Τα πρώτα καλαμάκια στην Αθήνα το καλοκαίρι του 1888 και οι... αντιδράσεις!

Μέχρι τον Ιούλιο του 1888, τα καλαμάκια ήταν άγνωστα για τους περισσότερους Αθηναίους. Τα ήξερα και τα είχαν χρησιμοποιήσει μόνο όσοι ταξίδευαν στο εξωτερικό και κυρίως στο Παρίσι, όπου απολάμβαναν γρανίτες και παγωμένους καφέδες, ροφήματα επίσης παντελώς άγνωστα στο μέσο Αθηναίο της εποχής. Τα πρώτα καλαμάκια ήρθαν στην Αθήνα μαζί με τις πρώτες γρανίτες χάρη στον ζαχαροπλάστη Κωστή Γιαννάκη, που είχε το πιο διάσημο ζαχαροπλαστείο της πρωτεύουσας (βρισκόταν στην αρχή της οδού Ερμού) και διαρκώς εισήγαγε πολλές καινοτομίες για τους πελάτες του.

Το πρώτο δημοσίευμα που ανήγγειλε την άφιξή τους φιλοξενήθηκε στη Νέα Εφημερίδα στις 24.07.1888, άρα μπορούμε να εικάσουμε ότι τα πρώτα καλαμάκια και οι πρώτες γρανίτες είχαν πρωτοέρθει στην Αθήνα μια δυο μέρες νωρίτερα.

Η πιο πλήρης διαφήμιση όμως έγινε μια μέρα μετά από την εφημερίδα Ακρόπολις, που επισήμαινε όλα τα πλεονεκτήματα των «αχύρινων σωληναρίων» - μιας και τα καλαμάκια δεν ήταν φυσικά πλαστικά, αλλά οικολογικότατα, φτιαγμένα από άχυρο:
«[..] απορροφά τις τόσον ευχαρίστως και ηδέως τα ψυχρά σιρόπια ή τας λεμονάδας ή τον παγωμένον καφέν ή τον λεγόμενον γρανίτην. Είνε δε και υγιεινότατα, διότι το ψυχρόν ποτόν ολίγον κατ’ ολίγον εισδύον δεν διαταράττει τον στόμαχον ως το από του ποτηρίου αμέσως χονδρικώς εισβάλλον. [..] Διά τας κυρίας μάλιστα είνε τόσω λεπτή η μέθοδος και ευάρμοστος εις τας κρινοδακτύλους κόρας».

Και για όσους αδυνατούσαν να καταλάβουν τι στο καλό ήταν αυτά τα καλαμάκια, για τα οποία «ενθουσιωδώς ομιλούσιν οι πολυπληθείς πελάται του ζαχαροπλαστείου», η Εφημερίς της 26.07.1888 τα παρομοίαζε με «διασκεδαστικώτατο», «καινοτρόπο και τερψιλαρύγγιο ναργιλέ»!

Τα καλαμάκια έγιναν τόσο δημοφιλή, ώστε σύντομα έγιναν θέμα γελοιογραφίας στο σατιρικό Άστυ. Ήταν ένα σύμβολο εξευρωπαϊσμού σε αντίθεση με τον παραδοσιακό, παλιομοδίτικο ναργιλέ.

Όπως όμως στην Ελλάδα των αρχών του 21ου αιώνα κάθε τι καινούριο και διαφορετικό αποτελεί αντικείμενο συζητήσεων, ενστάσεων και διαμαρτυριών, το ίδιο ίσχυε και για την Ελλάδα των τελών του 19ου αιώνα. Τα καλαμάκια δεν έκαναν τη διαφορά, αλλά αποτέλεσαν αντικείμενο μιας γελοίας διαμαρτυρίας.

«Τίποτε εν Αθήναις δεν γίνεται χωρίς να εγείρη αμέσως συμπολίτευσιν και αντιπολίτευσιν» σχολίαζε η Ακρόπολις στις 11.08.1888. Αφορμή αποτέλεσε η επιστολή θιγμένου Αθηναίου, που... αηδίαζε με την εικόνα του ρουφήγματος ζητώντας μέχρι και αστυνομική παρέμβαση! «Μεσιτεύσατε παρά τη Διοικητική Αστυνομία να επέμβη εις τα καλαμάκια του Ζαχαροπλάστου κ. Γιαννάκη, ίνα μη αηδιάζουν οι ροφώντες με αυτά Παρισινοί», έγραφε.

Ο συντάκτης της εφημερίδας θεώρησε ότι η αηδία του συμπολίτη του προερχόταν από το φόβο ενδεχόμενης επαναχρησιμοποίησης των καλαμακιών και έψαξε το θέμα. Δεν υπήρχε τέτοια περίπτωση, επειδή μετά τη χρήση του το καλαμάκι «βρέχεται και καταστρέφεται, ώστε δεν δύναται να γίνη δευτέρα χρήσις, αλλά προς αποφυγήν και σκιάς τοιαύτης υπονοίας, οι άνω ζαχαροπλάσται κ. Γιαννάκης και Ρίγγας (σ.σ. οι συνιδιοκτήτες του ζαχαροπλαστείου) διέταξαν τα προσωπικά αυτών όπως προ των πελατών των θραύωσι το καλαμάκιον ούτινος εγένετο άπαξ χρήσις, αν εννοείται ο πελάτης βαρύνεται μόνος να το θραύση»! (Ακρόπολις, 13.08.1888).

Φυσικά δεν έλλειψαν και οι συνήθεις διαμαρτυρόμενοι που πάντα βρίσκουν την αφορμή να εμπλέξουν τους αρχαίους προγόνους και τους ήρωες του ’21. Η Εφημερίς έγραφε:

«Μια των ημερών εξεφύτρωσαν έξαφνα εχθροί του νεωτερισμού· και εφώναξαν και διεμαρτυρήθησαν επί τω λόγω ότι τα καλαμάκια διαφθείρουσι... το φρόνημα, και δεν αρμόζουσι εις τους απογόνους του Μιλτιάδου και του Κανάρη. [..] Συζητήσεις αν πρέπει να τα απαγορεύση η... αστυνομία, ή αν δεν πρέπει να αναμιχθή, και έρευνα περί του τι συμβαίνει εις το Παρίσι, και αν τα καλαμάκια έχουν πέρασιν εκεί, και διατί εκεί έχουν πέρασιν, και αν υπάρχουν και εδώ οι ίδιοι όροι της εισαγωγής τοιαύτης μεθόδου»!

Η Νέα Εφημερίς από την άλλη συμβούλευε τους αντιδρώντες «αν δεν θέλουν καλαμάκια, να παν να φουμάρουν ναργιλέ, που συμφωνεί περίφημα με τους συλλογισμούς των και τα βάσανα».

Φυσικά τα καλαμάκια δεν απαγορεύτηκαν – πόσο γελοίο θα ήταν κάτι τέτοιο! – ενώ σύντομα, κοντά στο δεκαπενταύγουστο, ήρθε και η απάντηση του ανταγωνισμού. Ο Θωμάς Βαλσάμης, ζαχαροπλάστης με κατάστημα κάτω από το τότε υπουργείο Δικαιοσύνης, προσέλαβε ειδικό τεχνίτη και παρουσίασε φαγώσιμα ζαχαρένια καλαμάκια, φτιαγμένα από το υλικό των μπισκότων langues  de chat  – να υποθέσουμε ότι ήταν τα πρώτα καλαμάκια made in Greece;. Όχι τίποτ’ άλλο, αλλά διασφαλιζόταν και το αδύνατο της δεύτερης χρήσης τους, αφού μετά την απόλαυση της γρανίτας οι πελάτες τα έτρωγαν!

Η απάντηση του Γιαννάκη στον ανταγωνισμό ήρθε λίγες μέρες αργότερα με την εισαγωγή παγωμένου καφέ, τον οποίο οι Αθηναίοι είχαν τη δυνατότητα ν’ απολαύσουν για πρώτη φορά χωρίς να χρειαστεί να ταξιδέψουν μέχρι το Παρίσι, στις 20 Αυγούστου 1888. Το γεγονός γνωστοποίησε ο Ραμπαγάς, που δεν παράλειψε να ρίξει σπόντες για τις «πλαστογραφικές απομιμήσεις» των άλλων ζαχαροπλαστείων.

Αρκετούς μήνες αργότερα (Μάιος 1889), η άλλη μεγάλη σατιρική εφημερίδα της εποχής, ο Ρωμηός του Γεώργιου Σουρή, διαφήμιζε το ζαχαροπλαστείο του Βαλσάμη δίνοντας έμφαση στα καλαμάκια και τη γρανίτα του με τους εξής στίχους:

Στο Ζαχαροπλαστείον εκείνο του Βαλσάμη,

κάτω του Υπουργείου του της Δικαιοσύνης,

θαυμάσιον γρανίτην θα εύρης με καλάμι

και παγωτά ποικίλα και ώρας ευφροσύνης.

Εκεί με καλαμάκι το παγωτό ρουφάς

και εις σπανίαν γεύσιν κι απόλαυσιν τρυφάς.

Μια ακόμα γελοιογραφία με θέμα τα καλαμάκια – η δεύτερη μετά από εκείνη του Άστεως – εντοπίστηκε στη σατιρική εφημερίδα Σφύρα τον Αύγουστο του 1889

Όσοι δε, αγαπητοί αναγνώστες, είστε από την Πάτρα κι αναρωτιέστε πότε στο καλό να ήρθαν τα πρώτα καλαμάκια στην πόλη σας, αυτό συνέβη το Μάιο του 1889, όταν οι πρώτες γρανίτες με καλαμάκι, όπως και άλλα πρωτοφανή για την Πάτρα γλυκίσματα, εισήχθησαν για πρώτη φορά στο καφενείο-ζαχαροπλαστείο του Κοκωνέζουχάρη σε ειδικό Γάλλο τεχνίτη.

Στην υγειά σας!