Ο ΤΟΡΠΙΛΙΣΜΟΣ ΤΗΣ "ΕΛΛΗΣ" ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΙΤΑΛΙΚΟ ΤΥΠΟ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

Το καταδρομικό "Έλλη" είχε ναυπηγηθεί στη Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ για λογαριασμό της Κίνας την περίοδο 1912-'13, όμως τελικά αγοράστηκε από την ελληνική κυβέρνηση το 1914. Την περίοδο 1925-'27 επισκευάστηκε σε μεγάλο βαθμό στη Γαλλία. Είχε εκτόπισμα 2.115 τόνων, πλήρωμα 232 ανδρών, οπλισμό 3 πυροβόλων διαμέτρου 152χμ., 3 αντιεροπορικών πυροβόλων των 40χμ., 2 ταχυβόλων των 66χμ και 3 τορπιλοσωλήνων των 53 εκατοστών, ενώ μπορούσε να μεταφέρει και να ποντίσει 110 νάρκες.. 

Το πρωί της 15ης Αυγούστου 1940, ημέρα Πέμπτη και ώρα 8.30' το πρωί, ενώ το σημαιοστόλιστο καταδρομικό πλοίο ήταν αγκυροβολημένο έξω από το λιμάνι της Τήνου εν όψει της εορτής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, που εορτάζεται με μεγάλη λαμπρότητα στο νησί, δέχτηκε επίθεση από υποβρύχιο αγνώστου προελεύσεως. "Χθες την πρωΐαν περί ώραν 8.30', το πολεμικόν του ημετέρου πολεμικού στόλου "Έλλη", ενώ ευρίσκετο ηγκυροβολημένον και εν μεγάλω σημαιοστολισμώ 800 περίπου μέτρα έξωθεν του λιμενοβραχίονος της Τήνου όπου είχεν μεταβή χάριν της μεγάλης θρησκευτικής εορτής της Θεοτόκου, ετορπιλλίσθη αιφνιδίως παρά υποβρυχίου αγνώστου εθνικότητος και εν καταδύσει". Με αυτήν την περιγραφή ξεκινούσε το ρεπορτάζ της εφημερίδας Ασύρματος στο φύλλο της 16ης Αυγούστου 1940. 

Σύμφωνα με το ρεπορτάζ κατά του καταδρομικού ερρίφθησαν τρεις τορπίλες, εκ των οποίων οι δύο αστόχησαν και εξερράγησαν στο λιμενοβραχίονα της Τήνου, ενώ η τρίτη πέτυχε το σκάφος χτυπώντας το στη μέση, λίγο κάτω από το λεβητοστάσιο. Ο λέβητας διερράγη, με αποτέλεσμα τη διαρροή και την ανάφλεξη των υγρών καυσίμων του καταδρομικού. Αρχικά, το πλήρωμα προσπάθησε να ρυμουλκήσει την "Έλλη" στα αβαθή με τη βοήθεια εμπορικών πλοίων που ήταν σταθμευμένα στο λιμάνι του νησιού, όμως το εγχείρημα απέτυχε. Τα ρυμουλκά έσπασαν, ενώ η πυρκαγιά που ξέσπασε στο πλοίο ανάγκασε το πλήρωμα του να το εγκαταλείψει: "... αφού εξήντλησε παν μέσον διασώσεώς του, του κυβερνήτου μετά των αξιωματικών εγκαταλειψάντων τελευταίων το φλεγόμενον σκάφος, όπερ περί ώραν 9.45' εβυθίσθη".

Οι πρώτες πληροφορίες έκαναν λόγο για έναν νεκρό μεταξύ των μελών του πληρώματος, τον κελευστή μηχανικό Παπανικολάου, και για 29 τραυματίες, εκ των οποίων οι 3 ήταν σε σοβαρή κατάσταση. Τη ζωή της όμως έχασε και μια γυναίκα αρμενικής καταγωγής, η οποία υπέστη συγκοπή εξ αιτίας της έκρηξης, ενώ βρισκόταν στο λιμάνι της Τήνο. Αρκετοί ήταν όμως και οι απλοί πολίτες που τραυματίσθηκαν από τα θραύσματα της έκρηξης. Τα τραυματισμένα μέλη του πληρώματος μεταφέρθηκαν στο τοπικό νοσοκομείο και στο ξενοδοχείο "Πολυμέρειον", ενώ λίγη ώρα αργότερα κατέφθασε ιατρικό προσωπικό μαζί με φαρμακευτικό υλικό από τη Σύρο. Η λιτανεία της ιεράς εικόνας έγινε κανονικά, παρά την τρομακτική επίθεση, με τη συμμετοχή των κατοίκων του νησιού και των προσκυνητών. 

Οι πρώτες πληροφορίες δεν ξεκαθάριζαν την ταυτότητα του υποβρυχίου που επεχείρησε την προκλητική αυτή επίθεση, την οποία η εφημερίδα "Ασύρματος" χαρακτήριζε στο κύριο άρθρο της ως "Έγκλημα κατά του Ελληνικού Ναυτικού". Αυτό δε που προκαλούσε ακόμη πιο αλγεινή εντύπωση ήταν το γεγονός ότι η εχθρική αυτή ενέργεια έλαβε χώρα σε μια ημέρα θρησκευτικής κατάνυξης. "Πώς να χαρακτηρίσει κανείς την ανόσιο αυτή πράξη, το ακατανόμαστο αυτό έγκλημα, το οποίο στρέφεται εναντίον του πολιτισμού και του ανθρωπισμού; Τι εζήτει, τι ήθελε από το πανηγυρίζον πλήθος ο άγνωστος δολοφόνος; Τι εζήτει από το σημαιοστόλιστο πολεμικό σκάφος και το ανύποπτο πλήρωμα του ο γενναιότατος άγνωστος; Κανείς δε θα μάθει το μυστικό του. Εφρόντισε να το σύρει εις τα βάθη της θαλάσσης..." σχολίαζε μεταξύ άλλων ο αρθρογράφος της εφημερίδας. 

Η πραγματογνωμοσύνη έδειξε ότι το εχθρικό υποβρύχιο ήταν ιταλικό και ότι μάλιστα είχε αποπλεύσει από την υπό ιταλική διοίκηση Λέρο κατόπιν διαταγής του Ιταλού γενικού διοικητή της Δωδεκανήσου, ντε Βέκι, κάτι που, άλλωστε, επιβεβαιώνεται και από τα απομνημονεύματα του Γκράτσι, του τότε Ιταλού πρέσβη στη χώρα μας. Ωστόσο, το πόρισμα της πραγματογνωμοσύνης δεν είδε το φως της δημοσιότητας, παρά μόνο μετά το ξέσπασμα του ελληνοϊταλικού πολέμου, δέκα εβδομάδες αργότερα, στις 28 Οκτωβρίου 1940, όταν επιβεβαιώθηκε αυτό που όλοι, άλλωστε, υποψιάζονταν εξ αρχής. Είναι χαρακτηριστικός ο πρωτοσέλιδος τίτλος της εφημερίδας "Ελληνικόν Μέλλον" στις 30 Οκτωβρίου 1940, δύο μόλις ημέρες μετά την έναρξη των εχθροπραξιών: "Ανασύρομεν το προσωπείον σας, δειλοί! Σεις ετορπιλλίσατε την "Έλλην" μας, δολοφόνοι! Ευρήκαμεν τα κομμάτια των τορπιλλών σας. Το ανακοινωθέν της Κυβερνήσεως. Αριθμοί που φανερώνουν τα ιταλικά εργοστάσια".

Πώς όμως υποδέχθηκε την είδηση για τον τορπιλισμό της "Έλλης" ο ιταλικός τύπος; Τις πληροφορίες τις αντλούμε από το αρχείο της εφημερίδας La Stampa. Να σημειωθεί εδώ, ότι η ιταλική εφημερίδα προσφέρει δωρεάν και ευανάγνωστο το πλήρες ιστορικό της αρχείο από το  1867 μέχρι σήμερα - μια πρωτοβουλία που καλό θα ήταν να μιμηθούν και αρκετές ελληνικές εφημερίδες, που αρέσκονται να διαφημίζουν τις πολλές δεκαετίες της εκδοτικής τους παρουσίας. 

Στην τέταρτη σελίδα του φύλλου της 17ης Αυγούστου 1940 της La Stampa περιγράφεται σύντομα το περιστατικό υπό τον τίτλο "L' affondamento dell' "Helli". Criminoso tentativo inglese per aggravare la tensione italo-greca", δηλαδή "Η βύθιση της "Έλλης": Εγκληματική αγγλική απόπειρα για να ειδεινωθεί η ελληνοϊταλική ένταση". Ύστερα από μια σύντομη περιγραφή του συμβάντος, δημοσιεύεται σχόλιο σύμφωνα με το οποίο ο τορπιλισμός του σκάφους αποδίδεται σε αγγλική προβοκάτσια: "Ο θόρυβος που συνεχίζεται από τις αγγλικές εφημερίδες σχετικά με τον τορπιλισμό του καταδρομικού "Έλλη"... είναι κάτι περισσότερο από ύποπτος". 

Με τα παραπάνω λόγια ξεκινάει ο σχολιασμός της εφημερίδας - ή μάλλον του φασιστικού καθεστώτος του Μουσολίνι δια αυτής. Ο συντάκτης υποστηρίζει ότι πρόκειται για "μια άθλια απόπειρα του κυρίου Τσόρτσιλ να επιρρίψει στο ιταλικό Ναυτικό όλη την ευθύνη του συμβάντος". Σύμφωνα με το ιταλικό καθεστώς "το επικίνδυνο αγγλικό παιχνίδι αποκαλύφθηκε κυρίως από την ταχύτητα με την οποία διαδόθηκε η είδηση. Είναι αμφίβολο ότι η καταβύθιση της "Έλλης" ήταν εν γνώσει της ελληνικής κυβέρνησης, όταν το ραδιόφωνο του Λονδίνου μετέδωσε την πρώτη ανακοίνωση,η οποία σύντομα ακολουθήθηκε από τις ανόητες κατηγορίες και τις ανέξοδες δηλώσεις". Σε άλλο σημείο αναφέρεται: "Από τους σοβαρούς Times μέχρι την εργατική Daily Herald, όλα τα αγγλικά φύλλα συντάσσονται με την άθλια προσπάθεια να καταδείξουν την Ιταλία ως εχθρό της Ελλάδας" εμφανίζοντας την καταβύθιση της "Έλλης" "ως το πρελούδιο εκτεταμένων στρατιωτικών ενεργειών".

Παράλληλα, όμως, στο στόχαστρο μπήκε και η ελληνική κυβέρνηση: "Χωρίς αμφιβολία, δεν μπορεί να θεωρηθεί ικανοποιητική η στάση της Ελλάδας. Η δολοφονία του Daut Hoggia (ένας Αλβανός που  αγωνιζόταν για την παραχώρηση της αποκαλούμενης "Τσαμουριάς", δηλαδή του ελληνικού γεωγραφικού διαμερίσματος της Ηπείρου στην Αλβανία, και ο οποίος δολοφονήθηκε από αγνώστους σε αλβανικό έδαφος τον Αύγυοστο του 1940) και οι διώξεις εναντίον των Αλβανών της Τσαμουριάς δίνουν στην Ιταλία το κίνητρο για έντονες διαμαρτυρίες. Εάν σε αυτά προσθέσουμε ότι ορισμένοι από την Ελλάδα εμφανίζονται πολύ μαλακοί με τους εχθρούς της χώρας μας, είναι εύκολο να καταλάβει κανείς πώς και γιατί οι σχέσεις μεταξύ Ιταλίας και Ελλάδας δε βρίσκονται στην οδό της τέλειας ομαλότητας".

Πηγές: 

εφημερίδα "Ασύρματος", 16 Αυγούστου 1940, από το Αρχείο Κέντρου Ιστορικής Τεκμηρίωσης "ΠΟΛΙΤΗΣ" (www.politis-ast.gr)

εφημερίδα "La Stampa, 17 Αυγούστου 1940, από το ηλεκτρονικό αρχείο της εφημερίδας (www.lastampa.it)