Οι φεμινιστικές απόψεις του Κωστή Παλαμά

Το Δεκέμβριο του 1925, όταν μαινόταν ο πόλεμος της μίνι φούστας, την οποία θα καταργούσε διά νόμου ο δικτάτορας Θεόδωρος Πάγκαλος λίγους μήνες αργότερα, το περιοδικό Θεατής ζήτησε - μεταξύ άλλων προσωπικοτήτων - την άποψη του ποιητή Κωστή Παλαμά για το φεμινιστικό κίνημα και τους αγώνες των γυναικών.

"Ευρίσκω την κίνησιν των κυτριών φυσικήν, ευρίσκω ότι το φεμινιστικόν ζήτημα ανήλθεν εις την επιφάνειαν φυσικώς", σημείωνε ο Παλαμάς. "Η γυναίκα δεν μπορεί παρά ν' ακολουθήση την εξέλιξιν. Μετά τον πόλεμον ανεκινήθησαν όλα τα μεγάλα ζητήματα και επομένως και το γυναικείον. Σας επαναλαμβάνω, ότι η τροπή την οποίαν λαμβάνει το γυναικείον ζήτημα είναι λογικόν αποτέλεσμα της γενικής μεταβολής. Είμαι ακόμα και υπέρ των κομμένων μαλλιών. Γιατί όχι; Μία γυναίκα που εργάζεται δεν δύναται να τρέφη κόμην... ομηρικήν".

Εξάλλου, ο ποιητής δήλωνε και υπέρμαχος της μίνι φούστας: "Είναι και αυτή πολύ πρακτική. Δεν ευθύνεται η γυναίκα, αν ημείς σκανδαλιζόμεθα... Το σκάνδαλον δεν είναι εις τας κνήμας της αλλά μέσα μας... Γενικώς η γυναίκα πρέπει να είναι ελευθέρα να καθορίζη την περιβολήν της και όλον τον τρόπον της ζωής της σύμφωνα με τας ανάγκας της".

Όμως αυτήν δεν ήταν μια τυχαία, σύμφωνη με τα νέα ήθη της εποχής άποψη του ποιητή. Ο Κωστής Παλαμάς ήταν πάντοτε υπέρμαχος του γυναικείου κινήματος, ώστε δίκαια θα τον θεωρούσαμε ως έναν από τους πρώτους Έλληνες φεμινιστές. Ήδη το Νοέμβριο του 1896, η Καλλιρρόη Παρρέν δημοσίευε στην Εφημερίδα των Κυριών μια συνομιλία της με τον Παλαμά, στα πλαίσια μιας συνηθισμένης φιλολογικής βραδιάς στο γραφείο της πρώτης Ελληνίδας εκδότριας. 

Ο Παλαμάς όχι μόνο πρέσβευε ότι οι γυναίκες δεν διαφέρουν σε τίποτε πνευματικώς από τους άνδρες, αλλά ήταν υπέρμαχος της γυναικείας εργασίας, αλλά και της ενεργής ενασχόλησης των γυναικών με την πολιτική, σε μια εποχή που σε καμιά χώρα του πλανήτη δεν είχε καν αποδοθεί στις γυναίκες το δικαίωμα της ψήφου, ενώ στην Ελλάδα δεν φοιτούσαν καν Ελληνίδες στα πανεπιστήμια.

Αξίζει τον κόπο να μεταφερθεί όλο το δημοσίευμα με το διάλογο της Παρρέν και του Παλαμά, παρόλο που είναι γραμμένο στην άχαρη και σε ορισμένα σημεία δυσνόητη καθαρεύουσα της εποχής, ως ντοκουμέντο των φεμινιστικών ιδεών που πρέσβευε ο ποιητής σε μια εποχή που το γυναικείο κίνημα μόλις είχε αρχίσει να δραστηριοποιείται στην Ελλάδα:

"Ο κ. Παλαμάς, ο ήρως του ιντερβιού της εσπέρας εκείνης, χωρίς καν να υποπτευθή ότι εζητείτο η γνώμη του, εκηρύχθη αμέσως άνευ ενδοιασμών και επιφυλάξεων υπέρμαχος της γυναικείας χειραφετήσεως, της γυναικείας προόδου, θέτων σαφώς και ωρισμένως το ζήτημα της ισότητος των δύο φύλων.

Η γυνή, είπεν, επλάσθη ίση προς τον άνδρα κατά τας νοητικάς δυνάμεις, και κατά τας ηθικάς. Αλλ' ο ανήρ, όστις μόνον σωματικώς επλάσθη της γυναικός ισχυρότερος, υπεδούλωσεν αυτήν εις εποχήν, καθ' ην ακόμη η δύναμις του φυσικώς ισχυροτέρου εβασίλευεν. Αναμφιβόλως τόσα έτη δουλείας, τόσα έτη αποχής από πάσης δράσεως εμείωσαν επαισθητώς τας δυνάμεις της γυναικός, η οποία μόλις κατά τας τελευταίας αυτάς δεκαετηρίδας ήρχισε να εξεγείρεται και να διεκδική την εν τη κοινωνία θέσιν της. Το τοιούτον δεν ημπόδισεν εν τούτοις μεγάλας γυναικείας προσωπικότητας να διακριθούν κατά την διάρκειαν των αιώνων, άξιον δε παρατηρήσεως είναι ότι καίτοι διά κληρονομικούς αδρανείας και αμβλύτητος λόγους η γυνή φύσει ώφειλε πολύ να υστερή του ανδρός, εν τούτοις ανεδείχθη όχι μόνον ίση, αλλ' εν πολλοίς και υπερτέρα αυτού.

- Ώστε δεν φρονείτε ως ο κ. Ροΐδης, ότι είμεθα όντα προωρισμένα κατ' ίδιον (σ.σ. ιδιαίτερο) τρόπον να σκεπτώμεθα και να αντιλαμβανώμεθα τας διαφόρους εξωτερικάς εντυπώσεις και κατ' ίδιον τρόπον να εξωτερικεύωμεν και διατυπώνωμεν αυτάς.

- Όχι, βεβαίως, απήντησεν, υπομειδιών με το αγνόν και καλόν του μειδίαμα ο ποιητής. Η Τέχνη δεν έχει γένος, αλλ' ούτε η μεγαλοφυία. Άλλως τε αι διακριθείσαι μέχρι σήμερον γυναικείαι μεγαλοφυίαι δεν θα διεκρίνοντο βεβαίως, εάν εζήτουν να περιορίσουν εαυτάς εις τα στενά του κύκλου των όρια.

- Ώστε αι ανδρογυναίκες, κατά την γνώμην σας, δεν είναι και τόσον επικίνδυνα τέρατα, απειλούντα να καταστρέψουν την οικογενειακήν και κοινωνικήν αρμονίαν;

- Ανδρογυναίκες, κατά την γνώμην μου, δεν υπάρχουν, αλλά μόνον ισχυραί και μεγάλαι διάνοιαι, αι οποίαι ετίμησαν και τιμούν το φύλον των και την ανθρωπότητα. Μία Γεωργία Σάνδη, η οποία διά της μεγαλοφυίας της κατέπληξε τον κόσμον, μία Ackermann, της οποίας αι φιλοσοφικαί ιδέαι και το ποιητικόν τάλαντον τόσον πλουσίαν και μεγάλην ανέδειξαν την γυναικείαν διάνοιαν, μία Georges Elliot, η οποία τοιαύτην εχάραξεν οδόν διά το γυναικείον μυθιστόρημα, είναι τόσαι μεγάλαι προσωπικότητες, αι οποίαι ακριβώς διεκρίθησαν διά το ευρύ και απεριόριστον των βλέψεων και ιδεών των, και τας οποίας κανείς κριτικός, κανείς σοφός δεν εσκέφθη να μεμφθή δι' αυτό.

- Ώστε διά τας Ελληνίδας δεν νομίζετε κακήν την παρατηρουμένην προς τας νέας ιδέας επίδοσιν, την τάσιν προς βίον πραγματικώτερον, προς επαγγέλματα και επιστήμας, αι οποίαι κατ' ανάγκην θα την απομακρύνουν κάπως και της οικογενειακής εστίας;

- Παρά να καθιστούν την εστίαν αυτήν κέντρον ματαιότητος, ως συμβαίνει δυστυχώς πολύ συχνά σήμερον, παρά να θεωρή η γυνή ως προορισμόν και σκοπόν της υπάρξεώς της την εις τα μωρά και επουσιώδη επίδοσίν της, απείρως προτιμότερον είναι να λαμβάνη αυτή θετικωτέραν ανατροφήν, να εξοικειούται προς την εργασίαν, πνευματικήν ή χειροτεχνικήν, αδιάφορον. Άλλως τε, εάν η γυνή είναι εξησφαλισμένη υλικώς, ποτέ δεν θα αφήση τας αναπαύσεις και τον οικογενειακόν βίον διά να αγωνίζεται εκτός του οίκου υπέρ του άρτου. Θα το πράξη μόνον η έχουσα ανάγκην και η τοιαύτη όχι μόνον πρέπει να θέλη να εργάζεται, αλλά και να υποχρεούται εις τούτο.

-  Ώστε δεν θέτετε όρια εις την εκτός του οίκου εργασίαν της γυναικός και δεν νομίζετε ότι αύτη δύναται να μεταβάλη τα ήθη μας επί το ελαστικώτερον;

- Όχι η γυνή είναι στοιχείον εκπολιτιστικόν και εξημερωτικόν. Και εις τας δημοσίας θέσεις και όπου δήποτε αλλού και αν λάβη μέρος αύτη θα ωφελήση μάλλον παρά θα βλάψη. Και εις τους πολιτευομένους ακόμη κύκλους δύναται να δράση επωφελώς η γυνή, όχι από των παρασκηνίων, ως γίνεται σήμερον, τυφλόν και ασυνείδητον όργανον της ιδιοτελείας τούτου ή εκείνου εκ των πολιτευομένων, αλλ' επ' αυτής της πολιτικής σκηνής με συνείδησιν της ευθύνης, ην φέρει και των υποχρεώσεων ας υπέρ των συμφερόντων της πολιτείας αναλαμβάνει".


Σχετικά θέματα:
Όταν ο Παλαμάς αυτοπροσδιοριζόταν ως "δημοτικιστής της άκρας αριστεράς".
Μια ενδιαφέρουσα περιγραφή από την καθημερινή ζωή του Κωστή Παλαμά, με αφορμή συνέντευξη που είχε δώσει ο ποιητής του 1893 - Πώς είχε γνωριστεί με την σύζυγό του, Μαρία Βάλβη, που ήταν η γυναίκα της ζωής του