Έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον να ανατρέξει κανείς στις σελίδες παλιών, ξένων εφημερίδων, οι οποίες κατέγραψαν στις σελίδες τους την Ελληνική Επανάσταση. Οι περιγραφές των μαχών, τα συναισθηματικά σχόλια κάποιου συντάκτη, ακόμη και οι ειδήσεις που ουδεμία σχέση είχαν με την πραγματικότητα, δίνουν μια πολύ ενδιαφέρουσα εικόνα της περιρρέουσας ατμόσφαιρας την εποχή εκείνη, αλλά μια διαφορετική ματιά των ιστορικών γεγονότων, που μετά από πολύχρονους αγώνες οδήγησαν στη δημιουργία του πρώτου ελληνικού κράτους. Το αφιέρωμα αυτό ανατρέχει στο αρχείο μιας ελβετικής εφημερίδας, της Gazette de Lausanne και στον τρόπο που περιέγραψε τα γεγονότα. Φυσικά, δεν παρατίθενται ολόκληρα τα δημοσιεύματα, που ήταν άλλωστε εκτενή, αλλά χαρακτηριστικά αποσπάσματα από τους τρεις πρώτους μήνες του αγώνα για την ελευθερία. Όλες οι ημερομηνίες που αναφέρονται είναι σύμφωνες με το νέο ημερολόγιο, που ίσχυε στην Ελβετία ήδη από τότε.
Στην αρχή, η ελβετική εφημερίδα αντιμετώπιζε τον ξεσηκωμό στην Πελοπόννησο και στις άλλες περιοχές της σημερινής Ελλάδας ως προέκταση της εξέγερσης στη Μολδοβλαχία υπό τον Αλέξανδρο Υψηλάντη. Την 1η Μαΐου 1821, η Gazette de Lausanne έγραφε στην πρώτη της σελίδα:
"Τα νέα που μας έρχονται από τη Βλαχία και τη Μολδαβία συνεχίζουν να έχουν πολύ ενδιαφέρον. Όλα συμφωνούν να εμφανίζουν ως γενική την εξέγερση σ' αυτές τις επαρχίες, όπως επίσης αυτή του Μοριά, της Ηπείρου, της Βουλγαρίας και όλου του Αρχιπελάγους.
Αυτό το κίνημα είναι τεράστιο. Καμία αμφιβολία ότι, αν οι πρωτεργάτες κατορθώσουν να το ρυθμίσουν, θα είναι δύσκολο, αν όχι αδύνατον, για την Πύλη να επιβάλει ξανά την απολυταρχική της εξουσία σ' αυτές τις επαρχίες...."
Βέβαια, υπήρχε μια περίεργη αναφορά για τον Αλή πασά, ο οποίος εμφανιζόταν από την ελβετική εφημερίδα να "έχει ασπαστεί την ελληνική θρησκεία" και να έχει "συμπράξει με τους εξεγερθέντες", υπονοούμενα που θα επαναληφθούν και το επόμενο διάστημα, παρόλο που δεν είχαν καμία βάση. Ο Αλή πασάς είχε μεν έρθει σε ρήξη με το Σουλτάνο, όμως σε καμία περίπτωση δεν είχε συμμαχήσει με τους ελληνικούς πληθυσμούς της Ηπείρου.
Τέλος, σ' εκείνο το δημοσίευμα της 01.05, η Gazette de Lausanne δημοσίευσε (στα γαλλικά) και την περίφημη διακήρυξη του Αλέξανδρου Υψηλάντη "Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος", που είχε εκδοθεί στις 24 Φεβρουαρίου σηματοδοτώντας την έναρξη της επανάστασης στη Μολδοβλαχία.
Τρεις μέρες αργότερα, στις 4 Μαΐου 1821, στην εφημερίδα υπήρχε η αίσθηση ότι "η επανάσταση που απειλεί άμεσα αυτήν την αυτοκρατορία (σ.σ την Οθωμανική) συνεχίζει να παρουσιάζεται από την πλέον θετική πλευρά για την ελευθερία της Ελλάδας", καθώς "οι Τούρκοι εκδιώχθηκαν ολοκληρωτικά από το Μοριά από τους Έλληνες". Και πάλι όμως δημοσιεύονταν ανακρίβειες για τον Αλή Πασά, ότι δήθεν "είχε συμπράξει με τον πρίγκιπα Υψηλάντη" και ότι "εξαγοράζει τη βοήθεια των Σουλιωτών και άλλων Ελλήνων της γειτονιάς του, με τους θησαυρούς, που τους απέσπασε εκβιαστικά προηγουμένως".
Το συγκεκριμένο δημοσίευμα περιέγραφε κυρίως τις εξελίξεις στη Μολδοβλαχία, όπου περιγραφόταν ότι το Βουκουρέστι βρισκόταν "υπό ζωηρή απειλή", ενώ στο τέλος μεταφερόταν η εκτίμηση που κυριαρχούσε στους Έλληνες ότι "ο Άγγλος υπουργός δεν είναι εναντίον τους και δεν υποστηρίζει κρυφά την τυραννία των Τούρκων".
Στις 29 Μαΐου, η Gazette de Lausanne διαπίστωνε ότι "κάθε μέρα η ελληνική επανάσταση εξαπλώνεται και αποκτά καινούριες δυνάμεις", τουλάχιστον σε ό,τι αφορούσε τα κινήματα στη Μολδαβία και τη Βλαχία, ενώ περιγραφόταν μια εφιαλτική κατάσταση: "Οι Έλληνες έσφαξαν τους Τούρκους. Οι Τούρκοι εκτέλεσαν τους Έλληνες. Το αίμα ρέει ποτάμι και κάποιος δε μπορεί να προβλέψει το τέλος των συμφορών που καταστρέφουν αυτό το μέρος της Ευρώπης".
Την ίδια στιγμή, υπήρχε η αίσθηση ότι "μια φρικτή σύγχυση βασιλεύει σ' όλα τα σημεία της οθωμανικής αυτοκρατορίας", ενώ "Η εξέγερση των Ελλήνων στο Μοριά και τα νησιά του Αρχιπελάγους μοιάζει να έχει εξάψει ακόμη περισσότερο το φανατισμό και το μίσος των Τούρκων. Όλος ο πληθυσμός είναι στο πόδι. Κάθε Τούρκος είναι ένοπλος και απαίσιες σφαγές, άνανδροι δολοφόνοι φαίνονται να έχουν γίνει η μοναδική πηγή πολιτικής αυτής της κυβέρνησης. Η Πύλη ενεργεί σήμερα με μια σκληρότητα" τόσο μεγάλη, ώστε "τα χρονικά της αυτοκρατορίας.... δεν προσφέρουν κανένα παράδειγμα". Μάλιστα, γινόταν εκτενής αναφορά στον απαγχονισμό του πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, Γρηγορίου Ε΄, την ημέρα του Πάσχα, καθώς και σε άλλες αγριότητες σε βάρος του ελληνικού πληθυσμού της Κωνσταντινούπολης ("Constantinople" αναγραφόταν ακόμη στην ελβετική εφημερίδα).
Στις 1 Ιουνίου, η Gazette de Lausanne εξέφρασε την αισιόδοξη εκτίμηση ότι "όλη η Πελοπόννησος αποτίναξε τον ζυγό των Τούρκων" και συνέχιζε: "Οι βασικοί αρχηγοί της εξέγερσης συναντήθηκαν, δώδεκα τον αριθμό, στο κέντρο της αρχαίας Μεσσηνίας, για να εγκαθιδρύσουν ένα συμβούλιο πολιτικής και στρατιωτικής διοίκησης για όλο το Μοριά. Οι αρχιεπίσκοποι, οι επίσκοποι, οι ιερείς των επαρχιών βρίσκονται στην κορυφή του πληθυσμού".
Επίσης γινόταν μνεία σε μια "αιματηρή μάχη" κοντά στο Ανάπλι (Ναύπλιο), κατά την οποία "έξι χιλιάδες Τούρκοι χάθηκαν", αλλά και σε μια δεύτερη μάχη "στη μέση της κοιλάδας των Τεμπών, όχι μακριά από τη Λάρισα", όπου επαναλήφθηκε "η ίδια μανία, η ίδια γενναιότητα και η ίδια επιτυχία για τους Έλληνες". Επίσης περιγραφόταν ότι "ο Πετρόμπεης και άλλοι αρχηγοί, προπορευόμενοι 25 χιλιάδων ανδρών, πέρασαν το Εξαμίλι, το πιο εκτεταμένο μέρος του ισθμού της Κορίνθου, για να ενωθούν με τους άλλους Έλληνες", την ώρα που "οι κάτοικοι της Αττικής άφησαν τις γυναίκες και τα παιδιά τους σε ασφαλές μέρος στη Σαλαμίνα λέγοντάς τους: Εσείς θα είστε ζωντανοί ή εμείς θα είμαστε νικητές".
Τέλος, η Gazette de Lausanne δημοσίευσε και την περιγραφή ενός καπετάνιου, που έφτασε με το πλοίο του στην Τεργέστη έχοντας αναχωρήσει από την Πάτρα στις 20 Απριλίου και ο οποίος ενημέρωνε ότι η πόλη "είχε γίνει βορά στις φλόγες". Και η εφημερίδα συνέχιζε: "Οι εξεγερθέντες, έχοντας επικεφαλής τον αρχιεπίσκοπο Γερμανό, που σήκωσε το λάβαρο της επανάστασης την 1η Απριλίου, και οι κάτοικοι των Ιονίων από την Κεφαλλονιά, την Ζάκυνθο και την Ιθάκη έδωσαν το σήμα της αναγέννησης της Πελοποννήσου, σφάζοντας τους Τούρκους, οι οποίοι, από την πλευρά τους, κοιτάζουν με δέος τη φωτιά στην πόλη... Από τις 2 έως τις 6 (σ.σ. Απριλίου), το τουφεκίδι,οι βόμβες, ο κανονιοβολισμός σχημάτιζαν μια αλληλουχία σκηνών τρόμου, αδύνατον να περιγραφούν. Το αίμα έρεε σε μεγάλα ποτάμια. Γυναίκες, παιδιά, ηλικιωμένοι, όλοι σφάχτηκαν στη στιγμή... Στις 7, ο αρχιεπίσκοπος Γερμανός.... εισήλθε στην Πάτρα. Όσοι από τους Τούρκους παρέμεναν, οχυρώθηκαν στην ακρόπολη". Τέλος, για ακόμη μια φορά δινόταν η στρεβλή αίσθηση ότι ο Αλή Πασάς συνεργαζόταν με τους εξεγερθέντες, ενώ ο Γερμανός εμφανιζόταν "παρτιζάνος" του Αλή!
Στις 6 Ιουνίου, η Gazette de Lausanne επαναλάμβανε ότι "Όλη η χερσόνησος του Μοριά αποτίναξε τον ζυγό των μουσουλμάνων". Ποιες ήταν οι νέες εξελίξεις; "Ο πρίγκιπας Μιχαήλ Υψηλάντης, αδελφός εκείνου που ηγείται στη Βλαχία, μόλις έφτασε στο Μοριά και τέθηκε επικεφαλής της εξέγερσης μαζί με τον επίσκοπο Νικόλας της Τριπολιτσάς (Τρίπολη), ο οποίος ασκεί μεγάλη επιρροή στους ανθρώπους".
Άσχημα ήταν τα νέα από την Κωνσταντινούπολη, καθώς "ο εκνευρισμός των Τούρκων" έθετε "σε μέγιστο κίνδυνο" τις ζωές ακόμη και των Χριστιανών πρεσβευτών άλλων χωρών. Αναφερόταν χαρακτηριστικά ένα περιστατικό, όπου "ομάδες ανθρώπων (σ.σ. Τούρκων) συγκεντρώθηκε μπροστά στην πρεσβεία της Ρωσίας ζητώντας να τους παραδοθεί μια ελληνική οικογένεια, η οποία είχε εισέλθει για να βρει καταφύγιο. Μετά την άρνηση του πρέσβη, οι άνθρωποι άρχισαν να επιτίθενται στο κτίριο. Ο κύριος Στρογκόφ (σ.σ. ο πρέσβης) ενήργησε σ' αυτήν την περίσταση τόσο με αξιοπρέπεια όσο και με ενεργητικότητα. Παρουσιάστηκε με όλο το προσωπικό της πρεσβείας του στο μπαλκόνι του κτιρίου του και διακήρυξε στους ανθρώπους... ότι όλες οι βίαιες ενέργειες που θα εκδηλώνονταν, θα αντιμετωπίζονταν ως πρόκληση πολέμου εναντίον του μονάρχη του και ότι επομένως θα έπαιρνε τα μέτρα του στη συνέχεια. Αυτή η ενέργεια παρήγαγε αποτέλεσμα και οι άνθρωποι, φοβισμένοι, δεν επιχείρησαν να ξάνουν τίποτε".
Στις 8 Ιουνίου, η ελβετική εφημερίδα αποφαινόταν ότι "Η εξέγερση των Ελλήνων στο Μοριά, στη Θεσσαλία, καθώς και στα νησιά του Αρχιπελάγους διαδίδεται ολοένα και περισσότερο". Τι είχε μεσολαβήσει; "Ένας ελληνικός στολίσκος κατόρθωσε να καταλάβει μια τουρκική φρεγάτα και τρία μπρίκια της ίδιας εθνικότητας", την ώρα που "τεράστιος αριθμός προσφύγων έφτασε στα Ιόνια νησιά".
Συνεχίζονταν οι ειδήσεις για "νέες σφαγές στην Κωνσταντινούπολη", που "διαδόθηκαν με ταχύτητα σε όλες τις περιοχές, που κατοικούνται από Έλληνες και υποκίνησαν παντού το μίσος και την αγανάκτηση. Όλοι σήμερα δέχονται απειλές για την ζωή τους, τις ιδιοκτησίες τους, τη θρησκεία τους.Για ν' αμυνθούν, εξοπλίζονται με ζήλο και είναι σταθερά αποφασισμένοι να νικήσουν ή να πεθάνουν".
Στις 15 Ιουνίου, η Gazette de Lausanne δημοσίευε την είδηση ότι "οι Υδριώτες κατέλαβαν στο Αρχιπέλαγος 40 πλοία προερχόμενα από την Αίγυπτο, φορτωμένα με πλούσια φορτία". Μάλιστα, γινόταν λόγος ότι αυτή η είδηση "σε συνδυασμό με καταστροφικές αναφορές που λαμβάνονται... από τη Μακεδονία, το Μοριά και την Αλβανία, αύξησαν στον πιο μεγάλο βαθμό τη μνησικακία του σουλτάνου".
Και πάλι αναφέρονταν πληροφορίες για σφαγές Ελλήνων σε Κωνσταντινούπολη και Αδριανούπολη, ενώ γράμματα από τη Σμύρνη έλεγαν ότι "ξέσπασαν πολλές εξεγέρσεις στις ακτές της μικράς Ασίας, που έχουν σχέση με τα γεγονότα στα νησιά της Ελλάδας. Μιλούν επίσης για ταραχώδεις σκηνές στο νησί της Κύπρου, που μέχρι τώρα ήταν πιστό στην διοίκηση (σ.σ. κυβέρνηση)".
Στις 19 Ιουνίου, οι πληροφορίες που έβλεπαν το φως της δημοσιότητας έδιναν μια πιο "αισιόδοξη" εικόνα "για το σκοπό της ελευθερίας". Συγκεκριμένα: "σχεδόν όλα τα νησιά του Αρχιπελάγους έχουν απελευθερωθεί από την κυριαρχία των Τούρκων. Το νησί της Σάμου είναι σε πλήρη εξέγερση. Η Μακεδονία, θορυβημένη από τις αιματηρές εκτελέσεις του πασά, είναι έτοιμοι ν' αποτινάξει τον ζυγό. Οι εξεγερθέντες του Μοριά και της Αλβανίας κατέλαβαν τα Φάρσαλα και τη Λάρισα και η ήττα που υπέστησαν στις 13 Μαΐου στο Γαλατά.... δεν άλλαξε σε τίποτα τα σχέδια τους".
Εξάλλου, στην Κωνσταντινούπολη συνεχιζόταν το "θέατρο φρικαλεοτήτων" από τα ασιατικά στρατεύματα που έφθαναν στην πόλη, ενώ "οι λεηλασίες και οι δολοφονίες" συνεχίζονταν: "Όλες οι ελληνικές εκκλησίες πυρπολήθηκαν, οι άγιες εικόνες έσπασαν, τα ιερά καταστράφηκαν".
22 Ιουνίου 1821. Με αφορμή τις βαρβαρότητες των Τούρκων "η χριστιανική Ευρώπη αισθάνεται υποχρεωμένη να θέσει τέρμα στις θηριωδίες που συμβαίνουν στην Κωνσταντινούπολη", καθώς το διακύβευμα ήταν "η τιμή του χριστιανισμού και ο ιερός σκοπός του ανθρωπισμού" αποφαινόταν η Gazette de Lausanne. Η Υψηλή Πύλη, πάντως, έπαιρνε τα μέτρα δίνοντας "νέες οδηγίες σε όλους τους πασάδες της Ασίας να στείλουν σημαντικές μονάδες στρατού στην Κωνσταντινούπολη" και σχηματίζοντας δύο στρατούς, "τον έναν στο Δούναβη και τον άλλο στη Μακεδονία", την ώρα που "όλα τα διαθέσιμα στρατεύματα συγκεντρώνονται στη Ρούμελη για να μεταβούν στη Βουλγαρία μέσω του όρους Αίμος".
Τη συγκεκριμένη μέρα, η ελβετική εφημερίδα αναδημοσίευε ένα άρθρο του Αυστριακού Παρατηρητή σχετικά με την κατάσταση στην περιοχή. Ήταν ένα άρθρο που εξέφραζε την επίσημη, φιλοτουρκική στάση της αυστριακής κυβέρνησης. Χαρακτηριστικό ήταν το παρακάτω σημείο:
"Στις εξεγέρσεις που ξέσπασαν στην ευρωπαϊκή Τουρκία το πλήθος δεν βλέπει παρά δύο αντίθετα μέρη: από εδώ οι Έλληνες κι από εκεί οι Τούρκοι. Αυτή η άποψη είναι λανθασμένη.
Οι Έλληνες, που δεν είναι ενωμένοι όσοι ζουν στην τουρκική αυτοκρατορία, διαιρούνται σ' ένα μεγάλο αριθμό φυλών ή λαών, ολοκληρωτικά χωρισμένων των μεν από τους δε. Αυτή η διαφορά δημιούργησε... μια θεμελιώδη διαφορά στο σκοπό και στην αναλογία των επιχειρήσεων που ταράζουν την ηρεμία αυτής της αυτοκρατορίας...".
Στο άρθρο της, η αυστριακή εφημερίδα έκανε αναφορά στην "πρώτη εξέγερση", που "έλαβε χώρα στη μικρή Βλαχία, υπό την καθοδήγηση του αρχηγού των Βλάχων, Θεόδωρο" και η οποία ήταν "ακριβώς κατευθυνόμενη εναντίον των σπουδαίων ελληνικών οικογενειών που κατοικούν στο Φανάρι της Κωνσταντινούπολης και που είναι γνωστοί ως Φαναριώτες". Πού στήριζε το επιχείρημα αυτό; Στο ότι "οι διακηρύξεις του Θεόδωρου εναντίον της Πύλης δεν ήταν καθόλου κατανοητές κατά την ίδια έννοια με τις διακηρύξεις του Υψηλάντη".
Επίσης, από την εξέγερση στις επαρχίες της Μολδαβίας και της Βλαχίας, που επίσης δεν αντιμετώπιζε ως ενιαίες, διαχώριζε την εξέγερση στην Πελοπόννησο και τα νησιά, η οποία "ήταν προετοιμασμένη στην Ελλάδα από την μυστική σέχτα των Ετεριστών με σκοπό την επανίδρυση της αρχαίας Ελλάδας". Όπως σημείωνε ο Αυστριακός Παρατηρητής "η εξέγερση της Βλαχίας όχι μόνο δεν ήταν απλά εκτός του πνεύματος των Ετεριστών, αλλά ήταν διαμετρικά αντίθετη".
Στο άρθρο της, η αυστριακή εφημερίδα έκανε αναφορά στην "πρώτη εξέγερση", που "έλαβε χώρα στη μικρή Βλαχία, υπό την καθοδήγηση του αρχηγού των Βλάχων, Θεόδωρο" και η οποία ήταν "ακριβώς κατευθυνόμενη εναντίον των σπουδαίων ελληνικών οικογενειών που κατοικούν στο Φανάρι της Κωνσταντινούπολης και που είναι γνωστοί ως Φαναριώτες". Πού στήριζε το επιχείρημα αυτό; Στο ότι "οι διακηρύξεις του Θεόδωρου εναντίον της Πύλης δεν ήταν καθόλου κατανοητές κατά την ίδια έννοια με τις διακηρύξεις του Υψηλάντη".
Επίσης, από την εξέγερση στις επαρχίες της Μολδαβίας και της Βλαχίας, που επίσης δεν αντιμετώπιζε ως ενιαίες, διαχώριζε την εξέγερση στην Πελοπόννησο και τα νησιά, η οποία "ήταν προετοιμασμένη στην Ελλάδα από την μυστική σέχτα των Ετεριστών με σκοπό την επανίδρυση της αρχαίας Ελλάδας". Όπως σημείωνε ο Αυστριακός Παρατηρητής "η εξέγερση της Βλαχίας όχι μόνο δεν ήταν απλά εκτός του πνεύματος των Ετεριστών, αλλά ήταν διαμετρικά αντίθετη".
Στις 29 Ιουνίου, οι ειδήσεις από τη Μολδοβλαχία ήταν "πιο αβέβαιες από ποτέ. Μέχρι τις 30 Μαΐου, οι Τούρκοι δεν είχαν ακόμη μπει στο Ιάσιο, που ήταν κατειλημμένο από 300 ή 300 Έλληνες, υπό τις εντολές του Πεντέκα. Είναι ευτυχές που, υπό από τις συνθήκες που βρίσκονται τα δύο πριγκιπάτα, δεν υπήρξε ένδειξη συμπτωμάτων πανώλης".
Η Υψηλή Πύλη οργάνωνε την αντεπίθεσή της. "Γύρω στα μέσα Μαΐου, ο Μπεχίρ Πασάς βρισκόταν στα περίχωρα της πρωτεύουσας (σ.σ. Κωνσταντινούπολη) επικεφαλής 12 χιλιάδων ανδρών και προχωρούσαν προς τη Ρούμελη. Την ίδια εποχή, περίμενε καινούριες ενισχύσεις από την Ασία". Την ίδια στιγμή, η Πύλη "έθεσε εμπάργκο σε όλα τα πλοία που μετέφεραν σιτάρι και είχαν αναχωρήσει από τα λιμάνια της Ρωσίας. Επίσης, όλα τα σκάφη που κατευθύνονται στη Μαύρη θάλασσα, δέχονται έλεγχο προτού αναχωρήσουν από το λιμάνι της Κωνσταντινούπολης". Γιατί γίνονταν αυτοί οι έλεγχοι; Διότι τα πλοία χρησιμοποιούνταν "για τη διαφυγή πολλών Ελλήνων" που συμμετείχαν στον Αγώνα.
Δεν σημαίνει όμως ότι και οι επαναστατημένοι Έλληνες κάθονταν με σταυρωμένα τα χέρια. Όπως έγραφε η Gazette de Lausanne, "Τα νησιά Ύδρα, Σπέτσες και Ψαρά έχουν περισσότερα από 70 πλοία στο Αρχιπέλαγος, εξοπλισμένα με 16 έως 20 κανόνια. Ελέγχουν τα εμπορικά πλοία όλων των λαών και καταλαμβάνουν, χωρίς να εξετάζουν τη σημαία, όλα όσα είναι τουρκικής ιδιοκτησίας".
Σε άλλη σελίδα, την ίδια μέρα, η Gazette de Lausanne δημοσίευσε ένα κείμενο του Σατομπριάν, το οποίο και χαρακτήριζε ως "το πιο δυνατό, το πιο συγκινητικό μανιφέστο υπέρ των Ελλήνων". Στο τέλος, πάντως, ο συντάκτης σχολίαζε ότι ναι μεν "συμπονώ τους Έλληνες, απεχθάνομαι τη σκλαβιά και κυρίως την καταπίεση των μοχθηρών Τούρκων", όμως εκτιμούσε ότι "αυτοί οι άνθρωποι (σ.σ. οι Έλληνες) δυστυχώς δεν μπόρεσαν να επιλέξουν χειρότερη στιγμή ν΄ απελευθερωθούν από το θλιβερό ζυγό που τους επιβλήθηκε από τους βάρβαρους".
Στο κείμενό του, ο Σατομπριάν περιέγραφε γλαφυρά τις εξαιρετικά δυσβάστακτες συνθήκες ζωής των Πελοποννησίων επί Τουρκοκρατίας. Μιας και το κείμενο ήταν σύντομο κι αξίζει τον κόπο να το διαβάσουμε όλο:
"Μάταια, στην Πελοπόννησο, θέλει κανείς να παραδοθεί στις ψευδαισθήσεις των μουσών. Η πραγματική θλίψη τον καταδιώκει. Κατοικίες βυθισμένες στη λάσπη, περισσότερο κατάλληλες να χρησιμεύσουν ως καταφύγιο για ζώα παρά για ανθρώπους, γυναίκες και παιδιά καλυμμένα με κουρέλια, που απομακρύνονται στο πλησίασμα του ξένου και του γενίτσαρου, οι κατσίκες εξίσου φοβισμένες διασκορπίζονται στα βουνά και τα σκυλιά μένουν μόνα για να σας δεχτούν με ουρλιαχτά. Ορίστε το θέμα που σας αποσπά από τη γοητεία των μνημείων.
Ο Μοριάς είναι έρημος. Μετά από τον πόλεμο των Ρώσων, ο ζυγός των Τούρκων είναι δυσβάστακτος πάνω στους Μοραΐτες. Οι Αλβανοί έσφαξαν ένα μέρος του πληθυσμού. Δεν βλέπει κανείς ολόκληρα μέρη χωριών κατεστραμμένων από το σίδερο και τη φωτιά. Στις πόλεις, ολόκληρα προάστια είναι εγκαταλελειμμένα. Διανύσαμε συχνά 15 λεύγες στην ύπαιθρο χωρίς να συναντήσουμε ούτε μία κατοικία. Έντονες ατιμώσεις, εξοργιστικά θεάματα κάθε είδους ολοκληρώνουν την καταστροφή της γεωργίας και της ζωής στην πατρίδα του Λεωνίδα. Το να εκδιώκει έναν Έλληνα αγρότη από την καλύβα του, ν' αρπάζει τη γυναίκα και τα παιδιά του, να τον σκοτώνει με την πιο ελαφριά πρόφαση, είναι ένα παιχνίδι για τον τελευταίο αγά του πιο μικρού χωριού. Ο Μοραΐτης, που έχει κατέβει στον τελευταίο βαθμό δυστυχίας, ξεριζώνεται από τη χώρα του και πάει να ψάξει στην Ασία μια πιο σκληρή τύχη, όμως δεν μπορεί να ξεφύγει από το πεπρωμένο του. Ξαναβρίσκει τους καδήδες και τους πασάδες στην άμμο του Ιορδάνη και στην έρημο της Παλμύρας (σ.σ. έρημος της Συρίας)".
6 Ιουλίου (ή 24 Ιουνίου με το παλιό ημερολόγιο). "Τα βλέμματα της Ευρώπης είναι στραμμένα προς την Ελλάδα. Όλα τα κράτη προσέχουν τα γεγονότα που γεμίζουν με αίμα σήμερα τις όχθες του Βοσπόρου, τη χερσόνησο του Μοριά και τα νησιά του αρχιπελάγους..." παρατηρούσε η εφημερίδα της Λωζάνης. "Θα μπορούσαμε πράγματι να ατενίσουμε χωρίς φρίκη τις ακραίες ιεροσυλίες, τις εκδικητικές θηριωδίες, τα τρομερά αντίποινα των οποίων αυτή η χώρα είναι τώρα μάρτυρας;", αναρωτιόταν ο συντάκτης, που ονομαζόταν Mieville. "Τιμώρησαν ακόμη και τα θρησκευτικά μνημεία.... Επίσκοποι σκοτώθηκαν. Γέροι, γυναίκες και παιδιά σφάχτηκαν... Εδώ σταματάμε. Οι κραυγές τους ακούστηκαν χωρίς αμφιβολία στην καρδιά των ισχυρών ανθρώπων, στους οποίους επαφίονται οι τύχες της Ευρώπης και τα οφέλη του πολιτισμού".
Στο εξαιρετικά δυνατό, φιλελληνικό κείμενό του ο Ελβετός δημοσιογράφος συνέκρινε τη μίζερη πραγματικότητα της εποχής με το αρχαίο μεγαλείο, περιέγραψε εικόνες θλίψης από την πρωτόγονη ζωή των κατοίκων στην Αθήνα, ενώ κατέληγε στο εύστοχο συμπέρασμα, που επιβεβαιώθηκε στη συνέχεια, ότι κι αν ακόμη οι Έλληνες αποτινάξουν τον τουρκικό ζυγό, θα είναι δύσκολο να αποτινάξουν και τις τουρκικές συνήθειες:
"Η Αθήνα είναι υπό την άμεση προστασία του αρχηγού των μαύρων ευνούχων του σαραγιού. Ένας Τούρκος στρατηγός εκπροσωπεί τον τερατώδη προστάτη στο λαό του Σόλωνα .Αυτός ο αρχηγός κατοικεί στην ακρόπολη, τη γεμάτη από τα αριστουργήματα του Φειδία, χωρίς να ρωτάει ποιος λαός άφησε αυτά τα ερείπια, χωρίς να καταδέχεται να βρει από το παλιόσπιτο που χτίστηκε πάνω στα ερείπια των μνημείων του Περικλή. Ορισμένες φορές μόνο ο τύραννος σέρνεται στην πόρτα της τρώγλης του. Κάθεται. Οι γάμπες του σταυρώνονται πάνω σ' ένα βρώμικο χαλί, ενώ ο καπνός από την πίπα του (σ.σ. ναργιλές) ανεβαίνει προς τις κολώνες του ναού της Αθηνάς.
Λέγεται ότι η Ελλάδα η ίδια ήθελε ν' αναγγείλει, με το πένθος της, τη δυστυχία των παιδιών της. Γενικά, η χώρα είναι ακαλλιέργητη, το χώμα γυμνό, μονότονο, άγριο και μ' ένα χρώμα κίτρινο και μαραμένο. Δεν υπάρχουν σωστά ποτάμια, αλλά μικρά ποταμάκια και χείμαρροι που ξηραίνονται κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Δεν αντιλαμβανόμαστε κανένα, ή σχεδόν κανένα, αγρόκτημα στις πεδιάδες. Δεν βλέπουμε κανέναν εργάτη. Δεν συναντούμε καθόλου κάρα και βόδια ζεμένα (σ.σ. σε άμαξα). Τίποτε δεν είναι θλιβερό, όπως να μην μπορείς ποτέ ν' ανακαλύψεις το σημάδια μιας σύγχρονης ρόδας. εκεί όπου αντιλαμβάνεσαι ακόμη, πάνω στους βράχους, τα ίχνη των αρχαίων τροχών. Ορισμένοι χωρικοί με χιτώνες, το κεφάλι σκεπασμένο μ' ένα κόκκινο κάλυμμα, όπως οι δεσμώτες στα κάτεργα της Μασσαλίας, σας χαρίζουν περνώντας ένα θλιμμένο καλησπέρα (σ.σ. "kali-spera" στο κείμενο και ακολουθούσε η επεξήγηση στα γαλλικά)....
Οι Τούρκοι δεν είναι συνηθισμένοι δυνάστες, αν και βρέθηκαν απολογητές. Στη Γαλλία, ένας διοικητής (τύραννος) θα μπορούσε να είναι τέρας ξετσιπωσιάς, φιλαργυρίας, σκληρότητας. Όμως όλοι οι διοικητές δεν ευχαριστούνται, εκ συστήματος και από το πνεύμα της θρησκείας, να καταστρέψουν τα μνημεία του πολιτισμού και των τεχνών, να κόψουν τα δένδρα, να καταστρέψουν ακόμη και τις σοδειές και ολόκληρες γενιές. Λοιπόν, αυτό είναι που κάνουν οι Τούρκοι όλες τις μέρες της ζωής τους. Θα μπορούσε κανείς να πιστέψει ότι υπήρχαν στον κόσμο τύραννοι τόσο ανόητοι, ώστε να εναντιωθούν σε κάθε βελτίωση των πραγμάτων πρώτης ανάγκης; Μια γέφυρα γκρεμίζεται και δεν ξανασηκώνεται. Ένας άνδρας επισκευάζει το σπίτι του, τον προσβάλλουν δημόσια. Είδα Έλληνες καπετάνιους να ναυαγούν με σχισμένα πανιά, αντί να επιδιορθώνουν τα πανιά, καθώς να φοβούνται να επιδείξουν την οικονομική τους άνεση και τη φιλοπονία τους...
Ωστόσο φοβάμαι ότι οι Έλληνες δεν πρόκειται να σπάσουν σύντομα τις αλυσίδες τους. Όταν γλυτώσουν από την τυραννία που τους καταπιέζει, δεν θα χάσουν σε μια στιγμή το σημάδια των δεσμών τους. Όχι μόνο είναι κατεστραμμένο υπό το βάρος της τυραννίας, αλλά πέρασαν δύο χιλιάδες χρόνια που υπάρχουν ως ένας λαός παλιός και ξεπεσμένος. Δεν έχουν ανανεωθεί καθόλου, όπως η υπόλοιπη Ευρώπη... και το έθνος που τους κατέκτησε συνέβαλε στο να διαφθαρούν τα ήθη τους"
Σχετικά θέματα:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου