Τα βραβεία Νόμπελ που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο χάθηκαν. Κάποια ξαναβρέθηκαν κι άλλα εξακολουθούν να αγνοούνται!

Κάθε Οκτώβριο, το ενδιαφέρον όλου του πλανήτη στρέφεται στη Σκανδιναβία. Είναι η περίοδος που η Σουηδική Βασιλική Ακαδημία των Επιστημών και η Νορβηγική Επιτροπή Νόμπελ ανακοινώνουν τους παραλήπτες των καταξιωμένων βραβείων που θέσπισε με τη διαθήκη του ο Σουηδός βιομήχανος και εφευρέτης Άλφρεντ Νόμπελ στα τέλη του 19^ου αιώνα – και αυτά άρχισαν να απονέμονται από το 1901. Η αξία ενός βραβείου Νόμπελ είναι βέβαια και υλική, αφού τα μετάλλια παρασκευάζονται από ατόφιο χρυσάφι (23 καρατίων μέχρι το 1980 και στη συνέχεια από πράσινο χρυσό 18 καρατίων σφυρηλατημένο με χρυσάφι 23 καρατίων), όμως πρωτίστως τα μετάλλια αυτά έχουν τεράστια ηθική αξία για τους παραλήπτες τους, μια επίσημη αναγνώριση της προσφοράς τους στην επιστημονική πρόοδο, στα γράμματα και στη – συχνά σισύφεια – προσπάθεια για την εδραίωση της παγκόσμιας ειρήνης. Είναι λοιπόν φυσικά, ο νικητής ενός βραβείου Νόμπελ να το προσέχει σαν τα μάτια του. Υπάρχουν όμως κάποιες καταγεγραμμένης περιπτώσεις πρόσκαιρης ή μόνιμης απώλειας ενός βραβείου είτε επειδή αυτό κατασχέθηκε είτε επειδή κλάπηκε είτε επειδή ο κάτοχός του εξαναγκάστηκε εκ των πραγμάτων να το καταστρέψει κλπ.

ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΓΙΑ ΚΑΛΟ ΣΚΟΠΟ

Απρίλιος 1940. Η ναζιστική Γερμανία εισβάλλει στη Δανία. Ο ούγγρος χημικός Γκέοργκ Καρλ δε Χεβεσί, εργαζόμενος στο ινστιτούτο Νιλς Μπορ του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης, παίρνει την πρωτοβουλία και διαλύει σε βασιλικό ύδωρ (ένα μίγμα ) τα χρυσά μετάλλια που είχαν απονεμηθεί στους γερμανούς φυσικούς Μαξ φον Λάουε και Τζέιμς Φρανκ το 1914 και το 1925 αντίστοιχα και τα οποία βρίσκοντταν στην κατοχή του ινστιτούτου. Το κίνητρό του δεν ήταν ο βανδαλισμός σαν ένα είδος εκδίκησης για τη γερμανική εισβολή, αλλά αντιθέτως η προστασία των δύο φυσικών. Εκείνη την εποχή απαγορευόταν η εξαγωγή χρυσού από τη Γερμανία, οπότε ο φον Λάουε και ο Φρανκ κινδύνευαν να φυλακιστούν, αν οι Γερμανοί εισβολείς ανακάλυπταν τα δύο μετάλλια στη συλλογή του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης. Μετά τον πόλεμο και πιο συγκεκριμένα το 1950, ο Χεβεσί ξαναμετέτρεψε το υγρό διάλυμα σε χρυσό. Αυτό στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκε από το Ίδρυμα Νόμπελ, που ξαναέφτιαξε τα δύο χρυσά μετάλλια, τα οποία και επέστρεψε στους κατόχους τους το 1952.

ΤΟ ΜΠΕΡΔΕΜΑ

Το 1975 ο Ψυχρός Πόλεμος δεν βρισκόταν στο χειρότερο σημείο του και αυτό αποτυπώθηκε και στα Νόμπελ, καθώς το βραβείο Οικονομικών Επιστημών μοιράστηκαν ένας Σοβιετικός, ο Λεονίντ Καντορόβιτς, κι ένας Ολανδοαμερικανός, ο Τιάλιν Κούπμανς, για τη συνεισφορά τους στη θεωρία βέλτιστης κατανομής των πόρων. Το πρόβλημα όμως ήταν ότι στην απονομή των μεταλλίων, αυτά μπερδεύτηκαν μεταξύ τους: ο Καντορόβιτς παρέλαβε το τιμητικό μετάλλιο του Κούπμανς και αντίστροφα. Πώς έγινε το λάθος; Ειδικά στα βραβεία Νόμπελ Οικονομικών Επιστημών, τα ονόματα αναγράφονται στο πλαϊνό μέρος των μεταλλίων και όχι πάνω σ’ αυτά. Κάπου εκεί φαίνεται ότι υπήρξε μια σύγχυση. Όταν το μπέρδεμα έγινε αντιληπτό, ξεκίνησαν διπλωματικές πρωτοβουλίες για την ανταλλαγή των δύο μεταλλίων, μόνο που – ελέω του Ψυχρού Πολέμου – απαιτήθηκε η παρέλευση τεσσάρων ολόκληρων ετών για την πραγματοποίησή της. Και με τα πόδια να μετέφεραν τα Νόμπελ από τη Σοβιετική Ένωση στις ΗΠΑ και το αντίστροφο, γρηγορότερα θα έφταναν! Πάντως, τέλος καλό… όλα καλά και οι βραβευθέντες έπιασαν στα χέρια τους τα σωστά βραβεία!

ΤΑ... ΚΑΜΑΚΙΑ

Πόσο ελεεινό είναι να ανήκεις στους ήρωες Γιατρούς Χωρίς Σύνορα, να βραβεύεσαι με Όσκαρ για την πολύτιμη έως ανυπολόγιστη εθελοντική προσφορά σου στα θύματα των πολεμοχαρών ανθρώπινων παραλογισμών και να χρησιμοποιείς το βραβείο σου για να ρίξεις γκομενάκια;

Αυτό έγινε το Δεκέμβριο του 1999 στο Όσλο μετά την απονομή του Νόμπελ Ειρήνης στους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα για την «αναγνώριση της πρωτοπόρας ανθρωπιστικής συνεισφοράς τους σε πολλές ηπείρους». Πανικός επικράτησε στο ξενοδοχείο, όταν διαπιστώθηκε ότι το μετάλλιο έλειπε! Η απουσία δεν κράτησε πάνω από μια μέρα (ή καλύτερα μια... νύχτα!), όμως ο λόγος της απουσίας αυτής ήταν πραγματικά θλιβερός. Μέλη του γαλλικού παραρτήματος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα δανείστηκαν το μετάλλιο από τη σημεία για να ρίξουν κανένα γκομενάκι. Κι ενώ δεν μπορούμε να γνωρίζουμε αν έστω κι ένας τα κατάφερε τελικά, το θέμα είναι ότι την επόμενη μέρα «μπορούσες να δεις τα ίχνη των δοντιών όσων ήθελαν να δουν αν το μετάλλιο ήταν πραγματικά φτιαγμένο από χρυσό», σύμφωνα με τη μαρτυρία ενός Νορβηγού συναδέλφου τους σ’ ένα βιβλίο του (γραμμένο στα νορβηγικά) το 2006!

Η ΚΑΤΑΣΧΕΣΗ

Τον Οκτώβριο του 2003, η Νορβηγική Επιτροπή απένειμε το Νόμπελ Ειρήνης στην ιρανή Σιρίν Εμπαντί για τους αγώνες υπέρ της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, κυρίως υπέρ των δικαιωμάτων των γυναικών και των παιδιών, επαινώντας την ως ένα «θαρραλέο άτομο», που «αψήφησε τις απειλές κατά της προσωπικής της ασφάλειας». Οι απειλές κατά της ζωής της συνεχίστηκαν και μετά την απονομή του Νόμπελ, αφού γενικά είναι δύσκολος ο αγώνας μιας γυναίκας ακτιβίστριας σ’ ένα τόσο συντηρητικό καθεστώς, όπως στο θεοκρατικό Ιράν, ενώ το Νοέμβριο του 2009 η ίδια η Εμπαντί ανακοίνωσε ότι οι ιρανικές αρχές της κατάσχεσαν το μετάλλιο, ενώ παράλληλα πάγωσαν τους τραπεζικούς της λογαριασμούς, επειδή υποτίθεται ότι χρωστούσε φόρους. Επίσημα, το Ιράν αρνήθηκε την κατάσχεση, ενώ φαίνεται ότι λίγο καιρό αργότερα το μετάλλιο επιστράφηκε στη Σιρίν Εμπαντί.

Ο... ΓΚΑΣΤΟΝΕ!

Αν διαβάζατε Μίκυ Μάους, θα θυμάστε ίσως ότι ο Γκαστόνε ήταν ο απίστευτα τυχερός ξάδερφος του πάντα άτυχου Ντόναλντ Ντακ. Με τον παρεξηγημένο σε βαθμό αντιπάθειας χαρακτήρα του Ουόλτ Ντίσνεϊ θα μπορούσε να παραλληλιστεί ο Αμερικανός μοριακός βιολόγος Τζέιμς Γουάτσον, ο οποίος μαζί με άλλους δύο συναδέλφους του βραβεύθηκε με το Νόμπελ Ιατρικής του 1962 για «τις ανακαλύψεις του σχετικά με τη μοριακή δομή των νουκλεϊκών οξέων και τη σημασία τους για τη μεταβίβαση των πληροφοριών σε έμβιο υλικό». Το 2014, λοιπόν, εφτά χρόνια μετά από κάποια αμφιλεγόμενα (το επίθετο χρησιμοποιείται για λόγους ευγενείας) ρατσιστικά σχόλιά του, ο Γουάτσον αποφάσισε να πουλήσει το μετάλλιό του υποστηρίζοντας ότι σκοπός του ήταν η συγκέντρωση χρημάτων για την ενίσχυση της επιστημονικής του έρευνας. Πολλοί βέβαια επιστήμονες βραβευμένοι με Νόμπελ συνέχισαν τις έρευνές τους και μετά τη βράβευσή τους, όμως κανένας δεν τόλμησε να βγάλει το μετάλλιό του σε δημοπρασία για να αποκομίσει το οποιοδήποτε υλικό όφελος. Το έκανε όμως ο Γουάτσον και το Δεκέμβριο του 2014 στα πλαίσια μιας δημοπρασίας του οίκου Κρίστις, το μετάλλιο πουλήθηκε για 4.1 δισεκατομμύρια δολάρια! Αλλά ο αμερικανός βιολόγος στάθηκε τόσο πολύ τυχερός, ώστε και τα χρήματα τσέπωσε και πήρε πίσω το μετάλλιό του, αφού ο αγοραστής, ο μεγιστάνας Αλίσερ Ουσμάνοφ από το Ουζμπεκιστάν, του το επέστρεψε αμέσως!

ΤΑ ΚΛΕΜΜΕΝΑ ΜΕΤΑ ΘΑΝΑΤΟΝ

Το 1939, ο αμερικανός φυσικός Έρνεστ Λόρενς τιμήθηκε με το Νόμπελ Φυσικής για την εφεύρεση του κυκλότρου, όπως ονομάζεται η συσκευή επιτάχυνσης φορτισμένων σωματιδίων. Μετά το θάνατό του το 1958, το μετάλλιο παρέμεινε στη συλλογή του πανεπιστημίου του Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνια, μέχρι που το Φεβρουάριο του 2007 το μετάλλιο κλάπηκε. Λίγες μέρες αργότερα εντοπίστηκε ο δράστης, ένας 22χρονος φοιτητής του πανεπιστημίου.

Το 1994 γράφτηκε ιστορία όταν το Νόμπελ Ειρήνης απονεμήθηκε από κοινού στον ισραηλινό πρωθυπουργό Γιτζάκ Ραμπίν, στον τότε υπουργό Εξωτερικών του Ισραήλ, Σιμόν Πέρες, και στον ντε φάκτο ηγέτη των Παλαιστινίων, τον επικεφαλής της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (P.L.O.) Γιασέρ Αραφάτ για «το ρόλο τους στις ειρηνευτικές συνομιλίες μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων». Βέβαια η ειρήνη εξακολουθεί να αγνοείται στην περιοχή, ενώ μετά το θάνατο του Αραφάτ προκλήθηκε βαθύ χάσμα μεταξύ των δύο κύριων οργανώσεων, της Φατάχ και της Χαμάς, παράπλευρη απώλεια του οποίου ήταν το βραβείο που είχε απονεμηθεί στον Αραφάτ. Μετά την κατάληψη του ιστορικού αρχηγείου της PLO, όπως και ολόκληρης της λωρίδας της Γάζας, από τη Χαμάς το 2007, το μετάλλιο της σουηδικής Ακαδημίας φέρεται να κλάπηκε κατά τη λεηλασία του κτιρίου. Βέβαια αργότερα βρέθηκε και επιστράφηκε

ΤΑ ΚΛΕΜΜΕΝΑ ΠΟΥ ΕΞΑΚΟΛΟΥΘΟΥΝ ΝΑ ΑΓΝΟΟΥΝΤΑΙ

Όμως δεν έχουν βρεθεί όλα τα κλεμμένα βραβεία Νόμπελ. Στα αγνοούμενα περιλαμβάνεται το μετάλλιο που απονεμήθηκε στον ποιητή Ραμπιτρανάθ Ταγκόρ το 1913 (Νόμπελ Λογοτεχνίας) και το οποίο κλάπηκε μαζί με άλλα αντικείμενα του Ταγκόρ από το μουσείο του πανεπιστημίου Βίσνα Μπχαράτι στο Σαντινικετάν της Ινδίας το Μάρτιο του 2004. Μέχρι σήμερα αγνοείται η τύχη του, όπως και η ταυτότητα των δραστών, αν και το Νοέμβριο του 2016 συνελήφθη ένα άτομο με την κατηγορία ότι διευκόλυνε τους ληστές παρέχοντάς τους ασφαλή πρόσβαση στα κλαπέντα αντικείμενα.

Αγνοείται η τύχη και του Νόμπελ που απονεμήθηκε στον Άρθουρ Χέντερνσον το 1934 (Νόμπελ Ειρήνης για τη συνεισφορά του στην προσπάθεια για το διεθνή αφοπλισμό με την ιδιότητα του προέδρου της Διάσκεψης για τον Αφοπλισμό της Κοινωνίας των Εθνών). Το μετάλλιο περιλαμβανόταν στα κλοπιμαία συνολικής αξίας 150.000 λιρών μετά από επιδρομή ληστών στο γραφείο του δημάρχου του Νιουκάστλ τον Απρίλιο του 2013.

ΣΤΟ ΤΣΑΚ ΤΗ ΓΛΙΤΩΣΕ!

Παραλίγο κλοπή ακόμη ενός βραβείου Νόμπελ θα σημειωνόταν στις 7 Φεβρουαρίου 2014, όταν ληστές έκλεψαν – ανάμεσα σε άλλα πολύτιμα αντικείμενα – το αντίγραφο του μεταλλίου που είχε απονεμηθεί στον ινδό ακτιβιστή Καϊλάς Σατυάρτι (Νόμπελ Ειρήνης 2014 από κοινού με την πακιστανή Μαλάλα Γιουσαφζάι για «τον αγώνα τους ενάντια στον περιορισμό των δικαιωμάτων των παιδιών και των νέων, καθώς και για το δικαίωμα των παιδιών στην εκπαίδευση») ύστερα από επιδρομή στο σπίτι του στο Νέο Δελχί. Το αυθεντικό μετάλλιο βρισκόταν σ’ ένα μουσείο, όπου και παραμένει.

Περισσότερα θεματάκια γύρω από τα βραβεία Νόμπελ:

-- Ο Παλαμάς και το Νόμπελ
-- Η αφοπλιστική ομιλία της 17χρονης Μαλάλα, που τιμήθηκε με το Νόμπελ Ειρήνης: "Γιατί το να κατασκευάζεις τανκ είναι τόσο εύκολο, όμως το να χτίζεις σχολεία τόσο δύσκολο;"
-- Ο ευχαριστήριος λόγος του Γιώργου Σεφέρη, όταν παρέλαβε το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1963.
-- Όλα τα βραβεία Νόμπελ Λογοτεχνίας
-- Η διαθήκη του Άλφρεντ Νομπέλ και η απονομή των παγκοσμίου φήμης βραβείων