταβή εις Βλαχομολδαυίαν, διά να καθησυχάση ταραχάς τινας και αταξίας προερχομένας εκ τινων ανησύχων προσηλύτων Εταιριστών, πράττων ό,τι ήθελε στοχασθή εις τούτο αναγκαίον, και να περιμείνη το αποβησόμενον της εις Πετρούπολιν ενεργείας μου· ο δε Τσακάλωφ να μεταβή εις Σπάρτην μετά του προ τινος καιρού εισαχθέντος εις την Εταιρίαν παρά του μακαρίτου Σκουφά, Γαλάτη, έχοντος τάσιν εις την προδοσίαν, και με την σύμφωνον απόφασιν, αν ίδη τούτον ανοικονόμητον, να τον θανατώση.
Εντεύθεν διακρίνεται, ότι τα δημιουργά πρόσωπα της μυστικής Αρχής της Φιλικής Εταιρίας λαμβάνουν πρόσωπον αποστόλων, και, διά να φέρουν περισσοτέραν βαρύτητα, εφοδιάζονται με συστατικά ως εξ αυτής της Αρχής και ούτως απέρχονται εις τον προορισμόν των.
Ο υποφαινόμενος φθάσας εις Πετρούπολιν και παρουσιασθείς προς τον αείμνηστον Καποδίστριαν, εφανέρωσα τον σκοπόν μας· αλλ' αυτός, Υπουργός ων, ως είπε, του Αυτοκράτορος, δεν έκρινε να δεχθή μίαν τοιαύτην πρότασιν. Αλλ', αντί να απελπισθώ, εστράφην εις άλλον ομογενή, τον αείμνηστον Αλέξανδρον Υψηλάντην, Στρατηγόν και υπασπιστήν όντα του Αυτοκράτορος, και παρουσιασθείς τω εφανέρωσα το μυστήριον, και παραδώσας, το οποίον είχον έγγραφον, τω εξηγήθην τους σκοπούς και τας πράξεις μας, υποσχεθείς αυτώ, ότι θέλει αναγνωρισθή από τους πρωτουργούς και τα πολυπληθή μέλη της Εταιρίας ως Αρχηγός της γενικής κινήσεως του Έθνους. Ούτος δε αποδεχθείς μετά προθυμίας και ενθουσιασμού, ετοιμάσθη εις την εκπλήρωσιν του σκοπού, αφ' ου πρότερον υπέγραψεν εν υποσχετικόν έγγραφον, το οποίον παρακατέθεσα εις τους Κυρίους Νικόλαον Πατζιμάδην και Αντώνιον Κομιζόπουλον.
Ο Αναγνωστόπουλος, μεταβάς εις Βλαχομολδαυίαν και ευρών τα πνεύματα των προσηλύτων εξημμένα και εις ανησυχίαν ένεκα του μακαρίτου Αρχιμανδρίτου Δικαίου (σ.σ. ο Παπαφλέσσας), κατηχηθέντος εις Κωνσταντινούπολιν και προαπεσταλέντος εκεί, και ένεκα της περιεργείας τινών εκ των πρωτίστων ομογενών εις εκείνα τα μέρα, προς ανακάλυψιν της Αρχής, εστοχάσθη, διά να σύρη την προσοχήν των περιέργων τούτων εις άλλο αντικείμενον, και να λάβωσιν ούτω καιρόν οι ενεργοί της Εταιρίας να φθάσωσιν ακωλύτως εις το τέρμα του σκοπού των, να ενεργήση την σύστασιν των Εφοριών και εκείνην μιας Ακαδημίας εις Πελοπόννησον, και ούτως διεσκεδάσθησαν αι ανησυχίαι και η ορμή των προσηλύτων.
Ο Τσακάλωφ διευθυνόμενος προς την Σπάρτην και απαντών καθ' οδόν ανυπέρβλητα εμπόδια από τον κακεντρεχή τρόπον του Γαλάτη, θέλοντος μετ' επιμονής να μεταβή εις Τριπολιτζάν λόγω να ενταμώση τάχα ένα φίλον του ιατρόν, έργω δε (= στην πράξη) να εκτελέση την προ ικανού καιρού μελετωμένην κατά του ιερού σκοπού προδοσίαν, και μη συνηθείς να τον αποτρέψη, εξετέλεσε την εντολήν του εις την Ερμιόνην, όπου χάριν παρατηρήσεως αρχαιοτήτων είχαν υπάγει.
Αι ευτυχείς εκβάσεις των τριών μεγαλητέρων εντολών των πρωτουργών της Φιλικής Εταιρίας, οίον η εκλογή του Αρχηγού της γενικής κινήσεως του Έθνους, η σύστασις των Εφοριών και ο θάνατος του προδότου, έθεσαν την Εταιρίαν εις κατάστασιν να επιτύχη τον σκοπόν της.
Σεβαστοί Πληρεξούσιοι! αναφερόμενος προς το Έθνος μου δι' υμών, κρίνω χρέος μου να θέσω υπ' όψιν σας τα ονόματα εκείνων όσοι έλαβον μετά ταύτα μέρος εις την Αρχήν της Φιλικής Εταιρίας, πολλά συντελέσαντες και αυτοί εις την πρόοδον του μεγάλου σκοπού· ταύτα δε είναι Αντώνιος Κομιζόπουλος εκ Φιλιππουπόλεως έμπορος εις Μόσχαν, Άνθιμος Γαζής, Παναγιώτης Σέκκερης, Νικόλαος Πατσιμάδης Ιωαννίτης, μεγαλέμπορος εις Μόσχαν, Γεώργιος Λεβέντης, (οίτινες και υπέγραψαν εις εν συμφωνητικόν, το οποίον οι πρωτουργοί πριν του χωρισμού των έκαμαν εις Κωνσταντινούπολιν, αντίγραφον του οποίου λαμβάνω την τιμήν να επισυνάψω ενταύθα εκ του παρ' εμοί ευρισκομένου πρωτοτύπου,) Γρηγόριος Δικαίος και Αθανάσιος Σέκκερης· έγινε δε γνωστή η Αρχή και προς τους Κυρίους Αλέξανδρον Μαυροκορδάτον, τον Αρχιερέα Ιγνάτιον εις Πίσην της Ιταλίας, και τον Κ. Δομνάνδον εις Βουκουρέστιον.
Αισθανόμενος, Σεβαστοί Κύριοι! το πλήθος των υψηλών ασχολιών, αι οποίαι κατ' αυτήν την στιγμήν ενασχολούν το πνεύμα σας, δεν εκτείνομαι περαιτέρω, πεποιθώς, ότι, εκ των όσων εν τη παρούση μου περιληπτικώς εξέθεσα, δύνασθε ευκόλως να κατανοήσητε τους απείρους κόπους, τας πολυπληθείς θυσίας, τους τρομερούς κινδύνους και όσα άλλα δεινά συνεπιφέρει η τόσον επίμοχθος, τοσούτον ένδοξος επιχείρησις της Ελληνικής γενικής Κινήσεως, και επομένως οι πρωτουργοί, οίτινες έκαμαν έργον την εκτέλεσίν της, θυσιάσαντες τα πάντα υπέρ αυτής, έμειναν πτωχοί, κατ' εξοχήν δε ο υποφαινόμενος γέρων ήδη, έχων και θυγατέρα εις ηλικίαν γάμου και στερούμενος και αυτού του επιουσίου άρτου.
Σήμερον, ότε το έργον της μεταβολής αποπερατώθη λαμπρώς, ότε των προσπαθειών μας κάλλιστον αποτέλεσμα ανεδείχθη της Ελλάδος η ελευθερία, και η τελευταία Εθνική Συνέλευσις συνήλθε διά να επιστέψη το έργον της ανεξαρτησίας διά θεσμών αξίων Έθνους ανεξαρτήτου, ενώπιον αυτής παρουσιαζόμενος προτείνω να ψηφισθή άξιον του Ελληνικού Έθνους, δι' ου να αποδοθή αμοιβή ανταξία και ανάλογος των περιστάσεων εκάστου εις τα επιζώντα εισέτι μέλη της Αρχής της Φιλικής Εταιρίας, ήτις έθεσε τον πρώτον λίθον του Ελληνικού οικοδομήματος. Η αμοιβή αύτη, ήτις θέλει συνδέσει το τέλος της Ελληνικής ανεγέρσεως μετά της αρχής αυτής, θέλει πληρώσει αγαλλιάσεως τας καρδίας των εισέτι ζώντων πρωτοστατών εκείνων του Ελληνικού αγώνος. Ευτυχείς δε και ήσυχοι θέλουσι καταβή εις τον τάφον, διότι η πατρίς των ανεγνώρισε τας υπέρ αυτής προσπαθείας των, και η Εθνική αύτη Συνέλευσις τους ετίμησε διά ψηφίσματος και τους αντήμειψε δι' εθνικής αμοιβής.
Εν Αθήναις, τη 15 Δεκεμβρίου 1843
Ευπειθέστατος,
ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΞΑΝΘΟΣ
Δυστυχώς, η έκκληση του Εμμανουήλ Ξάνθου για οικονομική ενίσχυση δεν εισακούστηκε. Το Μάρτιο του 1845 (και μάλιστα την παραμονή της εθνικής επετείου), η εφημερίδα Αιών δημοσίευσε αγγελία του Ξάνθου, διά της οποίας ανακοινωνόταν η ολοκλήρωση ενός σημαντικού ιστορικού βιβλίου, στο οποίο περιέχονταν ορισμένα "των περιεργοτέρων εγγράφων της Φιλικής Εταιρίας και διάφορα άλλα αφορώντα τας πρώτας εργασίας της Ελληνικής Επαναστάσεως" (όπως το συμφωνητικό των μελών της Αρχής της Εταιρίας, η μεταξύ τους αλληλογραφίας, η αλληλογραφία του Αλέξανδρου Υψηλάντη με τον αδερφό του Δημήτρη κλπ.), μόνο που ο ίδιος ο Ξάνθος ζητούσε οικονομική βοήθεια για την έκδοση του βιβλίου αυτού, καθώς ο ίδιος "Δυστυχής και πτωχότατος σήμερον, δεν δύναμαι να επαρκέσω εις τα έξοδα της τυπώσεως".
Μέσα στη χρονιά θα τυπώνονταν βέβαια τα "Απομνημονεύματα περί της Φιλικής Εταιρίας" από το τυπογραφείο του Α. Γκαρπολά, που σημαίνει ότι πιθανότατα υπήρξε ανταπόκριση στην αγγελία του Ξάνθου, όμως με την αγγελία αυτή μαρτυρείται η αδιαφορία που μέχρι τότε είχε επιδείξει η διοίκηση για έναν από τους πρωτεργάτες της ελληνικής επανάστασης, ο άδοξος θάνατος του οποίου λίγα χρόνια αργότερα στα σκαλιά του Κοινοβουλίου θα προκαλούσε αίσθηση.
Σχετικά θέματα:
-- Εμμανουήλ Ξάνθος: Ο άδοξος θάνατος του ιδρυτή της Φιλικής Εταιρίας στο κτίριο της Βουλής
Αισθανόμενος, Σεβαστοί Κύριοι! το πλήθος των υψηλών ασχολιών, αι οποίαι κατ' αυτήν την στιγμήν ενασχολούν το πνεύμα σας, δεν εκτείνομαι περαιτέρω, πεποιθώς, ότι, εκ των όσων εν τη παρούση μου περιληπτικώς εξέθεσα, δύνασθε ευκόλως να κατανοήσητε τους απείρους κόπους, τας πολυπληθείς θυσίας, τους τρομερούς κινδύνους και όσα άλλα δεινά συνεπιφέρει η τόσον επίμοχθος, τοσούτον ένδοξος επιχείρησις της Ελληνικής γενικής Κινήσεως, και επομένως οι πρωτουργοί, οίτινες έκαμαν έργον την εκτέλεσίν της, θυσιάσαντες τα πάντα υπέρ αυτής, έμειναν πτωχοί, κατ' εξοχήν δε ο υποφαινόμενος γέρων ήδη, έχων και θυγατέρα εις ηλικίαν γάμου και στερούμενος και αυτού του επιουσίου άρτου.
Σήμερον, ότε το έργον της μεταβολής αποπερατώθη λαμπρώς, ότε των προσπαθειών μας κάλλιστον αποτέλεσμα ανεδείχθη της Ελλάδος η ελευθερία, και η τελευταία Εθνική Συνέλευσις συνήλθε διά να επιστέψη το έργον της ανεξαρτησίας διά θεσμών αξίων Έθνους ανεξαρτήτου, ενώπιον αυτής παρουσιαζόμενος προτείνω να ψηφισθή άξιον του Ελληνικού Έθνους, δι' ου να αποδοθή αμοιβή ανταξία και ανάλογος των περιστάσεων εκάστου εις τα επιζώντα εισέτι μέλη της Αρχής της Φιλικής Εταιρίας, ήτις έθεσε τον πρώτον λίθον του Ελληνικού οικοδομήματος. Η αμοιβή αύτη, ήτις θέλει συνδέσει το τέλος της Ελληνικής ανεγέρσεως μετά της αρχής αυτής, θέλει πληρώσει αγαλλιάσεως τας καρδίας των εισέτι ζώντων πρωτοστατών εκείνων του Ελληνικού αγώνος. Ευτυχείς δε και ήσυχοι θέλουσι καταβή εις τον τάφον, διότι η πατρίς των ανεγνώρισε τας υπέρ αυτής προσπαθείας των, και η Εθνική αύτη Συνέλευσις τους ετίμησε διά ψηφίσματος και τους αντήμειψε δι' εθνικής αμοιβής.
Εν Αθήναις, τη 15 Δεκεμβρίου 1843
Ευπειθέστατος,
ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΞΑΝΘΟΣ
Δυστυχώς, η έκκληση του Εμμανουήλ Ξάνθου για οικονομική ενίσχυση δεν εισακούστηκε. Το Μάρτιο του 1845 (και μάλιστα την παραμονή της εθνικής επετείου), η εφημερίδα Αιών δημοσίευσε αγγελία του Ξάνθου, διά της οποίας ανακοινωνόταν η ολοκλήρωση ενός σημαντικού ιστορικού βιβλίου, στο οποίο περιέχονταν ορισμένα "των περιεργοτέρων εγγράφων της Φιλικής Εταιρίας και διάφορα άλλα αφορώντα τας πρώτας εργασίας της Ελληνικής Επαναστάσεως" (όπως το συμφωνητικό των μελών της Αρχής της Εταιρίας, η μεταξύ τους αλληλογραφίας, η αλληλογραφία του Αλέξανδρου Υψηλάντη με τον αδερφό του Δημήτρη κλπ.), μόνο που ο ίδιος ο Ξάνθος ζητούσε οικονομική βοήθεια για την έκδοση του βιβλίου αυτού, καθώς ο ίδιος "Δυστυχής και πτωχότατος σήμερον, δεν δύναμαι να επαρκέσω εις τα έξοδα της τυπώσεως".
Μέσα στη χρονιά θα τυπώνονταν βέβαια τα "Απομνημονεύματα περί της Φιλικής Εταιρίας" από το τυπογραφείο του Α. Γκαρπολά, που σημαίνει ότι πιθανότατα υπήρξε ανταπόκριση στην αγγελία του Ξάνθου, όμως με την αγγελία αυτή μαρτυρείται η αδιαφορία που μέχρι τότε είχε επιδείξει η διοίκηση για έναν από τους πρωτεργάτες της ελληνικής επανάστασης, ο άδοξος θάνατος του οποίου λίγα χρόνια αργότερα στα σκαλιά του Κοινοβουλίου θα προκαλούσε αίσθηση.
Σχετικά θέματα:
-- Εμμανουήλ Ξάνθος: Ο άδοξος θάνατος του ιδρυτή της Φιλικής Εταιρίας στο κτίριο της Βουλής
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου