Τα τελευταία χρόνια, πολλοί στην Ευρώπη έχουν πανικοβληθεί από την αποτυχία των αδιέξοδων πολιτικών τους για την υπέρβαση μιας οικονομικής κρίσης που δε λέει να κοπάσει, αλλά επιμένει να επιστρέφει ολοένα δριμύτερη για να στοιχειώσει τους χειρότερους εφιάλτες τους, με αποτέλεσμα να έχουν ξεχάσει το βασικό, το αυτονόητο, ότι πάνω απ' όλα είμαστε άνθρωποι. Η απόφαση των προγόνων μας να οργανωθούν σε κοινωνίες και στη συνέχεια να τις μετεξελίξουν σε κρατικές οντότητες που ρυθμίζουν όλες τις πτυχές της ζωής μας και ευνοούν την πρόοδο της ανθρωπότητας, μοιάζει να έχει εκτροχιασθεί από τις πραγματικές της διαστάσεις υποτιμώντας τον ανθρώπινο παράγοντα.
Η αύξηση των αυτοκτονιών, για παράδειγμα, φαντάζει για ορισμένους ένα ασήμαντο στατιστικό στοιχείο, για το οποίο εκφράζουμε μια ψεύτικη λύπη δύο λεπτών, αλλά δεν πρέπει να της επιτρέψουμε να μας αποσπάσει από το ιερό στόχο του νοικοκυρέματος των δημοσιονομικών στοιχείων "εδώ και τώρα" και "με κάθε κόστος". Πολύ φοβάμαι ότι σε ορισμένους έχει διαμορφωθεί μια άποψη που επιμένει στη λογική του "άσπρο ή μαύρο": είτε θα είμαστε τζαμπατζήδες είτε θα αδιαφορούμε για το ανθρώπινο κόστος των επιλογών μας, λες και η κουβέντα γίνεται για τα ζώα του αγροκτήματος και όχι για ανθρώπους, για όμοιους μ' εμάς, με σάρκα και πνεύμα όπως εμείς. Αντίθετα, αυτό που θα έπρεπε να μας απασχολεί, εκτιμώ ότι είναι το ερώτημα πώς θα μπορέσει μια χώρα όπως η Ελλάδα να ξεπληρώσει μεν πλήρως τις οικονομικές της υποχρεώσεις, αλλά με το μικρότερο δυνατό κόστος στον ανθρώπινο παράγοντα.
Δεν πετάω στα σύννεφα ούτε φαντάζομαι μια ουτοπική κοινωνία, όπου όλοι θα ζούμε μακάριοι, κανείς δε θα αυτοκτονεί και άλλα τέτοια ονειρικά. Θα πρέπει όμως να δίνουμε έμφαση στο πώς θα περιορίσουμε τις αυτοκτονίες, όχι να ρίχνουμε ψεύτικα δάκρυα για τις "θυσίες που πιάνουν τόπο" πάνω από ανθρώπινα πτώματα. Τι είναι προτιμότερο: να ξεπληρώσει η χώρα τα χρέη σε δυο χρόνια με ένα άλφα κόστος για την κοινωνική της ηρεμία ή να το ξεπληρώσει π.χ. στο διπλάσιο χρόνο με το μισό κόστος για τους πολίτες της; Αν αυτό λέγεται τζαμπατζιλίκι ή λαϊκισμός, τότε σηκώνω τα χέρια ψηλά. Μάλλον οι δάσκαλοί μου δεν έκαναν καλή δουλειά, όταν στο σχολείο μας δίδασκαν για την αλληλεγγύη ως ένα από τα βασικά στοιχεία που διακρίνουν θετικά την ανθρώπινη κοινωνία από την κοινωνία των ζώων. Αλλά το ζήτημα δεν είναι απλά ηθικό, ούτε θα ήθελα να παρασυρθώ από μια ηθικιστική λογική. Το πρόβλημα είναι πάνω απ' όλα πρακτικό. Όταν δανείζεις λεφτά σε κάποιον και θέλεις να τα πάρεις πίσω, πρέπει παράλληλα να εξασφαλίσεις ότι ο οφειλέτης θα είναι ζωντανός για να σου τα επιστρέψει, αλλιώς κινδυνεύεις να μην πάρεις τίποτα.
Διάβασα σ' ένα πρόσφατο άρθρο σε εφημερίδα, ένα σχόλιο που αμφισβητεί ακόμα και τη σύνδεση του φαινομένου της αύξησης των αυτοκτονιών τους τελευταίους μήνες με την οικονομική κρίση, ότι πρόκειται για μια λαϊκιστική προσέγγιση, που αγνοεί το μυστήριο της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης, την οποία ούτε οι καλύτεροι ψυχολόγοι δεν έχουν κατορθώσει μέχρι σήμερα να ερμηνεύσουν και την ερμηνεύουν πολλοί απλοϊκά συνδέοντας τη με τα οικονομικά μέτρα. Αυτό ήταν το πνεύμα του σχολιογράφου, ο οποίος σαφώς κι έχει κατ' αρχήν δίκαιο όταν αναφέρεται στην ιδιαιτερότητα της ψυχοσύνθεσης του κάθε ανθρώπου, άλλωστε δεν αντιδρούμε όλοι με τον ίδιο τρόπο στις ίδιες καταστάσεις, όμως στη συνέχεια το χάνει υποτιμώντας το φαινόμενο. Ίσως να στηρίζεται απλά σε μια αδυσώπητη, πλην όμως στρεβλή, λογική ότι τελικά αξίζουν μόνοι οι ισχυροί χαρακτήρες και κακώς ασχολούμαστε με τους ευαίσθητους "ριψάσπιδες". Μόνο που κι αυτή είναι μια μορφή λαϊκισμού.....
Οι άνθρωποι αυτοκτονούν για χίλιους δυο λόγους (από ερωτική απογοήτευση, από μοναξιά, λόγω οικονομικών δυσκολιών κλπ), όμως δεν μπορούμε να αγνοήσουμε ή να υποτιμήσουμε ότι παρατηρείται - όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και παντού στον κόσμο - μια έξαρση του φαινομένου σε περιόδους οικονομικής ανέχειας. Ούτε μπορούμε ως άνθρωποι να περιφρονήσουμε το φαινόμενο, να σηκώσουμε αδιάφορα τους ώμους ψηλά. Άλλωστε, λαϊκισμός δεν είναι απλά το χάιδεμα των αυτιών, το να λέμε πράγματα αρεστά σ' ένα ευρύ ακροατήριο, αλλά συχνά και το ακριβώς αντίθετο, το να πρεσβεύουμε μια κοινωνία όπου η πλειοψηφία έχει πάντα άδικο, όταν δε συμφωνεί μαζί μας. Κοινός τόπος στις δύο μορφές λαϊκισμού είναι μια υφέρπουσα ισοπεδωτική αντίληψη ότι "το σωστό είναι αυτό που λέω εγώ και τίποτε άλλο", δηλαδή η αυτάρεσκη αυτοπροβολή ενός ανθρώπου ως φορέα της απόλυτης σοφίας, παραγνωρίζοντας το σωκρατικό "εν οίδα ότι ουδέν οίδα" (ένα γνωρίζω, ότι τίποτα δε γνωρίζω).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου