ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΤΟΥ 1883

25 Δεκεμβρίου 1883. Η πρώτη σελίδα της εφημερίδας ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ ήταν αφιερωμένη στη γιορτή των Χριστουγέννων εξυμνώντας "τη γλυκετέρα και θαλπωτέρα αυγή" που ξημέρωνε μέσα από πομπώδεις εκφράσεις, όπου η ημέρα των Χριστουγέννων παρομοιάζεται με ένα παιδί "...απαλή ως βρέφος, λευκή ως γάλα, καθαρή ως χρυσός". Μαζί όμως με τις μεγαλοστομίες που εναρμονίζονται με το πιο συντηρητικό κλίμα της εποχής, όπου η γιορτή είχε πιο έντονα τα θρησκευτικά παρά τα εμπορικά στοιχεία, μέσα από τις περιγραφές της εφημερίδας λαμβάνουμε και πληροφορίες για τον τρόπο που βίωναν στην καθημερινότητα τους οι κάτοικοι της πρωτεύουσας την εποχή εκείνη.

Έτσι λοιπόν, πληροφορούμαστε ότι πολλοί ήταν εκείνου που νήστευαν όχι ολόκληρο το σαρανταήμερο αλλά τρεις με τέσσερις ημέρες πριν τις γιορτές ώστε να κοινωνήσουν τα Χριστούγεννα, αφού προηγουμένως επισκεφτούν τον πνευματικό τους. Την παραμονή των Χριστουγέννων, οι υπηρέτριες πήγαιναν τα ταψιά με τα χριστόψωμα της κάθε οικογένειας στους φούρνους της πρωτεύουσας για ψήσιμο.
Βέβαια σήμερα τα σπίτια δεν έχουν υπηρέτριες, ενώ ακόμα και αυτά που έχουν τη "φιλιππινέζα" τους δεν τη στέλνουν στον φούρνο, αφού όλα τα σπίτια είναι εξοπλισμένα με ηλεκτρικές κουζίνες. Τα μικρά παιδιά είχαν κατακλύσει τους δρόμους ψέλνοντας τα κάλαντα με "συνοδεία ντεφιών ή σουραυλιών". Κάποιοι από τους νοικοκύρηδες άκουγαν υπομονετικά τα κάλαντα  μέχρι το τέλος για να δώσου από καμιά δεκάρα στα παιδιά, ενώ άλλοι μόλις άκουγαν το "Καλήν ημέραν άρχοντες κι αν είναι ορισμός σας" πετούσαν κάνα δυο δεκάρες και έκλειναν την πόρτα. Αυτό ακριβώς γίνεται από πολλούς και σήμερα, ένδειξη ότι υπάρχουν και ομοιότητες ανάμεσα στις δύο εποχές. 

Στην Πλάκα και στου Ψυρή, στο ιστορικό κέντρο της πρωτεύουσας, τα κάλαντα αντηχούσαν με τη συνοδεία μεγάλων νταουλιών, ενώ "από τις πιο αριστοκρατικές περιοχές της πρωτεύουσας" τα έψελναν με συνοδεία χάλκινων, πνευστών μουσικών οργάνων. Ο εμπορικός χαρακτήρας της γιορτής δεν έλειπε βέβαια εντελώς ούτε στην Ελλάδα του 19ου αιώνα. Όπως πληροφορούμαστε από την εφημερίδα, η οδός Ερμού και η Αιόλου "έβριθαν πλήθους, άνδρες, γυναίκες, παιδιά" που έσπευδαν σε κάποιο εμπορικό κατάστημα για τα τελευταία χριστουγεννιάτικα ψώνια τους, πολλοί συνοδευόμενοι από το υπηρετικό τους προσωπικό, εκμεταλλευόμενοι και τον ηλιόλουστο καιρό που έκανε στην Αθήνα τη χρονιά εκείνη.
Στους δρόμους παραμόνευαν και οι λούστροι, έτοιμοι να περιποιηθούν τα παπούτσια των περαστικών. Ο συντάκτης της εφημερίδας παρατήρησε πλήθος χαρούμενων και χαμογελαστών προσώπων, υπογραμμίζοντας όμως ότι αυτή η εικόνα ήταν μαγική για κάποιους άλλους κατοίκους της πρωτεύουσας που ζούσαν σε ανήλιαγες τρώγλες και σε σκοτεινά υπόγεια ή στις φυλακές ευχόμενος "οι αληθείς χριστιανοί εν μέσω της ιεράς των χαράς να μη λησμονήσουν και τα θύματα ταύτα της αμαθείας ή της κοινωνικής εκλύσεως". Λίγο προκατειλημμένο τον βρίσκουμε τον εν λόγω συντάκτη έναντι των πιο φτωχών τμημάτων του πληθυσμού, που όμως ανταποκρίνεται στην γενικότερη σνομπίστικη ατμόσφαιρα της εποχής, όπου οι άνθρωποι ύψωναν πιο εύκολα τα τείχη των κοινωνικών διακρίσεων. 

Οι κυριότερες αγορές αφορούσαν τα φαγητά της ημέρας, χριστόψωμα, κρέατα, πουλερικά (από κότα μέχρι γαλοπούλα) και φρούτα. Άλλοι πάλι αγοράζαν δώρα για τα παιδιά, τα οποία δίδονταν κυρίως την ημέρα της Πρωτοχρονιάς, όπως γίνεται και σήμερα. Δημοφιλή δώρα ήταν οι ινδιάνοι (προφανώς μικρές κούκλες) και τα βιβλία - να μια μεγάλη διαφορά με σήμερα. Εκείνη την εποχή άλλωστε δεν υπήρχαν βιντεοπαιχνίδια ή gadget που θα μπορούσαν να συναρπάσουν τα παιδιά, τα οποία περιορίζονταν σε πιο απλά και λιτά δώρα. Όπως περιγράφεται στο πρωτοσέλιδο (σε καθαρεύουσα) "τα βιβλιοπωλεία εδέχοντο τας τρυφερωτέρας επισκέψεις, μικρά αγγελούδια έμενον εκστατικά προ των επιχρύσων καλλιτεχνημάτων τα οποία λέγονται βιβλία και τα ενηγκαλίζοντο μετά χαράς αγοραζόμενα αυτοί ως δώρα της Πρωτοχρονιάς".

Στα ανάκτορα, τέλος, την παραμονή των Χριστουγέννων η τότε βασιλική οικογένεια τελούσε την τελετή "του δένδρου των Χριστουγέννων". Σε μία από τις αίθουσες του παλατιού και επάνω σε ένα στρογγυλό τραπέζι υψώθηκε "δένδρον εκ του είδους των πευκών κονοειδές και με φύλλα ομοιότατα τω δενδρολιβάνω". Πάνω στο δένρο είχαν τοποθετηθεί πολύχρωμα κεριά, "καρποί κεχρυσωμένοι" και πολύτιμα δώρα, σε καθένα από τα οποία αναγραφόταν το όνομα του αποδέκτη. Κατά την εφημερίδα, το στολισμένο δένδρο έμοιαζε "με την καιομένην βάτον της αγίας γραφής".
Εκατόν είκοσι οκτώ χρόνια μετά, σαφώς και οι διαφορές στον τρόπο εορτασμού είναι πολλές. Ούτε το χριστουγεννιάτικο δέντρο θεωρείται παράξενο, ούτε υπάρχουν λούστροι στους δρόμους, ούτε υπηρέτριες που μεταφέρουν τα φαγητά στους φούρνους της γειτονιάς, ούτε τα παιδιά εκστασιάζονται στην ιδέα ενός βιβλίου ως δώρου. Θα ήταν λάθος να στεκόμαστε νοσταλγικά απέναντι στο παρελθόν, το οποίο είναι διαφορετικό μέσα σε εντελώς διαφορετικές συνθήκες. Άλλωστε, δεν πρέπει να αμφιβάλλουμε ότι σε ένα βαθμό η εικόνα που μετέδιδε η εφημερίδα ήταν εξωραϊσμένη, για να ενισχύσει την εορταστική ατμόσφαιρα της ημέρας.