Πώς γιορτάζουν τα Χριστούγεννα οι Ισπανοί

πηγή: pixabay.com/

Τι κοινά έχουν ο ελληνικός και ο ισπανικός εορτασμός του εορταστικού δωδεκαήμερου των Χριστουγέννων; Ο κατά κανόνα ήπιος μεσογειακός καιρός είναι σίγουρα ένα κοινό, όμως η αλήθεια είναι ότι οι παραδόσεις των δύο λαών διαφέρουν αρκετά μεταξύ τους. Οι Ισπανοί έχουν τα δικά τους έθιμα, κάποιες ιδιαίτερες προλήψεις, αλλά και διαφορετικές ημερομηνίες μοιράσματος των δώρων. Και καλά κάνουν, γιατί αν ήμασταν όλοι ίδιοι, ο κόσμος μας θα ήταν βαρετός. Ας πάρουμε μια ιδέα των πιο χαρακτηριστικών χριστουγεννιάτικων εθίμων των Ισπανών.

Ξεκινώντας από το βασικά, ο χριστουγεννιάτικος στολισμός των ισπανικών πόλεων, αλλά και των σπιτιών και των μαγαζιών, περιλαμβάνει οπωσδήποτε μια φάτνη, που στα ισπανικά ονομάζεται... Βηθλεέμ (Belen): στη μέση το μωρό Ιησούς περιστοιχισμένος από τον Ιωσήφ, τη Μαρία και ζώα φάρμας. Σε ορισμένες πόλεις, μάλιστα, στήνονται «ζωντανές» φάτνες με ηθοποιούς και αληθινά ζώα.

Ειδικά στην Καταλονία ωστόσο θα είναι δύσκολο να στηθεί μια «ζωντανή» φάτνη, καθώς μια αναπόσπαστη φιγούρα των καταλανικών φατνών είναι ο Καγκανέρ (Caganer), ο οποίος βρίσκεται πίσω από τη Μαρία και τον Ιωσήφ, έχει κατεβασμένα παντελόνια και... αφοδεύει! Κατ’ αυτόν τον τρόπο συμβολίζεται η γονιμότητα και η ευχή για καλή τύχη και ευημερία στη χρονιά που έρχεται. Κατά κανόνα, ο Καγκανέρ έχει τη μορφή βοσκού, όμως δεν λείπουν και οι φιγούρες που αντλούν την έμπνευσή τους από πρόσωπα της επικαιρότητας, όπως για παράδειγμα ο αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ! Για να μην δείτε όμως εφιάλτες στον ύπνο σας, επέλεξα έναν Καγκανέρ μπαρμπα-Στρουμφ!

πηγή: www.flickr.com/

Όμως οι Καταλανοί δεν επαναπαύονται μόνο στον Καγκανέρ, αλλά  εκφράζουν την ευχή τους για καλή τύχη και με το Καγκά Τιό (Caga tio), δηλαδή «κούτσουρο που αφοδεύει», γνωστό και ως Τιό ντε Ναδάλ (Tio de Nadal), δηλαδή «κούτσουρο των Χριστουγέννων»! Αυτό έχει μήκος περίπου 30 εκατοστά, συχνά στηρίζεται σε δυο ή τέσσερα ποδαράκια και η μια πλευρά του θυμίζει ανθρώπινο πρόσωπο, καθώς σ’ αυτήν ζωγραφίζεται ένα χαμόγελο, μύτη και μάτια, ενώ από πάνω προστίθεται και μια κόκκινη κάλτσα, που παραπέμπει σε σκούφο. 

Στις 8 Δεκεμβρίου, γιορτή της Αμώμου Συλλήψεως (σ.σ. σύμφωνα με το ρωμαιοκαθολικό δόγμα, η Παναγία ήταν άμωμη, δηλαδή απρόσβλητη από το προπατορικό αμάρτημα ήδη από τη στιγμή της σύλληψής της), όσες οικογένειες διαθέτουν τζάκι ρίχνουν το κούτσουρο αυτό στο τζάκι τους και από τη μέρα εκείνη μέχρι την παραμονή των Χριστουγέννων τα παιδιά το φροντίζουν και το ταΐζουν με φλούδες πορτοκαλιού και τουρόν, ενώ παράλληλα τραγουδούν ένα ειδικό τραγουδάκι χτυπώντας το κούτσουρο μ’ ένα ξυλαράκι. Και τη μέρα των Χριστουγέννων, το κούτσουρο αυτό αφοδεύει διάφορα δωράκια για τα παιδιά! Επειδή όμως στις πολυκατοικίες ελάχιστοι διαθέτουν τζάκι, πολλοί βάζουν το κούτσουρο στο κέντρο του σαλονιού τους, σκεπασμένο με μια κουβερτούλα – ε, να μην σοκαριστούν οι επισκέπτες από την αφόδευση των δώρων!

πηγή: commons.wikimedia.org

Από τα ανήκουστα χριστουγεννιάτικα έθιμα των Ισπανών είναι το ότι στις 28 Δεκεμβρίου, τη μέρα που τιμάται από τους Ρωμαιοκαθολικούς η Σφαγή των Νηπίων, οι Ισπανοί γιορτάζουν την... πρωταπριλιά! Αυτή είναι η μέρα που κάνουν φάρσες και λένε χαριτωμένα ψεματάκια στις παρέες.

Στις 6 Ιανουαρίου δεν γιορτάζουν τα Θεοφάνια, αλλά την έλευση των Τριών Μάγων, οι οποίοι φέρνουν δώρα όχι μόνο στο μικρό Ιησού, αλλά και σε όλα τα παιδιά. Πιο συγκεκριμένα, το βράδυ της 5^ης Ιανουαρίου τα παιδιά παρακολουθούν στους δρόμους των περισσότερων πόλεων την παρέλαση των Μάγων, οι οποίοι τους πετάνε γλυκά, και στη συνέχεια, επιστρέφοντας στα σπίτια τους αφήνουν τα παπούτσια τους σε περίοπτη θέση, ώστε ν’ αφήσουν οι Μάγοι τα δώρα τους.

Πάντως, τα παιδιά στη χώρα των Βάσκων δεν χρειάζεται να περιμένουν μέχρι το τέλος των γιορτών για να γεμίσουν δώρα. Τους τα φέρνει ο Ολεντζέρο (Olentzero) το βράδυ της 24^ης Δεκεμβρίου – αν και σε ορισμένες βασκικές πόλεις η ημερομηνία μπορεί να διαφέρει κατά τόπους.

Σύμφωνα με τη βασκική μυθολογία, ο Ολεντζέρο είναι ένας γίγαντας που μεγάλωσε στα δάση των Πυρηναίων. Μια μέρα, οι γίγαντες της περιοχής εκείνης παρατήρησαν στον ουρανό ένα λαμπερό σύννεφο, το οποίο όμως δεν μπορούσαν να κοιτάξουν για πολλή ώρα. Ο μόνος που μπορούσε να το δει καθαρά ήταν ένας σχεδόν τυφλός άνδρας, ο οποίος επιβεβαίωσε ότι το σύννεφο προμήνυε τη γέννηση του Ιησού. Επειδή όμως οι γίγαντες φοβήθηκαν ότι η γέννηση του Ιησού θα κατέστρεφε τον παραδοσιακό τρόπο ζωής τους, ο σχεδόν τυφλός αυτός άνδρας προσφέρθηκε να θυσιαστεί για τη σωτηρία τους. Ζήτησε από τους γίγαντες να τον πετάξουν από την ψηλότερη κορυφή, όπως κι έγινε. Στη συνέχεια, όμως, οι γίγαντες σκόνταψαν στο βουνό και γκρεμοτσακίστηκαν βρίσκοντας τραγικό θάνατο. Ο μόνος που επέζησε ήταν ο Ολεντζέρο, ο οποίος συνήθιζε να τρώει και να πίνει σε μεγάλε ποσότητες, ήταν αρκετά ευερέθιστος, ενώ γύριζε από χωριό σε χωριό στην κοιλάδα των Βάσκων αποκεφαλίζοντας όσους έτρωγαν πολύ την παραμονή των Χριστουγέννων. Αργότερα βέβαια η βασκική παράδοση αναμόρφωσε το προφίλ του Ολεντζέρο, ώστε να γίνει πιο προσιτός στα παιδιά, ώστε σιγά σιγά – καθώς μάλιστα οι Βάσκοι εθνικιστές ήθελαν να βρουν ένα αντίβαρο στην ισπανική παράδοση των Τριών Μάγων με τα δώρα, αλλά και στον ξενόφερτο Σάντα Κλάους – ο Ολεντζέρο έγινε ο γίγαντας που γεμίζει με δώρα τα παιδιά των Βάσκων κάθε Χριστούγεννα!

Κι επειδή δώρα δεν περιμένουν μόνο τα μικρά παιδιά, οι μεγάλοι προσδοκούν λίγη καλή τύχη μέσω του El Gordo, όπως έχει επικρατήσει να ονομάζεται λαϊκά η κλήρωση για το μεγάλο λαχείο, που πραγματοποιείται κάθε χρόνο στις 22 Δεκεμβρίου. Η ανακοίνωση των αποτελεσμάτων της κλήρωσης γίνεται τραγουδιστά από ορφανά παιδιά του σχολείου Σαν Ιλντεφόνσο, που χρονολογείται από το 1543 και είναι το δεύτερο παλιότερο της Μαδρίτης. Μάλιστα, μέχρι το 1984 την κλήρωση πραγματοποιούσαν (και στη συνέχεια ανακοίνωναν τραγουδιστά τ’ αποτελέσματα) μόνο τα αγόρια του σχολείου. Κατά μία άποψη, ο λόγος που εξαρχής επελέγησαν ορφανά παιδιά για την κλήρωση του λαχείου, ήταν η κρατούσα αντίληψη ότι αυτά ήταν λιγότερο πιθανό να κάνουν κλεψιές.

Όσον αφορά το φαγητό των γιορτών, το χαρακτηριστικό έδεσμα δεν τρώγεται τα Χριστούγεννα ούτε την Πρωτοχρονιά, αλλά στις 6 Ιανουαρίου, στη γιορτή των τριών μάγων! Λέγεται Ροσκόν ντε Ρέγιες (Roscon de Reyes), ένα είδος κέικ που μέσα έχει ένα πλαστικό ή μεταλλικό μπιχλιμπίδι· όποιος το κερδίσει ανακηρύσσεται ο βασιλιάς (ή η βασίλισσα) του τραπεζιού – καμία σχέση με την τύχη που υποτίθεται φέρνει για όλη τη χρονιά το φλουρί της ελληνικής βασιλόπιτας. Ο άτυχος του τραπεζιού είναι εκείνος που φάει το κομμάτι με το κρυμμένο φασόλι, καθώς είναι εκείνος που θα αγοράσει το Ροσκόν ντε Ρέγιες της επόμενης χρονιάς!

Κι αν αναρωτιέστε ποιο είναι το πλέον χαρακτηριστικό φαγητό ενός παραδοσιακού ισπανικού τραπεζιού κατά την αλλαγή του χρόνου, αυτό είναι το σταφύλι – για την ακρίβεια δώδεκα ρώγες σταφυλιού, οι οποίες συμβολίζουν τους δώδεκα μήνες του χρόνου! Μόλις το ρολόι σημάνει δώδεκα και αλλάξει η χρονιά, τις τρώνε μία μία ανά κάθε χτύπο του ρολογιού. Όποιος το καταφέρει – και δεν πνιγεί προσπαθώντας – θεωρείται ο τυχερός της χρονιάς!

Και λίγα ισπανικά κάλαντα:

Ande, Ande, Ande, la Marimorena

Los peces en el rio

Ρίξτε μια ματιά κι εδώ:
-- Πώς γιορτάζουν τα Χριστούγεννα οι Νορβηγοί;
-- Αναδρομή σε (πολύ) παλιότερα Χριστούγεννα, μέσα από τις σελίδες των εφημερίδων της εποχής.