ΟΛΑ ΤΑ ΚΑΛΑ ΧΩΡΑΝΕ: Η απελευθέρωση των Ιωαννίνων και πώς καταγράφηκε από τις εφημερίδες της εποχής

21 Φεβρουαρίου 2013

Η απελευθέρωση των Ιωαννίνων και πώς καταγράφηκε από τις εφημερίδες της εποχής

Το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας ΠΑΤΡΙΣ, που αναγγέλλει την απελευθέρωση των Ιωαννίνων από τον ελληνικό στρατό (22.02.1913)

Εκατό χρόνια συμπληρώνονται από την απελευθέρωση των Ιωαννίνων από τον ελληνικό στρατό και ως ένα μικρό αφιέρωμα, κάνουμε μια αναδρομή στο πώς οι εφημερίδες της εποχής περιέγραψαν το χαρμόσυνο αυτό γεγονός, που ήταν το επιστέγασμα μιας σειράς μεγάλων επιτυχιών του ελληνικού στρατού στα πλαίσια του Πρώτου Βαλκανικού Πολέμου.

1. ΤΑ ΤΗΛΕΓΡΑΦΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΝΙΚΗΣ

"ΕΜΙΝ-ΑΓΑ, 21 Φεβρουαρίου, 6 π.μ.-- Αλωθέντος υπό του Ελληνικού στρατού ολοκλήρου του δυτικού μετώπου των φρουρίων των Ιωαννίνων και κυκλωθείσης της γραμμής των ρευμάτων Μπιζάνι και Κατρίτζας, ο Εσσάτ πασσάς μοι εδήλωσεν ότι ο στρατός του παραδίδεται αιχμάλωτος πολέμου. Λεπτομερείας της μεγίστης νίκης του ανδρείου στρατού μας τηλεγραφήσω προσεχώς.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΔΙΑΔΟΧΟΣ"

"ΕΜΙΝ-ΑΓΑ, 21 Φεβρουαρίου, 8 π.μ.-- Σήμερον την 2 1/2 μετά το μεσονύκτιον ο Εσσάτ πασσάς εδήλωσεν εις την Α.Υ. τον Διάδοχον ότι επιθυμεί να παραδοθή. Μετά δύο περίπου ώρας αυτοκίνητον φέρον τον Ρεούφ πασσάν και τον Ταλαάτ βέην μετά του Πρωτοσυγγέλου Μητροπόλεως Ιωαννίνων έφθασαν εις Εμίν-Αγά.

Οι αντιπρόσωποι του ηττημένοι αρχιστρατήγου άνευ περιφράσεων ωμολόγησαν ότι η κατάστασις του Τουρκικού στρατού είνε τελείως απελπιστική μετά την χθεσινή γενικήν των ημετέρων επίθεσιν και ότι η παράδοσις είνε η ευκταία διά τον Εσσάτ λύσις.

Από της στιγμής ταύτης ο εχθρικός στρατός κατέστη αιχμάλωτος πολέμου. Έκαστον τμήμα της Τουρκικής στρατιάς θα υψώνη λευκήν σημαίαν και θα παραδίδεται εις τους ημετέρους.

Η μεγάλη είδησις γνωσθείσα εις το στρατόπεδον περί το λυκαυγές, εχρησίμευσεν ως το πλέον ευφρόσυνον εγερτήριον σάλπισμα διά τον αναπαυόμενον μετά τους μόχθους του χθεσινού αγώνος στρατόν μας.

Οι άνδρες, εγείροντες αλλήλους, αναφωνούν: "Χριστός Ανέστη", ζητωκραυγάζουν υπέρ της Α.Β.Υ. του Διαδόχου και εορτάζουν με σεμνότητα νικητών τον ηρωικών θρίαμβον των Ελληνικών όπλων".

"ΕΜΙΝ-ΑΓΑ, 21 Φεβρουαρίου, 4.30 μ.μ.-- Εις τας 3.40' επανήλθον εξ Ιωαννίνων οι πληρεξούσιοι του Διαδόχου φιά την υπογραφήν του πρωτοκόλλου.

Το φρούριον και η φρουρά παραδίδεται άνευ όρων.

Το συνταχθέν πρωτόκολλον περιλαμβάνει τας τέσσαρας επομένας παραγράφους:

1) Το φρούριον των Ιωαννίνων παραδίδεται εις τον Ελληνικόν στρατόν.

2) Τα σήμερον εν τω φρουρίων ευρισκόμενα στρατεύματα παραδίδονται ως αιχμάλωτοι πολέμου.

3) άπαν το πολεμικόν υλικόν, όπλα, σημαίαι και ίπποι, τα ανήκοντα εις τον στρατόν, παραδοθήσονται των Ελληνικών στρατεύματι εις ην κατάστασιν ευρίσκονται.

4) Πάντες οι αξιωματικοί και στρατιώται, οι πληγωμένοι και ασθενείς υπάγονται εις τον νόμον του πολέμου.

Κατά τας πληροφορίας του απεσταλμένου του Εσσάτ παρά τω Στρατηγείω εις Εμίν Αγά, σήμερον την πρωίαν η όλη φρουρά συνέκειτο εκ 33.000 ανδρών.

Ο υπίλαρχος Στάικος αναφέρει εξ Ιωαννίνων, όπου απεστάλη παρά του Στρατηγού, ότι χθες το εσπέρας ισχυρόν σώμα στρατού εν τελεία αποσυνθέσει απεχώρησε προς Λυκόστομον.

Ο Εσσάτι πασσάς εδικαιολογήθη λέγων ότι δεν ηδυνήθη να εμποδίση την υποχώρησιν τούτψν ναθ' όσον ούτοι υπήγοντο εις την δικαιοδοσίαςν του Αρχιστρατήγου Αλή-Ριζά πασσά, επί τούτου δε ουδεμίαν είχε δικαιοδοσίαν ο Εσσάτ.

Η Α.Β.Υ. ο Διάδοχος καταγίνεται ήδη επί της λήψεως διαφόρων μέτρων σχετικών προς την νέαν κατάστασιν".

"ΕΜΙΝ-ΑΓΑ, ώρα 6 μ.μ.-- Σήμερον το απόγευμα συνετάχθη το οριστικόν πρωτόκολλον περίπ αραδόσεως του στρατού και της πόλεως των Ιωαννίνων.

Εν ονόματι της Α.Β.Υ. του Διαδόχου υπέγραψαν οι λοχαγοί του Επιτελείου κ.κ. Στρατηγός και Μεταξάς, εκ μέρους δε των Τούρκων ο αδελφός του Εσσάτ και τέως διοικητής των Ιωαννίνων Βεχίπ βέης".

2. ΤΑ ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Στην Αθήνα, οι φήμες ότι "η ερχομένη ημέρα κάτι το πολύ μέγα και σημαντικόν επρόκειτο να μας εμφανίση", κυκλοφορούσαν από τις πρώτες πρωινές ώρες της 21ης Φεβρουαρίου, πριν καλά-καλά ξημερώσει. Κάποιος είχε μεταφέρει την πληροφορία ότι ο ελληνικός στρατός είχε καταλάβει το Μπιζάνι και κατευθυνόταν προς τα Ιωάννινα. Ωστόσο, καθώς παρόμοιες φήμες κυκλοφορούσαν συχνά το τελευταίο διάστημα, αρκετοί παρέμεναν επιφυλακτικοί. Όπως χαρακτηριστικά περιέγραφε την επομένη η εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ στο σχετικό ρεπορτάζ, "ακόμη και τα δουλικά - αυτοί οι γνώριμοι τύποι του πρωινού αθηναϊκού δρόμου - άφιναν χθες το σκούπισμα της εξώπορτας, ηλεκτρισμένα και αυτά από την διάδοσιν, διά να σταματούν τους διερχομένους και να τους ζητούν πληροφορίας διά την είδησιν. "Μα έπεσε αληθινά το Μπιζάνι; Πέστε μου, κύριοι, για να ξυπνίσω τ' αφεντικά"".

Όταν ήρθε το πρώτο τηλεγράφημα, με το οποίο ανακοινωνόταν η πρόταση του Εσάτ πασά να παραδώσει την πόλη στον ελληνικό στρατό, όλοι ήταν πλέον βέβαιοι. Διαβάζουμε στην ίδια εφημερίδα:
"Εκείνο το οποίον επηκολούθησεν είνε αδύνατον να περιγραφή. Αστραπιαίως υψώθη από όλα τα στόματα και τους δρόμους και τα κέντρα και τα απόκεντρα και των μακρυνοτέρων ακόμη συνοικιών μία πολύβοος κραυγή θριάμβου από εκείνας που φέρουν την ανακούφισιν.
Αστραπιαίως όλα τα πρόσωπα έλαμψαν και όλα τα μάτια εγέμισαν από την συγκινητικωτέραν χαράν. Η πόλις από άκρους εις άκρον επήρε την όψιν θαλάσσης, η οποία ήτο γαληνιαία και ανεστατώθη εις μίαν στιγμήν.
Οι δρόμοι εγέμισαν, τα παράθυρα των σπιτιών, αι πλατείαι, κόσμος παντού παραφρονημένος από ευχαρίστησιν, κόσμος από κάθε φύλον, από κάθε τάξιν, από κάθε ηλικίαν και από κάθε ποιότητα. Και όλος αυτός ο κόσμος, ο διαφορετικός αναμεταξύ του, εκείνην την στιγμήν ήτο χωρίς καμμίαν διάκρισιν αδελφωμένο.
Τα Γιάννενα επέρνοντο πλέον....".
Ακολούθησαν σκηνές πανζουρλισμού στους δρόμους, στις πλατείες, στα σχολεία, στις τράπεζες, ακόμη και στο κτίριο του Κοινοβουλίου, τα θεωρεία του οποίου είχαν κατακλυστεί από κόσμο - κυρίως γυναίκες - που διψούσαν ν' ακούσουν από το στόμα του πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου την ανακοίνωση των επίσημων τηλεγραφημάτων. Μετά το πέρας της πανηγυρικής συνεδριάσεως της Βουλής, ο κόσμος κατευθύνθηκε προς τη Μητρόπολη, όπου τελέστηκε πανηγυρική δοξολογία, ενώ ο Δήμαρχος της πρωτεύουσας, κ. Μερκούρης, διέταξε τη φωταγώγηση της πόλης. Στους πανηγυρισμούς των Αθηναίων έλαβαν μέρος και τα ξένα πλοία που ήταν αγκυροβολημένα στο λιμάνι του Πειραιά, τα οποία και σημαιοστολίστηκαν, πλην του αυστριακού "Στειρία". Άλλωστε, καθ όλη τη διάρκεια των δύο Βαλκανικών Πολέμων, η Αυστροουγγαρία κρατούσε μια εχθρική στάση απέναντι στις ελληνικές επιτυχίες.
Το ρεπορτάζ της εφημερίδας ήταν πολύ γλαφυρό, αποδίδοντας με μεγάλη λεπτομέρεια τις εκδηλώσεις του κόσμου. Άλλωστε, ο εκδότης της εφημερίδας, Σπύρος Σίμος, καταγόταν από την Ήπειρο και όπως ήταν αναμενόμενο, η εφημερίδα του ασχολήθηκε σημαντικά με την απελευθέρωση των Ιωαννίνων. Αξίζει τον κόπο να διαβάσετε ολόκληρο το ρεπορτάζ, κλικάροντας στις παρακάτω εικόνες (άνοιγμα σε νέα καρτέλα ή αποθήκευση).

Αντίστοιχες πανηγυρικές εκδηλώσεις έγιναν την επόμενη ημέρα σε όλες τις ελληνικές πόλεις, όπως στον Πειραιά, όπου τελέσθηκε και πανηγυρική δοξολογία στη Μητρόπολη, αλλά και στην προσφάτως απελευθερωθείσα Θεσσαλονίκη, όπου πραγματοποιήθηκε λαμπαδοφορία με τη συμμετοχή μαθητών και στρατιωτών.
Στις 23 Φεβρουαρίου, η ΠΑΤΡΙΣ ανέφερε κάποιες γενικές πληροφορίες για τα Ιωάννινα της εποχής. Όπως διαβάζουμε, ο πληθυσμός της πόλης ήταν 21.000 κάτοικοι, "εκ των οποίων οι 15000 είνε Έλληνες, 4000 Τούρκοι και 2000 Ισραηλίται και τινες Κατσίβελοι". (Διαφορετικές πληροφορίες έδινε η εφημερίδα ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ μία μέρα αργότερα αναφέροντας ότι ο πληθυσμός αριθμούσε 27.000, εκ των οποίων οι 20.000 ήταν Έλληνες ορθόδοξοι, οι 4.000 Έλληνες Μωαμεθανοί ή Τουρκογιαννιώτες και 3.000 Εβραίοι, ενώ όλοι μιλούσαν ελληνικά).
Ωστόσο, η έκταση της πόλης ήταν πολύ εκτεταμένη ("τέσσαρα περίπου χιλιόμετρα") λόγω των ευρύχωρων σπιτιών που είχαν οι Τούρκοι κάτοικοι, αλλά και λόγω των μεγάλων νεκροταφείων του μουσουλμανικού πληθυσμού. Όπως παρατηρούσε ο συντάκτης του αφιερώματος, "η άλλοτε εμπορική ακμή της πόλεως έχει καταπέσει αισθητώς σήμερον. Η βιομηχανία της, η οποία κατά τας αρχάς ακόμη του παρελθόντος αιώνος ήτο σημαντική, ηλαττώθη κατά πολύ. Τα περίφημα γουναρικά των Ιωαννίνων δεν κατεργάζονται πλέον εκεί. Τα χρυσοκέντητα φορέματα, των οποίων την κατασκευήν συνώδευον τα τραγούδια των ραφτάδων και των καλφάδων των, όπως μας διέσωσεν η δημοτική ποιήσις, δεν αποτελούν πλέον μέρος της σπουδαίας βιομηχανίας της. Η χρυσοποιία, τα Γιαννιώτικα χρυσά κοσμήματα τα ονομαστά και πολύτιμα, αραιά και πού αναφαίνονται. Η κηροποιία επίσης δεν ευρίσκεται εις την άλλοτε ακμήν της, ότε μάλιστα μετενεχθείσα από την Βενετίαν ήτο πηγή πλούτου διά πολλούς".
Αντίθετα, "η βουτυροποιία.. η τυροποιία, η κτηνοτροφία, η παραγωγή των σιτηρών, των οπωρών ευρίσκονται εις σημείον ικανώς ακμάζον", ενώ η ελληνική κοινότητα των Ιωαννίνων θεωρείτο ως "η πλουσιωτέρα εις εισοδήματα εξ όλων των μέχρι τούδε υποδούλων Ελληνικών κοινοτήτων" το οποίο ο συντάκτης προσδιόριζε σε 250.000 δραχμές ετησίως.

Στις 27 και στις 28 Φεβρουαρίου, ο ειδικός ανταποκριτής της εφημερίδας στη πρωτεύουσα της Ηπείρου περιέγραφε λεπτομερώς τις σκηνές από την είσοδο του ελληνικού στρατού και την ενθουσιώδη υποδοχή που του επιφύλαξαν οι κάτοικοι των Ιωαννίνων λίγες μέρες νωρίτερα. "Ακόμη διατελώ υπό την κατάπληξιν του μεγάλου γεγονότος, την οποίαν εντείνει ο συναγερμός, η αλλοφροσύνη, ο αφάνταστος ενθουσιασμός, ο οποίος κυριαρχεί εις την ελευθερωθείσαν πόλιν", όπως έγραφε χαρακτηριστικά. Και πάλι, οι περιγραφές είναι εντυπωσιακές και μπορείτε να τις διαβάσετε κλικάροντας στις παρακάτω εικόνες (άνοιγμα σε νέα καρτέλα ή αποθήκευση):

Στις 25 Φεβρουαρίου, στην τελευταία σελίδα της εφημερίδας ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ διαβάζουμε μια σύντομη συνέντευξη του Εσάτ Πασά στον απεσταλμένο της εφημερίδας, ο οποίος τον είχε επισκεφθεί στο σπίτι του στο φρούριο της πόλης. Στην ερώτηση του δημοσιογράφου αναφορικά με το πού απέδιδε την ήττα του τουρκικού στρατού, ο Εσάτ πασάς απάντησε: "Στην αδυναμία του πεζικού, την ποιοτική και ποσοτική, στην έλλειψη πυρομαχικών και εφοδίων, ως και στο απείθαρχο των Αλβανών". Καθοριστική ήταν όμως και η στρατηγική του ελληνικού στρατού: "Η απρόοπτος εμφάνιση των ευζώνων διακόσια μόλις βήματα μακριά από τη σκηνή μου, με ανάγκασε να παραδοθώ", παραδέχτηκε ο Τούρκος αρχιστράτηγος. Αξίζει πάντως να προσθέσουμε ότι τρεις μέρες αργότερα, η ίδια εφημερίδα δημοσίευε πληροφορίες ότι ο Εσάτ επιθυμούσε να καταλάβει το θρόνο του νεότευκτου αλβανικού κράτους.
Συνέντευξη με τον Εσάτ φιλοξενούσε την ίδια μέρα (25.02, σελ. 4) και η ΠΑΤΡΙΣ, στην οποία ο Τούρκος αξιωματικός εξέφρασε το θαυμασμό του για την ανδρεία του ελληνικού στρατού. "Γνωρίζαμε πάντοτε και λεπτομερώς τις δυνάμεις του Ελληνικού στρατού και τις κινήσεις του. Ξέραμε πού έχετε τα πυροβόλα σας. Επίσης γνωρίζαμε τις τελευταίες σας κινήσεις, αλλά δεν μπορούσαμε ν' αντιταχθούμε', όπως ανέφερε, ενώ εξύμνησε το σχέδιο για την κατάληψη της πόλης: "Από εκεί μόνο, δηλαδή εξ αριστερών, μπορούσαν να χτυπηθούν τα Ιωάννινα". Επίσης, ο Εσάτ διαβεβαίωσε ότι δεν σημειώθηκαν βιαιότητες από την πλευρά του τουρκικού στρατού: "Αυτό είναι ψευδές. Τήρησα στην πόλη παραδειγματική τάξη. Ουδέν έκτροπον συνέβη".

3. ΑΠΟ ΤΑ ΆΡΘΡΑ ΤΩΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΩΝ

ΠΑΤΡΙΣ (22/02)

"Επέσανε τα Γιάννενα!

Ο Γολγοθάς, επί του οποίου εσταυρούτο ο Ελληνισμός επί ένα όλον αιώνα, εσχίσθη εις δύο και ανέτειλεν ο ήλιος της σωτηρίας, το φως της ελευθερίας.

Ο Πλάτανος, εις τας ρίζας τους οποίου εχύθη το αίμα του Κατσαντώνη, του Βλαχάβα και τόσων άλλων ηρώων του Ελληνικού Πανθέου, εξηράνθη και έπεσεν.

Η στοιχειωμένη λίμνη, εις τα βάθη της οποίας επνίγησαν οι αναστεναγμοί της Κυρά-Φροσύνης "με τις δεκαεφτά νυφάδες", ερρίγησαν εις το άκουσμα της ελευθερίας. Τα πικραμένα νερά εγλυκάνθησαν και τα άστρα του γαλανού ουρανού της Ελλάδος έδωκαν χθες τον ασπασμόν των Αγγέλων της Ελευθερίας......

.....Εις το δοξασμένο Σούλι οι νεκροί ανέστησαν και ο Σαμουήλ από το Κούγκι ευαγγελίζεται εις τας ιεράς σκιάς των μαρτύρων του Ζαλόγγου την χαράν της σωτηρίας.

ΗΠΕΙΡΩΤΑΙ!

Τα δεινά της προσφιλούς ημών πατρίδος έληξαν!

Η καθημαγμένη Ήπειρος απεδόθη εις την θερμήν αγκάλην της Πανελληνίου Μητρός, της Μεγάλης Ελλάδος μας.

Δόξα και τιμή προς τους ελευθερωτάς!

σελίδα 3:
"Αμφίβολον είνε αν άλλη τις Ελληνική πόλις εξ όσων επί τόσους αιώνας κατείχεν ο Τούρκος ζη τοσούτον μετά την Κωνσταντινούπολιν, μέσα εις την ψυχήν και τον νουν του Ελληνικού λαού, όσον τα Ιωάννινα. Την πόλιν αυτήν την περιέβαλεν η Ελληνική παράδοσις με κάποιαν ιδιαιτέραν αίγλην και η εθνική ψυχή την έστησε ποιητικώς ωραίαν και φωτεινήν εις το ανάβαθρον των ιδανικών και των ονείρων της. Επί μακροτάτην σειράν ετών υπήρξε το ζωντανόν και επιβλητικόν σύμβολον των Ελληνικών αγώνων, των γεμάτων αίμα και θυσίας, πίστιν και ελπίδας, ηρωικήν ζωήν και θάνατον ηρωικότερον. Και εστρέφοντο πάντοτε τα μάτια της ψυχής του Έλληνος προς τα Ιωάννινα ως προς ιερόν βήμα, όπου ετελείτο η λειτουργία των ιδανικών του και των εθνικών του πόθων.
Και δεν είνε δυσεξήγητος η ιδιαιτέρα αυτή του Ελληνικού λαού προς τα Ιωάννινα προσήλωσις και αφοσίωσις. Όταν λέγη ΓΙΑΝΝΙΝΑ, ονομάζει όλην την Ήπειρον, την ηρωικήν και ποιητικήν. Έρχονται εις τον νουν του αγώνες υπέρ πίστεως και πατρίδος, υπέρ ελευθερίας και εθνικών ιδεωδών, ηρωισμοί και θάνατοι μαρτυρικοί, αναζούν εμπρός του μορφαί μεγάλαι, δόξαι του Ελληνισμού..... Τα Γιάννινα υπήρξαν πάντοτε το σύμβολον της λεβεντιάς του σώματος και του πνεύματος.

ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ (22/02)
"Λέγεται ότι ο Γκολτς πασάς, περατωθεισών των καθ' υπόδειξιν του οχυρωματικών έργων των Ιωαννίνων, είπεν εις τους Τούρκους αξιωματικούς.
- Εδώ σας παραδίδω τον τάφον της Ελλάδος!
Και όταν ο Σεφκέτ πασσάς, επί της Υπουργείας του οποίου ετελέσθησαν τα οχυρωματικά ταύτα έργα, κατεκρίθη δια τας υπερόγγους δαπάνας της διαχειρίσεώς του, απεκρίθη.
- Λέγετε ό,τι θέλετε, αλλ' εις ημάς θα χρωστάτε το ότι η Τουρκία θα έχη πάντοτε τα Ιωάννινα, την Σκόδραν και την Αδριανούπολιν.
Και η γνώμη περί απορθήτου του Μπιζανίου κατέστη γνώμη και πεποίθησις των εξοχοτήτων και των αυθεντικών της εν γένει Ευρωπαϊκής στρατιωτικής επιστήμης μέχρι του σημείου ώστε βασιζόμενος εις τας αποφάνσεις αυτής στρατιωτ. ανταποκριτής του "Νέου Ελευθέρου Τύπου" της Βιέννης, με ακλόνητον επιμονήν ισχυρίζεται, καθ΄ όλην την διάρκειαν του πολέμου ότι το Μπιζάνι είνε απόρθητον και να το βγάλουν από το νου τους οι Έλληνες ότι θα διανοηθούν ποτέ να κυριεύσουν τα Ιωάννινα.
Αλλ' απεδείχθη ότι η Ελληνική ανδρεία δεν γνωρίζει τοιούτους όρους. Κανέν φρούριον, κανέν κώλυμα, κανείς κίνδυνος, καμμία κακουχία, καμμία θυσία δεν φαίνονται ανώτερα της Ελληνικής αλκής. Η Ελληνική φυλή μόνον να μεγαλουργή εδιδάχθη. Τα προσκόμματα και αι δυσχέριαι χρησιμεύουν μόνον, όπως αναδεικνύεται διά της πάλης εντονωτέρα η αρετή της. Και της αρετής αυτής προσφέρει ο σημερινός αγών άξια έπαθλα, την πρωτεύουσαν την Μακεδονίας και την πρωτεύουσαν την Ηπείρου....
... Δεύτε λάβετε φως. Πλατύνατε την χαράν σας, ω Πανέλληνες! Τα Γιάννενα είνε πλέον ιδικά σας. Σας τα υπεσχέθη η συνθήκη του Βερολίνου, αλλ' επέπρωτο να τα κερδίσετε με το αφθόνως χυθέν αίμα σας, εις πείσμα της ραδιουργίας και της μοχθηρίας και της μπακαλωσύνης εκείνων, που επροσπάθησαν να υπονομεύσουν τους ευλογημένους από το υπέρτατον Δίκαιον πόθους σας. Τα Γιάννενα αποτελούν του λοιπού εν αδιάσπαστον σώμα με την ελευθέραν Ελλάδα..."

ΑΘΗΝΑΙ (22/02):
"... Τα Ιωάννινα δεν είνε απλώς μία πόλις ωχυρωμένη, η οποία πίπτουσα εχάραξεν εις την ιστορίαν μας μίαν μεγάλην νίκην. Δεν είνε απλώς το γεγονός εν μέγα στρατιωτικόν κατόρθωμα. Είνε η πόλις, ήτις από αιώνων εγένετο το κέντρον των ηρωικών προμάχων του αγώνος, των αγωνιστών της σπάθης και της διανοίας και εις την οποίαν εκυοφορείτο η εθνική αναγέννησις. Τα δημοτικά μας τραγούδια, και τα παραμύθια του λαού εν αφθονία εξέβλυσαν από της πόλεως ταύτης, προτού φωλεύση ο τύραννος της Ηπείρου. Αλλά από της εποχής εκείνης η πόλις αύτη συνεδέθη με την ιστορίαν ολόκληρον του έθνους. Εις τας ειρκτάς αυτής έδυσαν τόσοι συλλαβόντες την ιδέαν της εθνεγερσίας, κάτωθι του ιστορικού της πλατάνου έθραυσεν η σφύρα των γύφτων τα οστά του Κατσαντώνη, εις τους δρόμους αυτής γυμνόν εσύρθη το λείψανον του Ευθυμίου Βλαχάβα, εις τας πλατείας αυτής ο δόλος του παρασπονδήσαντος σατράπου ήγαγεν αιχμαλώτους. Εις τα ύδατα της λίμνης αυτής επνίγησαν η κυρά Φροσύνη και οι δεκαεπτά παρθένοι, και εις τα σεράγια του Αλή, περιήρχετο η αγγελόμορφος Βασιλική η τιθασεύουσα τας ορμάς της ανημέρου τίγρεως του Τεμπελελίου....
.... Τα Ιωάννινα δεν είνε δι' ημάς απλώς μία πόλις. Είνε κοιτίς εθνικών παραδόσεων. Προ χιλίων και πλέον ετών οι κάτοικοι της καταστραφείσης Καστρίτσης συνώκισαν αυτήν, το δε όνομά της έλαβεν η πόλις εκ της υφισταμένης κατά την εποχήν εκείνην Μονής του αγίου Ιωάννου".

4. ΠΟΙΗΜΑΤΑ

Σε όλες τις εφημερίδες της εποχής, η απελευθέρωση των Ιωαννίνων υμνήθηκε με μικρά ποιηματάκια.

εφημερίδα ΕΣΤΙΑ, 21 Φεβρουαρίου 1913:

εφημερίδα ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ, 22 Φεβρουαρίου 1913:

εφημερίδα ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ, 23 Φεβρουαρίου 1913, ένα ποίημα του Άγγελου Σικελιανού:

εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ 24 Φεβρουαρίου 1913:

Ο λογοτέχνης Δημήτριος Καμπούρογλου, που υπέγραφε με το ψευδώνυμο ΑΝΑΔΡΟΜΑΡΗΣ, διηγήθηκε από το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας ΕΣΤΙΑ ιστορίες από την εποχή του Αλή Πασά Στις 23 Φεβρουαρίου έγραψε για το θρυλικό πλάτανο από τον οποίο κρεμάστηκαν πολλοί εχθροί του Αλή, κάποιοι όμως γλίτωσαν την τελευταία στιγμή (το κείμενο στη δημοτική):
"Ήταν τρεις αδερφές βασιλοπούλες, λέει η παράδοση. Η μια, που λεγότανε Γιάννω, έχτισε τα Γιάννενα, η δεύτερη, που λεγότανε Αργύρω, έχτισε τ' Αργυρόκαστρο, και η τρίτη, που λεγότανε Λένω, το Τεπελένι.
Τώρα η Γιάννω, που γύρισε στον τόπο της, φωνάζει να γυρίσουν και τις άλλες δυο, που από την αηδία και φρίκη έφυγαν κι αυτές απ' τον τόπο τους και ζουν μέσα σε άγρια βουνά και σε κάρκαρα, μαζί με τον απειοπληθή λαό των πνευμάτων που έχει για ιστορία του τα Παραμύθια.
Στη Γιάννω, ό,τι κυρίως κορύφωσε τη φρίκη ήταν ο απαίσιος πλάτανος του Αλή Πασά.
Γι' αυτόν λένε ότι, όσα φύλλα είχε, τόσες πνιγμένων ψυχές φτερούγισαν μέσα από τα κλαριά του.
Εκείνος που θα συλλέξει τις σχετικές πληροφορίες, που σώζονται στις παραδόσεις του Ηπειρωτικού λαού και θα γράψει τα Απομνημονεύματα του Πλατάνου, βεβαίως θα δημιουργήσει αφθάστης τραγικότητας έργο.
Και ηρωικοί πολεμιστές κρεμάστηκαν από τον πλάτανο αυτό, δύο όμως, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος και ο Θοδωράκης Γρίβας, γλίτωσαν το θάνατο την τελευταία στιγμή.

_____________

Ο Οδυσσέας, που πριν τον Αγώνα διέμενε κοντά στον Αλή, ήταν τόσο αχαλίνωτος στην οργή του, ώστε καθ' εκάστη έδινε αφορμές για δυσαρέσκειες. Μια μέρα στο γεύμα διαφώνησε σε κάποιο ζήτημα με τον Κωλέττη, που τότε επαγγελλόταν εκεί το γιατρό. Όλοι νόμισαν ότι το μικροεπεισόδιο τελείσωσε. Ο Οδυσσέας όμως έβραζε μέσα του και ξαφνικά, χωρίς να λογαριάσει καν την παρουσία του Αλή, σήκωσε το γιαούρτι και το έριξε στα μούτρα του Κωλέττη - είναι ανάγκη να προσθέσουμε ότι ο Κωλέττης, ένας από τους μεγαλύτερους διώκτες του Οδυσσέα, δεν είχε ίσως λησμονήσει ποτέ το γιαούρτι;
Ο Αλής λοιπόν πολύ οργίσθηκε για την απρέπεια αυτή, όταν δε πάλι κάποια μέρα ο Οδυσσέας επιτέθηκε και κατ' αυτού του φοβερού Ταχήρ Αμπά, διέταξε να τον κρεμάσουν στον πλάτανο. Το σχοινί είχε δεθεί, περιχαρείς οι ποιητικότατοι δήμιοι του ελληνισμού, οι Τουρκόγυφτοι, αγωνίζονταν να βάλουν το κεφάλι του στη θηλιά, όταν διερχόμενος απ' εκεί ο πολύ αγαπημένος από τον Αλή και για τη γενναιότητα του αλλά και για την πολιτική του σύνεση Αλέξης Νούτσος:
"Ποιος ωρέ θα κρεμάσει έναν Ανδρούτζο!..." είπε με φοβερή φωνή, έβγαλε το σπαθί του και έκοψε το σχοινί. Οι δήμιοι κατάλαβαν τότε, ότι πρέπει να τον αφήσουν ελεύθερο.

__________________

Άλλοτε πάλι ο μικρότερος γιος του αρματωλού Δράκου Γρίβα, ο εικοσάχρονος τότε Θοδωράκης, που έμενε και αυτός στην Αυλή του Αλή, καταδικάστηκε από αυτόν σε κρεμάλα. Ο ίδιος μάλιστα ο Αλής ήρθε στον πλάτανο για να μη χάσει το θέαμα.
Όταν πλησίασε ο δήμιος με το σχοινί, ο Γρίβας σκέπασε με το ρούχο του το κεφάλι του.
- Γιατί ωρέ σκέπασες το κεφάλι σου; Φοβήθηκε το θάνατο;!
- Δε φοβήθηκε το θάνατο, λέγει με σταθερή φωνή απαθής ο Θοδωράκης, μα ντρέπομαι τον κόσμο, που θα με δει να πεθάνω έτσι, και από τα χέρια τέτοιων παλιανθρώπων.
Και έδειξε τους Τουρκόγυφτους.
Ο Αλής είπε τότε να μην τον κρεμάσουν και να τον ρίξουν στη φυλακή.

5. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ