Πετυχημένα πρωταπριλιάτικα δημοσιεύματα (πολύ) παλιών ελληνικών εφημερίδων

Τα ψέματα της πρωταπριλιάς είναι μια παράδοση με βαθιές ρίζες και στην Ελλάδα, που φτάνουν ακόμη και στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Μια ιστορία, για παράδειγμα, θέλει κάτι γριές από την Αθήνα να στέλνουν έναν αγά μεσάνυχτα στο Φάληρο (που τότε λεγόταν Τρεις Πύργοι) μαζί με τα τρία ζώα του για να τους φέρει υποτιθέμενες φτηνές πραμάτειες από την Κωνσταντινούπολη. Το έθιμο επιβιώνει μέχρι σήμερα, ενώ σημαντική είναι η συμμετοχή και του τύπου (έντυπου και ηλεκτρονικού), αν και θα μπορούσε κανείς ν’ αντιτάξει ότι – ειδικά στις μέρες – οι ψευδείς ειδήσεις κάνουν πάρτι όλο το χρόνο και όχι μόνο την πρωτοχρονιά.

Στα πολύ παλιά χρόνια, εστιάζοντας κυρίως στα τέλη του 19^ου αιώνα, όταν ο τύπος έγινε ημερήσιος και άρχισε ν’ ασχολείται και με λαϊκά θέματα, τα πρωταπριλιάτικα ψέματα των εφημερίδων προκαλούσαν συχνά αναστατώσεις στην ζωή της Αθήνας. Τα πιο πετυχημένα πρωταπριλιάτικα ψέματα, εκείνα που προκαλούσαν πραγματική αναστάτωση και αποτελούσαν αντικείμενο συζητήσεων, δημοσιεύονταν στη Νέα Εφημερίδα του Ιωάννη Καμπούρογλου. Κατά κανόνα μάλιστα, η εφημερίδα δημοσίευε πολλές ψεύτικες ειδήσεις, επιτείνοντας την αβεβαιότητα μεταξύ όσων αναγνωστών είχαν προσέξει το ημερολόγιό τους, ώστε συχνά να μην ξέρουν τι να πιστέψουν.

Για παράδειγμα, την πρωταπριλιά του 1882 η Νέα Εφημερίς αναστάτωσε την κοσμική Αθήνα ανακοινώνοντας την ινκόγκνιτο άφιξη της διάσημης γαλλίδας ηθοποιού Σάρας Μπερνάρ μετά του Έλληνα συζύγου της, Αριστείδη Δαμαλά, και τη διαμονή τους στο ξενοδοχείο της Μεγάλης Βρετανίας, το οποίο και πολιορκήθηκε. Στην επιτυχία της φάρσας είχε συμβάλλει μια πληροφορία ξένων εφημερίδων, που πάντως είχε δημοσιευτεί πολύ καιρό νωρίτερα είναι η αλήθεια, περί επικείμενου ταξιδιού του καλλιτεχνικού ζεύγους στην ιδιαίτερη πατρίδα του Δαμαλά.

Και μπορεί οι περίεργοι Αθηναίοι να έπρεπε να περιμένουν αρκετά χρονάκια ακόμη μέχρι να δουν από κοντά την Μπερνάρ, ωστόσο η εφημερίδα τους αποζημίωσε την επόμενη μέρα της φάρσας, εκθέτοντας στα γραφεία της μία φωτογραφία της ηθοποιού συνοδευόμενη με σύντομη βιογραφία της, την οποία είχε φέρει ο ποιητής Γεώργιος Βιζυηνός από το Παρίσι.

Η Σάρα Μπερνάρ ενέπνευσε μια πρωταπριλιάτικη φάρσα και στους συντάκτες της θεσσαλονικιώτικης εφημερίδας Φάρος της Μακεδονίας το 1888, με τη διαφορά ότι η φάρσα δεν δημοσιεύτηκε την πρώτη μέρα του Απριλίου, αλλά τη... δεύτερη– άλλωστε η εφημερίδα εκδιδόταν δύο φορές την εβδομάδα και δεν μπορούσε ν’ αλλάξει ημερομηνία έκδοσης απλά για ένα αστείο: «Χθες (1^η Απριλίου) αφίκετο εν τη ημετέρα πόλει διά του σιδηροδρόμου η έξοχος ηθοποιός Σάρα Βερνάρ, μεταβαίνουσα εις Κωνσταντινούπολιν. Η περίφημος καλλιτέχνης, σκοπούσα να παραμείνη ενταύθα επί τινας ημέρας κατέλυσεν εν τω ξενοδοχείω Κολόμβου, ένθα επιτροπή, αποτελουμένη υπό των εγκριτοτέρων παρ’ ημίν πολιτών, μετέβη όπως παρακαλέση την έξοχον ηθοποιόν να δώση και ενταύθα μίαν παράστασιν εν των Νέω Γαλλικώ Θεάτρω. Η έξοχος καλλιτέχνις, αποδεχθείσα ευμενώς την πρότασιν, ώρισε την εσπέραν της αύριον Κυριακής διά την παράστασιν ταύτην, καθ’ η διδαχθήσετε η Θεοδώρα του γνωστού γάλλου συγγραφέως Σαρδού [..]».

Η ομολογία της φάρσας έγινε από την εφημερίδα μια εβδομάδα μετά, με γραμμή άμυνας την αναγραφή της ημερομηνίας «1 Απριλίου» στο επίμαχο δημοσίευμα, που είχε ξεγελάσει πολλούς εύπιστους Θεσσαλονικείς.

Κάποιες φάρσες βέβαια ήταν λίγο ριψοκίνδυνες. Όπως την πρωταπριλιά του 1889, όταν η Νέα Εφημερίς ανακοίνωσε ότι στο δημαρχείο της Αθήνας είχε αναρτηθεί ο κατάλογος με το φόρο που είχε καταλογιστεί στους επιτηδευματίες. Είτε επειδή δεν είχαν προσέξει την ημερομηνία στην πρώτη σελίδα της εφημερίδας είτε επειδή πίστευαν ότι ο φόρος αποτελεί σοβαρή υπόθεση και δεν παίζουν με τέτοια πράγματα, πολλοί ήταν οι επαγγελματίες που έσπευσαν στο δημαρχείο για να δουν τι χρωστούσαν. Εκεί όμως ούτε πίνακες βρήκαν αναρτημένους ούτε οι υπάλληλοι μπορούσαν να εξυπηρετήσουν τους αγανακτισμένους επαγγελματίες, οι οποίοι δεν έχασαν βέβαια την ευκαιρία να τα βάλουν με τις «μπερμπαντοδουλειές» του ελληνικού κράτους, που άλλα ανακοινώνει και άλλα κάνει. Τα χειρότερα αποφεύχθηκαν, όταν ο γραμματέας της δημαρχίας όρισε ειδικό υπάλληλο, δουλειά του οποίου ήταν να δείχνει στους αγωνιώντες επιτηδευματίες την ημερομηνία που έγραφε στο ημερολόγιο!

Όμως η πιο... άκαρδη φάρσα της Νέας Εφημερίδας δημοσιεύτηκε μάλλον την πρωταπριλιά του 1883, όταν κατ’ αποκλειστικότητα ανακοίνωσε την ορκωμοσία νέων υπουργών, τους οποίους μάλιστα ανέφερε και ονομαστικά: «Ο μεν κ. Αριστομ. Βαλέττας ορκίζεται ως υπουργός επί των οικονομικών, ο δε κ. Σ. Δραγούμης ως υπουργός επί της παιδείας. Ο κ. Λομβαρδός αναλαμβάνει σήμερον οριστικώς το υπουργείον των εσωτερικών. Βεβαιούται, ότι παραιτείται ωσαύτως, πλην του ήδη παραιτηθέντος κ. Καλλιγά, και ο κ. Ρούφος, ου ο διάδοχος γενήσεται γνωστός αύριον. Λέγεται επίσης, ότι ο κ. Κοντόσταυλος, θεωρών εαυτόν παραγκωνισθέντα εκ του υπουργείου των οικονομικών, μόλις γενόμενος υπουργός επί των εξωτερικών, παραιτείται ήδη. Ούτως προσληφθήσεται εις το νέον πλέον της απολύτου μοναρχίας υπουργείον και ο κ. Αλ. Πετσάλης».

Η παράθεση τέτοιων λεπτομερειών και τόσων ονομάτων ξεγέλασε ουκ ολίγους, τόσο μεταξύ των υποψηφίων υπουργών, που ξεκίνησαν τη μέρα του μες στην καλή χαρά και έτοιμοι να σηκώσουν στις πλάτες τους την τύχη του έθνους, αλλά την ολοκλήρωσαν μ’ ένα μάλλον πικρό χαμόγελο, όσο και μεταξύ άλλων πολιτών, οι οποίοι έσπευσαν να γλείψουν συγχαρούν τους νέους υπουργούς. Και η Νέα Εφημερίς περηφανευόταν την επόμενη μέρα: «Και ήτο αρκετά αστείον να παρηκολούθει τις την από πρωίας χθες κίνησιν επί τη ειδήσει ημών, άλλων μεν σπευδόντων εις τον κ. πρωθυπουργόν να βεβαιωθώσιν, άλλων δε συγχαιρόντων τους μέλλοντας δήθεν να ορκισθώσι νέους υπουργούς φίλους των. Του ενός τούτων η μούρη ήτο απελπιστική, διατί να καταντήση υπουργός της πρωταπριλιάς μόνον. Επειδή όμως είχομεν εν τω αυτώ φύλλω αναγγείλει και άλλο απατηλόν, την εν Φαλήρω σύλληψιν δήθεν τεραστίου ιχθύος, πολλοί των φίλων μας ευρέθησαν στενοχωρημένοι, μη γνωρίζοντες από πρωίας τι να πράξωσι, να μεταβώσι εις Φάληρον να ιδούν το περίεργον τέρας, ή εδώ τον κ. Βαλέτταν υπουργόν των οικονομικών και να συγχαρώσιν αυτώ».

 Βέβαια και άλλες εφημερίδες σκάρωναν πρωταπριλιάτικα ψεματάκια, των οποίων μάλιστα θύμα έπεφτε ενίοτε και ο Χαρίλαος Τρικούπης, όπως την πρωταπριλιά του 1893, όταν η Ακρόπολις δημοσίευσε την είδηση περί δήθεν ανεύρεσης στο βυθό της Χαλκίδας ενός αγάλματος του Ερμή, το οποίο μάλιστα είχε ήδη μεταφερθεί στην Αθήνα και τοποθετηθεί στο κεντρικό Μουσείο της πόλης. Εντυπωσιασμένος ο Τρικούπης επισκέφτηκε το Μουσείο ζητώντας να θαυμάσει από κοντά το άγαλμα του Ερμή. Όμως ο αρχιφύλακας είχε άγνοια επί του θέματος και μετά από την επιμονή του Τρικούπη φώναξε τον έφορο αρχαιοτήτων, ο οποίος γελώντας αποκάλυψε στον Τρικούπη ότι είχε πέσει θύμα πρωταπριλιάτικης φάρσας – και δεν ήταν κι ο μόνος εδώ που τα λέμε!

Μια από τις πλέον εξωφρενικές φάρσες, που εντελώς παραδόξως έγιναν πιστευτές ακόμα και από ανθρώπους των γραμμάτων, δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα του Εστία την πρωταπριλιά του 1908. Η εφημερίδα ανήγγειλε την έκθεση σε αίθουσα του Βασιλικού Ανθοπωλείου ενός φυτού, το οποίο υποτίθεται ότι είχε φέρει κάποιος ομογενής από την Ινδία, τα φύλλα του οποίου έμοιαζαν με… χαμογελαστά ανθρώπινα κεφάλια! «Το εκπληκτικώτερον δε επί του προκειμένου είνε, ότι τα φύλλα αυτά δεν αναισθητούν, διότι τα βλέφαρα, τα οποία μένουν ανοικτά καθ’ όλην την ημέραν, μετά την δύσιν του ηλίου αρχίζουν, νομίζει κανείς, βαθμηδόν να χαλαρούνται και να κλείουν εντελώς, ούτως ώστε η τέως μειδιώσα κεφαλή να φαίνεται κοιμωμένη ηρέμως» συμπλήρωνε το δημοσίευμα, που συνοδευόταν και από μια.. φωτογραφία του ανύπαρκτου φυτού.

Πάνω από χίλιοι άνθρωποι επισκέφτηκαν το Βασιλικό Ανθοπωλείο θέλοντας να δουν από κοντά το φυτό, μεταξύ αυτών δε και ο ποιητής Γεώργιος Σουρής με την οικογένειά του, όπως έσπευσε να ενημερώσει τους αναγνώστες της η ίδια εφημερίδα την επομένη, γεμάτη καμάρι για την επιτυχία της φάρσας. Όπως έγραφε, «από της εποχής της Νέας Εφημερίδος του αλησμονήτου Καμπούρογλου, που μετέφερε κάποτε την μισή Αθήνα εις τους Στύλους, με την είδησιν ότι έπεσεν εις των στύλων του Ολυμπίου Διός, ποτέ άλλοτε πρωταπριλιάτικον εφημερίδος δεν παρέσυρεν τόσον πολύν κόσμον»!

Δεν ήταν η πρώτη φορά που ένα πρωταπριλιάτικο δημοσίευμα στήθηκε με τη βοήθεια εικόνων. Το 1892 η Εφημερίς δημοσίευσε φωτογραφίες υποτιθέμενων Ισπανών αναρχικών (μεταξύ των οποίων και μια γυναίκα), οι οποίοι είχαν δήθεν φτάσει στην Αθήνα, ξεγελώντας τον τότε διευθυντή της αστυνομίας, τον περιβόητο Μπαϊρακτάρη,  οποίος κάλεσε πρωί πρωί στο σπίτι του τον αστυνόμο Κολοκοτρώνη για να τον επιπλήξει, επειδή δεν τον είχε ενημερώσει. Πού είχαν βρεθεί οι εικόνες; Προέρχονταν από το «εικονοφυλάκειο» (δηλαδή το φωτογραφικό αρχείο) της εφημερίδας και παρίσταναν «διάφορα πρόσωπα σχετιζόμενα προς γεγονότα λησμονηθέντα πλέον».

Η φωτογραφία βοήθησε στο στήσιμο μιας πρωταπριλιάτικης φάρσας και το 1932. Η Ακρόπολις έγραψε ένα εκτενέστατο ρεπορτάζ για τη δήθεν ανακάλυψη του χρυσαλεφάντινου αγάλματος της Αθηνάς στα πλαίσια των αρχαιολογικών ανασκαφών που διενεργούσε εκείνη την περίοδο η Αμερικανική Σχολή έχοντας φέρει στο φως πάρα πολλά ανεκτίμητα ευρήματα. (Γενικά, τα αγαπημένα θέματα των εφημερίδων ήταν οι επισκέψεις διάσημων ξένων, κυρίως από το χώρο του θεάματος, και η εύρεση σημαντικών αρχαιολογικών ευρημάτων).

Για να θολώσει πάντως τα νερά η εφημερίδα, που στην ίδια σελίδα καλούσε τους αναγνώστες της να δείξουν «προσοχή στην πρωταπριλιά», δημοσίευσε και την παρακάτω φωτογραφία:

Και κάτι τελευταίο από την επαρχία και πιο συγκεκριμένα από τη Φλώρινα. Το 1932 η τοπική εφημερίδα Έθνος έσπασε κάθε ρεκόρ πρωταπριλιάτικων ειδήσεων, οι περισσότερες αποκλειστικά τοπικού ενδιαφέροντος, όπως π.χ. η άφιξη συνεργείου της κινηματογραφικής εταιρίας «Νταγκ φιλμ», που είχε γυρίσει τις περισσότερες ελληνικές ταινίες της περιόδου εκείνης, δήθεν για το γύρισμα μιας ταινίας με θέμα τον παγκόσμιο πόλεμο του 1914-1918 στο ελληνικό μέτωπο με πρωταγωνιστές πρόσωπα της περιοχής. Σε μία άλλη πρωταπριλιάτικη είδηση ωστόσο πρωταγωνιστούσε και ο... Αδόλφος Χίτλερ, ο οποίος «φθάνει σήμερον εις την πόλιν μας [..] προερχόμενος εξ Αλβανίας, όπου κατέφυγεν απροόπτως λόγω εκραγέντος και αποτυχόντος κινήματος»! Αυτό θα πει αχαλίνωτη φαντασία!

-- Κάτι σχετικό, που ίσως σας ενδιαφέρει: Χαριτωμένα, πρωταπριλιάτικα ποιήματα