Στις 21 Μαρτίου 1960, χιλιάδες κάτοικοι της Νοτίου Αφρικής με μαύρο χρώμα δέρματος κατέβηκαν στους δρόμους του Σάρπβιλ για να διαμαρτυρηθούν ενάντια στην επί δεκαετίες ακολουθούμενη πολιτική των διακρίσεων σε βάρος τους (απαρτχάιντ). Η ειρηνική διαμαρτυρία, που ξεκίνησε ειρηνικά, εξελίχθηκε σε βίαιη και τελικά πνίγηκε στο αίμα με το θάνατο 69 ανθρώπων, εκ των οποίων 10 παιδιά, σύμφωνα με τον επίσημο απολογισμό. Το γεγονός αυτό, που αφύπνισε τη διεθνή κοινή γνώμη απέναντι στη ρατσιστική πολιτική του επίσημου κράτους της Νοτίου Αφρικής, αλλά και προκάλεσε σκλήρυνση του απαρτχάιντ, τιμάται πλέον ως ημέρα μνήμης και δημόσια αργία στη Νότιο Αφρική, ενώ η 21η Μαρτίου έχει ανακηρυχτεί από τον ΟΗΕ ως "Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη των Φυλετικών Διακρίσεων".
Σήμερα υπάρχει φυλετικός ρατσισμός; Αν και έχει περιοριστεί σημαντικά σε σχέση με τη δεκαετία του 1960, ωστόσο υπάρχει σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό απ' ό,τι φανταζόμαστε. Και δεν αναφέρομαι μόνο στους δηλωμένους ρατσιστές, εκείνους που όχι απλά χρησιμοποιούν μια ρητορική μίσους στο δημόσιο λόγο τους στρεφόμενοι εναντίον των ξένων - και μάλιστα όσων έχουν συγκεκριμένο χρώμα δέρματος ή εθνική καταγωγή - αλλά και οργανώνουν βίαιες, ρατσιστικές επιθέσεις σε βάρος τους. Αυτοί τουλάχιστον είναι γνωστοί, δεν κρύβονται, και μια οργανωμένη κοινωνία υποτίθεται ότι είναι σε θέση να τους αντιμετωπίσει τόσο με την ηθική απαξίωση των λόγων τους όσο και με τον ποινικό κολασμός (τιμωρία) των έργων τους.
Τι γίνεται όμως με τους κρυφορατσιστές, ανθρώπους που μπορεί να μην ασκούν σωματική ή ψυχολογική βία σε βάρος φυλετικών μειονοτήτων και οι οποίοι πιθανότατα απαξιώνουν ακόμη και το μόρφωμα της Χρυσής Αυγής, όμως στην καθημερινότητά τους δίνουν πάτημα για την εκδήλωση ρατσιστικών συμπεριφορών από άλλους; Ίσως η λέξη "κρυφορατσιστής" να μην είναι σωστή, αφού πρόκειται κυρίως για ανθρώπους επιπόλαιους και κοινωνικά αφελείς, που τροφοδοτούν τη διαιώνιση ρατσιστικών προτύπων από άγνοια. Αν έχετε κάποια καλύτερη λέξη να προτείνετε, μπορείτε να το κάνετε. Το σημαντικό για μένα είναι να καυτηριάσουμε τις συμπεριφορές αυτές. Εδώ σκοπεύω ν' ασχοληθώ με το ρόλο των ΜΜΕ και πώς κατά τη γνώμη μου καλλιεργούν - άθελα έστω - εύφορο έδαφος ανάπτυξης ρατσιστικών απόψεων.
Τον Οκτώβριο του 2013, εκατοντάδες μετανάστες πνίγηκαν στ' ανοιχτά της Λαμπεντούζα στην Ιταλία. Το θέμα έγινε πρώτη είδηση όχι μόνο στην Ιταλία, αλλά και στα σημαντικότερα ευρωπαϊκά ΜΜΕ, εκτός από τα ελληνικά, όπου "θάφτηκε" στις εσωτερικές σελίδες των εφημερίδων ή κάπου στη μέση των δελτίων ειδήσεων μαζί με τις υπόλοιπες εξωτερικές ειδήσεις. Και μπορεί εκείνη την περίοδο να μονοπωλούσε την επικαιρότητα η είδηση για τις αστυνομικές έρευνες κατά της Χρυσής Αυγής, όμως κανείς δεν σκέφτηκε να αντιπαραβάλει το ανθρώπινο δράμα ανθρώπων που φεύγουν από τις χώρες τους με την προοπτική μιας καλύτερης ζωής και με κίνδυνο της ζωής του, έρμαια στα χέρια αδίστακτων δουλεμπόρων, με το ρατσιστικό παραλήρημα μιας οργάνωσης που επιτίθεται σε κάθε ξένο ως εν δυνάμει "εχθρό".
Για την ακρίβεια, όλη η συζήτηση για τον κίνδυνο της Χρυσής Αυγής αναλώνεται στις φραστικές επιθέσεις εναντίον δημοσιογράφων, στο χαμηλό επίπεδο του πολιτικού λόγου των στελεχών της και γενικά σε οτιδήποτε άλλο εκτός από την ουσία, από εκείνα που αποτελούν το μεγαλύτερο κίνδυνο και δεν είναι άλλα από τις επιθέσεις των μαυροφόρων χρυσαυγιτών σε βάρος μεταναστών στους δρόμους της Αθήνας. Άλλωστε, δεν πρέπει να ξεχνάμε, ούτε να το αφήσουμε να περάσει απαρατήρητο, ότι όλη η κινητοποίηση για την ανάδειξη του εγκληματικού χαρακτήρα της Χρυσής Αυγής έγινε μετά από επιθέσεις σε Έλληνες και φυσικά τη δολοφονία ενός Έλληνα τραγουδιστή της χιπ-χοπ.
Οι επιθέσεις σε βάρος μεταναστών τους προηγούμενους μήνες - είτε στα μαγαζιά τους είτε και στους ίδιους τους ανθρώπους - αλλά και οι καταγγελίες του Ευρωπαίου επιτρόπου για τη δράση της Χρυσής Αυγής, δεν ήταν αρκετές για να κινητοποιήσουν τους αστυνομικούς και δικαστικούς μηχανισμούς, να θέσουν το πρόβλημα στην πολιτική ατζέντα, να ξυπνήσουν το ενδιαφέρον των ΜΜΕ. Διάβαζε κανείς σε γαλλικές, βρετανικές και αμερικανικές εφημερίδες πρωτογενή ρεπορτάζ για τον τρόμο πάνω από τα στέκια των μεταναστών τους δρόμους της Αθήνας και στα περισσότερα ελληνικά ΜΜΕ το πολύ-πολύ να γινόταν μια τυπική και περιληπτική αναφορά στα ξένα δημοσιεύματα - γενικά κι αόριστα και πολλές φορές με αρνητική διάθεση, ότι δυσφημούσαν την Ελλάδα, ενώ απλά περιέγραφαν μια άβολη πραγματικότητα.
Αντίστοιχα, όταν πριν λίγους μήνες έγινε εξέγερση των μεταναστών που βρίσκονται σε ειδικό κέντρο κράτησης στην Κόρινθο, το ενδιαφέρον των ΜΜΕ περιορίστηκε απλά στο να περιγράψουν την εξέγερση και το φόβο των κατοίκων, μήπως οι "επικίνδυνοι" μετανάστες διαταράξουν την ειρηνική τους ζωή. Όποιος Έλληνας μιλούσε - και μιλάει - για τα δικαιώματα των μεταναστών, ακόμη κι εκείνων που έρχονται χωρίς ταξιδιωτικά έγγραφα στη χώρα μας και οι οποίοι δεν παύουν να είναι άνθρωποι, εξομοιώνεται ούτε λίγο ούτε πολύ με εχθρό της ομαλότητες, θεωρείται ακραίος. Εν τω μεταξύ, στη γαλλική Le Monde διάβασες λίγες μέρες μετά από εκείνη την εξέγερση, ένα λεπτομερές ρεπορτάζ για τις απάνθρωπες - σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά δεδομένα - συνθήκες κράτησης των μεταναστών στην Αμυγδαλέζα, με το Γάλλο δημοσιογράφο να τους δίνει βήμα διαμαρτυρίας. Η γαλλική Le Monde είναι μια ακραία ή ακροαριστερή εφημερίδα; Δε νομίζω...
Να θυμηθούμε και την περίπτωση των μεταναστών που πνίγηκαν κάτω από πολύ περίεργες συνθήκες στο Φαρμακονήσι μόλις πριν από ένα μήνα. Δεν ήταν εκατοντάδες οι νεκροί, όμως το ότι έγινε ένα τέτοιο τραγικό περιστατικό και μάλιστα κάτω από αμφιλεγόμενες συνθήκες στα ελληνικά νερά, δεν συγκίνησε παρά λίγους. Αν πνίγονταν δέκα Έλληνες, το θέμα θα κυριαρχούσε επί εβδομάδες και θα αφιερώνονταν ειδικές εκπομπές. Όμως οι πνιγέντες είχαν την ατυχία να είναι αλλοδαποί, ουσιαστικά άνθρωποι χωρίς πατρίδα. Το θέμα απασχόλησε τα ΜΜΕ ως μια απλή, δευτερεύουσας σημασίας είδηση, ενώ σε εφημερίδα μεγάλης κυκλοφορίας διάβασα κι ένα σχεδόν σαρκαστικό άρθρο, ενός κατά τ' άλλα ψύχραιμου αναλυτή, για το όψιμο ενδιαφέρον πολλών Ελλήνων, που τόλμησαν να διαμαρτυρηθούν στα σόσιαλ μίντια για τη σιωπή των ονομαζόμενων "δημοκρατικών" εφημερίδων.
Όταν όμως φοβάσαι να αναδείξεις και να επικρίνεις ανοιχτά τις ρατσιστικές δράσεις ή όταν δεν βοηθάς την κοινή γνώμη να εξοικειωθεί με τον άγνωστο και τόσο δαιμονοποιημένο ξένο, δείχνοντας ότι και οι μετανάστες είναι άνθρωποι σαν εμάς, το μόνο που κατορθώνεις είναι να δώσεις πάτημα στους ρατσιστές να σπέρνουν το μίσος και να το εκδηλώνουν πέρα από τα λόγια και εμπράκτως. Μια ανθρώπινη τραγωδία δεν μπορεί να έχει χρώμα ή εθνική καταγωγή. Οι συνθήκες διαβίωσης δεν χωρίζονται ανάλογα με την καταγωγή ενός ατόμου. Ο ρατσισμός δεν εξαφανίζεται κρύβοντας κάτω από το χαλί. Η σιωπή και το σκοτάδι θρέφουν τη βία και το ρατσισμό. Μόνο το φως και ο λόγος τα εξαλείφουν.
Όμως ο κρυφορατσισμός - ή όπως αλλιώς θέλετε να τον ονομάσετε - των ΜΜΕ δεν φαίνεται μόνο στα "μεγάλα", αλλά εκδηλώνεται και στα "μικρά". Για παράδειγμα, στις σειρές ή στα διαφημιστικά, όπου ο άνθρωπος με μαύρο χρώμα δέρματος εμφανίζεται ως κάποιος που δεν μιλάει καλά ελληνικά και υποτίθεται ότι πρέπει να γελάσουμε με την προφορά του. Δεν διαφωνώ ότι πολλές φορές είναι αστείο το να μιλάει κάποιος ξένος τα ελληνικά, όπως αντίστοιχα φαίνεται σε πολλούς Άγγλους αστείο όταν εμείς προσπαθήσουμε να μιλήσουμε τη γλώσσα τους. Το κατακριτέο είναι ότι θεωρούμε αδιανόητο σχεδόν ότι θα μπορούσε ένας άνθρωπος με μαύρο χρώμα δέρματος να έχει μεγαλώσει -ο ίδιος ή ακόμη και οι γονείς τους - στην Ελλάδα, να είναι Έλληνας με άλλα λόγια και όχι απλά ένας γελωτοποιός που μιλάει σπαστά ελληνικά.
Υπερβάλλω; Απλά δεν είμαι εξοικειωμένος με την ωχαδερφιστική λογική του "έλα, μωρέ, και τι έγινε δηλαδή... σπουδαίο πράγμα" που διατρέχει πολλούς, ακόμη και μεταξύ εκείνων που ντρέπονται να χαρακτηρίζονται "Βαλκάνιοι", αλλά αγνοούν τι πραγματικά σημαίνει "Ευρωπαίος" σήμερα σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής ζωής. (Δεν θέλω να πολιτικολογήσω, αλλά κακά τα ψέματα, με εξαίρεση τον εξαιρετικά θολό λόγο της στα οικονομικά, η Αριστερά στην Ελλάδα είναι πολύ περισσότερο ευρωπαϊκή σε σχέση με τα περισσότερα κόμματα).
Διαβάστε επίσης:
Απόσπασμα από την ιστορική ομιλία του Νέλσον Μαντέλα κατά τη δίκη του το 1964: Η κοινωνική διάσταση του φυλετικού διαχωρισμού.
Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΜΑΡΤΙΝ ΛΟΥΘΕΡ ΚΙΝΓΚ: "ΕΧΩ ΕΝΑ ΟΝΕΙΡΟ..."
Τι γίνεται όμως με τους κρυφορατσιστές, ανθρώπους που μπορεί να μην ασκούν σωματική ή ψυχολογική βία σε βάρος φυλετικών μειονοτήτων και οι οποίοι πιθανότατα απαξιώνουν ακόμη και το μόρφωμα της Χρυσής Αυγής, όμως στην καθημερινότητά τους δίνουν πάτημα για την εκδήλωση ρατσιστικών συμπεριφορών από άλλους; Ίσως η λέξη "κρυφορατσιστής" να μην είναι σωστή, αφού πρόκειται κυρίως για ανθρώπους επιπόλαιους και κοινωνικά αφελείς, που τροφοδοτούν τη διαιώνιση ρατσιστικών προτύπων από άγνοια. Αν έχετε κάποια καλύτερη λέξη να προτείνετε, μπορείτε να το κάνετε. Το σημαντικό για μένα είναι να καυτηριάσουμε τις συμπεριφορές αυτές. Εδώ σκοπεύω ν' ασχοληθώ με το ρόλο των ΜΜΕ και πώς κατά τη γνώμη μου καλλιεργούν - άθελα έστω - εύφορο έδαφος ανάπτυξης ρατσιστικών απόψεων.
Τον Οκτώβριο του 2013, εκατοντάδες μετανάστες πνίγηκαν στ' ανοιχτά της Λαμπεντούζα στην Ιταλία. Το θέμα έγινε πρώτη είδηση όχι μόνο στην Ιταλία, αλλά και στα σημαντικότερα ευρωπαϊκά ΜΜΕ, εκτός από τα ελληνικά, όπου "θάφτηκε" στις εσωτερικές σελίδες των εφημερίδων ή κάπου στη μέση των δελτίων ειδήσεων μαζί με τις υπόλοιπες εξωτερικές ειδήσεις. Και μπορεί εκείνη την περίοδο να μονοπωλούσε την επικαιρότητα η είδηση για τις αστυνομικές έρευνες κατά της Χρυσής Αυγής, όμως κανείς δεν σκέφτηκε να αντιπαραβάλει το ανθρώπινο δράμα ανθρώπων που φεύγουν από τις χώρες τους με την προοπτική μιας καλύτερης ζωής και με κίνδυνο της ζωής του, έρμαια στα χέρια αδίστακτων δουλεμπόρων, με το ρατσιστικό παραλήρημα μιας οργάνωσης που επιτίθεται σε κάθε ξένο ως εν δυνάμει "εχθρό".
Για την ακρίβεια, όλη η συζήτηση για τον κίνδυνο της Χρυσής Αυγής αναλώνεται στις φραστικές επιθέσεις εναντίον δημοσιογράφων, στο χαμηλό επίπεδο του πολιτικού λόγου των στελεχών της και γενικά σε οτιδήποτε άλλο εκτός από την ουσία, από εκείνα που αποτελούν το μεγαλύτερο κίνδυνο και δεν είναι άλλα από τις επιθέσεις των μαυροφόρων χρυσαυγιτών σε βάρος μεταναστών στους δρόμους της Αθήνας. Άλλωστε, δεν πρέπει να ξεχνάμε, ούτε να το αφήσουμε να περάσει απαρατήρητο, ότι όλη η κινητοποίηση για την ανάδειξη του εγκληματικού χαρακτήρα της Χρυσής Αυγής έγινε μετά από επιθέσεις σε Έλληνες και φυσικά τη δολοφονία ενός Έλληνα τραγουδιστή της χιπ-χοπ.
Οι επιθέσεις σε βάρος μεταναστών τους προηγούμενους μήνες - είτε στα μαγαζιά τους είτε και στους ίδιους τους ανθρώπους - αλλά και οι καταγγελίες του Ευρωπαίου επιτρόπου για τη δράση της Χρυσής Αυγής, δεν ήταν αρκετές για να κινητοποιήσουν τους αστυνομικούς και δικαστικούς μηχανισμούς, να θέσουν το πρόβλημα στην πολιτική ατζέντα, να ξυπνήσουν το ενδιαφέρον των ΜΜΕ. Διάβαζε κανείς σε γαλλικές, βρετανικές και αμερικανικές εφημερίδες πρωτογενή ρεπορτάζ για τον τρόμο πάνω από τα στέκια των μεταναστών τους δρόμους της Αθήνας και στα περισσότερα ελληνικά ΜΜΕ το πολύ-πολύ να γινόταν μια τυπική και περιληπτική αναφορά στα ξένα δημοσιεύματα - γενικά κι αόριστα και πολλές φορές με αρνητική διάθεση, ότι δυσφημούσαν την Ελλάδα, ενώ απλά περιέγραφαν μια άβολη πραγματικότητα.
Αντίστοιχα, όταν πριν λίγους μήνες έγινε εξέγερση των μεταναστών που βρίσκονται σε ειδικό κέντρο κράτησης στην Κόρινθο, το ενδιαφέρον των ΜΜΕ περιορίστηκε απλά στο να περιγράψουν την εξέγερση και το φόβο των κατοίκων, μήπως οι "επικίνδυνοι" μετανάστες διαταράξουν την ειρηνική τους ζωή. Όποιος Έλληνας μιλούσε - και μιλάει - για τα δικαιώματα των μεταναστών, ακόμη κι εκείνων που έρχονται χωρίς ταξιδιωτικά έγγραφα στη χώρα μας και οι οποίοι δεν παύουν να είναι άνθρωποι, εξομοιώνεται ούτε λίγο ούτε πολύ με εχθρό της ομαλότητες, θεωρείται ακραίος. Εν τω μεταξύ, στη γαλλική Le Monde διάβασες λίγες μέρες μετά από εκείνη την εξέγερση, ένα λεπτομερές ρεπορτάζ για τις απάνθρωπες - σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά δεδομένα - συνθήκες κράτησης των μεταναστών στην Αμυγδαλέζα, με το Γάλλο δημοσιογράφο να τους δίνει βήμα διαμαρτυρίας. Η γαλλική Le Monde είναι μια ακραία ή ακροαριστερή εφημερίδα; Δε νομίζω...
Να θυμηθούμε και την περίπτωση των μεταναστών που πνίγηκαν κάτω από πολύ περίεργες συνθήκες στο Φαρμακονήσι μόλις πριν από ένα μήνα. Δεν ήταν εκατοντάδες οι νεκροί, όμως το ότι έγινε ένα τέτοιο τραγικό περιστατικό και μάλιστα κάτω από αμφιλεγόμενες συνθήκες στα ελληνικά νερά, δεν συγκίνησε παρά λίγους. Αν πνίγονταν δέκα Έλληνες, το θέμα θα κυριαρχούσε επί εβδομάδες και θα αφιερώνονταν ειδικές εκπομπές. Όμως οι πνιγέντες είχαν την ατυχία να είναι αλλοδαποί, ουσιαστικά άνθρωποι χωρίς πατρίδα. Το θέμα απασχόλησε τα ΜΜΕ ως μια απλή, δευτερεύουσας σημασίας είδηση, ενώ σε εφημερίδα μεγάλης κυκλοφορίας διάβασα κι ένα σχεδόν σαρκαστικό άρθρο, ενός κατά τ' άλλα ψύχραιμου αναλυτή, για το όψιμο ενδιαφέρον πολλών Ελλήνων, που τόλμησαν να διαμαρτυρηθούν στα σόσιαλ μίντια για τη σιωπή των ονομαζόμενων "δημοκρατικών" εφημερίδων.
Όταν όμως φοβάσαι να αναδείξεις και να επικρίνεις ανοιχτά τις ρατσιστικές δράσεις ή όταν δεν βοηθάς την κοινή γνώμη να εξοικειωθεί με τον άγνωστο και τόσο δαιμονοποιημένο ξένο, δείχνοντας ότι και οι μετανάστες είναι άνθρωποι σαν εμάς, το μόνο που κατορθώνεις είναι να δώσεις πάτημα στους ρατσιστές να σπέρνουν το μίσος και να το εκδηλώνουν πέρα από τα λόγια και εμπράκτως. Μια ανθρώπινη τραγωδία δεν μπορεί να έχει χρώμα ή εθνική καταγωγή. Οι συνθήκες διαβίωσης δεν χωρίζονται ανάλογα με την καταγωγή ενός ατόμου. Ο ρατσισμός δεν εξαφανίζεται κρύβοντας κάτω από το χαλί. Η σιωπή και το σκοτάδι θρέφουν τη βία και το ρατσισμό. Μόνο το φως και ο λόγος τα εξαλείφουν.
Όμως ο κρυφορατσισμός - ή όπως αλλιώς θέλετε να τον ονομάσετε - των ΜΜΕ δεν φαίνεται μόνο στα "μεγάλα", αλλά εκδηλώνεται και στα "μικρά". Για παράδειγμα, στις σειρές ή στα διαφημιστικά, όπου ο άνθρωπος με μαύρο χρώμα δέρματος εμφανίζεται ως κάποιος που δεν μιλάει καλά ελληνικά και υποτίθεται ότι πρέπει να γελάσουμε με την προφορά του. Δεν διαφωνώ ότι πολλές φορές είναι αστείο το να μιλάει κάποιος ξένος τα ελληνικά, όπως αντίστοιχα φαίνεται σε πολλούς Άγγλους αστείο όταν εμείς προσπαθήσουμε να μιλήσουμε τη γλώσσα τους. Το κατακριτέο είναι ότι θεωρούμε αδιανόητο σχεδόν ότι θα μπορούσε ένας άνθρωπος με μαύρο χρώμα δέρματος να έχει μεγαλώσει -ο ίδιος ή ακόμη και οι γονείς τους - στην Ελλάδα, να είναι Έλληνας με άλλα λόγια και όχι απλά ένας γελωτοποιός που μιλάει σπαστά ελληνικά.
Υπερβάλλω; Απλά δεν είμαι εξοικειωμένος με την ωχαδερφιστική λογική του "έλα, μωρέ, και τι έγινε δηλαδή... σπουδαίο πράγμα" που διατρέχει πολλούς, ακόμη και μεταξύ εκείνων που ντρέπονται να χαρακτηρίζονται "Βαλκάνιοι", αλλά αγνοούν τι πραγματικά σημαίνει "Ευρωπαίος" σήμερα σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής ζωής. (Δεν θέλω να πολιτικολογήσω, αλλά κακά τα ψέματα, με εξαίρεση τον εξαιρετικά θολό λόγο της στα οικονομικά, η Αριστερά στην Ελλάδα είναι πολύ περισσότερο ευρωπαϊκή σε σχέση με τα περισσότερα κόμματα).
Διαβάστε επίσης:
Απόσπασμα από την ιστορική ομιλία του Νέλσον Μαντέλα κατά τη δίκη του το 1964: Η κοινωνική διάσταση του φυλετικού διαχωρισμού.
Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΜΑΡΤΙΝ ΛΟΥΘΕΡ ΚΙΝΓΚ: "ΕΧΩ ΕΝΑ ΟΝΕΙΡΟ..."
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου