Το πρώτο συλλαλητήριο στην ιστορία του ελληνικού κράτους: Οι πρόσφυγες διεκδικούσαν ίσα δικαιώματα με τους "αυτόχθονες" Έλληνες

Το 2015, ένα από τα καυτά θέματα της επικαιρότητας είναι αυτό της ιθαγένειας και συγκεκριμένα το κατά πόσο πρέπει η ελληνική ιθαγένεια να παραχωρείται στα παιδιά των μεταναστών, που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στη χώρα μας, είναι δηλαδή κοινωνοί της ελληνικής παιδείας. Το μακρινό 1844, όταν το ελληνικό κράτος βρισκόταν στα πρώτα του βήματα, ένα από τα καυτά θέματα, που προκαλούσε έντονες, πολιτικές αντιπαραθέσεις ήταν αυτό της υπηκοότητας, αν δηλαδή θα έπρεπε οι Έλληνες πρόσφυγες των περιοχών που δεν είχαν ακόμη απελευθερωθεί, αλλά τελούσαν υπό οθωμανική κυριαρχία, να έχουν ίσα δικαιώματα με τους μόνιμους κατοίκους του ελληνικού βασιλείου.

Στο επίκεντρο της αντιπαράθεσης βρέθηκε η συζήτηση του τρίτου άρθρου του πρώτου Συντάγματος, προϊόν της ειρηνικής επανάστασης της 3ης Σεπτεμβρίου του προηγούμενου έτους. Η συζήτηση για το περιεχόμενό του απασχόλησε την Εθνοσυνέλευση για 11 συνεδριάσεις τον Ιανουάριο του 1844, ενώ στην τελική του διατύπωση ξεκινούσε ως εξής: "Οι Έλληνες είναι ίσοι ενώπιον του νόμου και συνεισφέρουσιν αδιακρίτως εις τα δημόσια βάρη, αναλόγως της περιουσίας των, μόνοι δε οι πολίται Έλληνες είναι δεκτοί εις όλα τα δημόσια επαγγέλματα". Ποιοί όμως ήταν οι Έλληνες;

Πολλά μέλη της Εθνοσυνέλευσης (Πλαπούτας, Θεόδωρος Γρίβας, Μακρυγιάννης, Ρήγας Παλαμήδης κ.ά.) ζήτησαν ν' απομακρυνθούν από τις δημόσιες θέσεις και τα ανώτερα αξιώματα όσοι είχαν ξένη υπηκοότητα, δηλαδή οι αλύτρωτοι Έλληνες. Το κύριο επιχείρημά ήταν ότι οι επιζώντες αγωνιστές της ελευθερίας και τα παιδιά τους υπέφεραν από στερήσεις στην ίδια την πατρίδα τους κι αυτό ήταν - σύμφωνα με την άποψή τους - απαράδεκτο. Μάλιστα, εισήγαγαν στην Εθνοσυνέλευση ψήφισμα "περί πολιτογραφήσεως", το οποίο και εγκρίθηκε χωρίζοντας τους Έλληνες σε αυτόχθονες και ετερόχθονες, με τους τελευταίους να θεωρούνται... ξένοι. 

Θυελλώδεις ήταν οι συζητήσεις στην Εθνοσυνέλευση, ενώ στα πλαίσια της αντιπαράθεσης αυτής ο Ιωάννης Κωλέττης εκφώνησε την ομιλία με την οποία εισήγαγε την έννοια της Μεγάλης Ιδέας, που θα καθόριζε την εξωτερική πολιτική του ελληνικού κράτους μέχρι τη μικρασιατική καταστροφή. 

Τελικά πέρασε η σκληρή γραμμή και στο σχετικό ψήφισμα, που μάλιστα οριζόταν ότι θα ίσχυε "ως εάν ήτο καταχωρημένον αυτολεξεί εις το Σύνταγμα", η ιδιότητα του πολίτη προσδιδόταν στους αυτόχθονες κατοίκους της ελληνικής επικράτειας, σε όσους αγωνίστηκαν στα γεωγραφικά της όρια μέχρι το τέλος του 1827 (είτε γεννήθηκαν είτε ήλθαν και διέμειναν εκεί την ίδια περίοδο), σε όσους έλαβαν αποδεδειγμένα μέρος σε στρατιωτικές επιχειρήσεις στην ξηρά και τη θάλασσα μέχρι το 1829, όπως επίσης σε μετανάστες της Στερεάς και των Κυκλάδων που είχαν πολεμήσει στον αγώνα για την ελευθερία και εγκαταστάθηκαν οικογενειακά σε οποιοδήποτε δήμο του ελληνικού βασιλείου μέχρι το 1837.
Αντίθετα, οριζόταν με σαφήνεια ότι όσους δεν ενέπιπταν στις πιο πάνω κατηγορίες (π.χ. οι πρόσφυγες από την Κρήτη, τη Μακεδονία, την Ήπειρο και άλλες περιοχές, που δεν είχαν ελευθερωθεί) όφειλε η κυβέρνηση "να μη διατηρήση ουδέ να διορίση εις τας θέσεις της δημοσίας υπηρεσίας, ειμή τους μεν ελθόντας και εγκατασταθέντας εις την Ελλάδα μετά το τέλους του 1827 μέχρι τέλους του 1832 μετά δύο έτη από της δημοσιεύσεως του Συντάγματος· τους δε μετά το τέλος του 1832 μέχρι τέλους του 1837 μετά τρία έτη, και τους μετά το τέλος του 1837 μέχρι του 1843 μετά τέσσαρα έτη". 

Χαρακτηριστικό των αντιδράσεων που προκλήθηκαν, ήταν το σχετικό σχόλιο της εφημερίδας Αιών με τον χαρακτηριστικό τίτλο "ΤΟ ΣΤΙΓΜΑ", που δημοσιεύτηκε στο φύλλο της 23ης Ιανουαρίου 1844: 

"Ω αίσχος! ποία ατιμία έμελλε να καλύψη το πρόσωπόν σου, φίλη Ελλάς! ποίας επιβουλής οξύ φάσγανον έμελλε να διαπεράση αυτά τα σπλάγχνα σου, αθώον έθνος! Προγραφαί, ναι! προγραφαί, ατιμώτεραι των του 1833, έμελλον φίλη Πατρίς, να βεβηλώσωσι την εθνικήν και λαμπράν του Σεπτεμβρίου επιχείρησίν σου! Εκείνη μεν απεδίωξε τους ξένους κατακτητάς των κοινών σου δικαίων· αυταί δε σε στερούσι των πιστών τέκνων σου, των προμάχων και ευεργετών τέκνων σου!.."

Έντονη ήταν η αντίδραση και των προσφύγων, οι οποίοι ξαφνικά διαχωρίζονταν ως "ετερόχθονες" και δεν αντιμετωπίζονταν ισότιμα με τους "αυτόχθονες" Έλληνες. Μάλιστα, την Καθαρά Δευτέρα (07.02.1844) πραγματοποίησαν συλλαλητήριο, το πρώτο συλλαλητήριο διαμαρτυρίας στην ιστορία του ελληνικού κράτους. Μην ξεχνάμε ότι μέχρι την ψήφιση του Συντάγματος - τυπικά και το Φεβρουάριο του 1844 - απαγορεύονταν οι συναθροίσεις των πολιτών.
Σύμφωνα με την περιγραφή της εφημερίδας Αθηνά, την ώρα που όλοι οι πολίτες της πρωτεύουσας είχαν συγκεντρωθεί γύρω από τη Σκηνή ή το παράπηγμα της βασιλικής τράπεζας στο ναό του Ολυμπίου Διός για τον εορτασμό, η χαρούμενη ατμόσφαιρα διακόπηκε από ένα "λυπηρόν τω όντι θέαμα", που προξένησε στο πλήθος "την μεγαλητέραν κατάνυξιν και έσυρεν όλην σχεδόν την προσοχήν του πολυπληθούς κόσμου".
Τι είχε συμβεί; Μια ομάδα ανθρώπων, που δεν συμμετείχαν στη γιορτινή ατμόσφαιρα, κάπνιζαν κατηφείς γύρω από δύο σημαίες, που έφεραν τις επιγραφές: "Οι ξενηλατούμενοι Μακεδόνες" και "Οι αδικηθέντες Κρήτες κατά την 3 Φεβρουαρίου 1844". Μάλιστα, στη δεύτερη σημαία αναγράφονταν και αποσπάσματα από τον ψαλμό ρλζ':

"Επί των ποταμών Βαβυλώνος εκεί εκαθίσαμεν, και εκλαύσαμεν εν τω μνησθήναι ημάς τη Σιών.

Επί ταις ιτέαις εν μέσω αυτής εκρεμάσαμεν τα όργανα ημών· 

Ότι εκεί επηρώτησαν ημάς...... 

Άσατε ημίν εκ των ωδών Σιών.

ΠΩΣ ΑΣΩΜΕΝ ΤΗΝ ΩΔΗΝ ΚΥΡΙΟΥ ΕΠΙ ΓΗΣ ΑΛΛΟΤΡΙΑΣ;

Εάν επιλάθωμαί σου Ιερουσαλήμ, επιλησθείη η δεξιά μου.

Κολληθείη η γλώσσα μου τω λαρύγγι μου, εάν μη σου μνησθώ· εάν μη προανατάξωμαι την Ιερουσαλήμ ως εν αρχή της ευφροσύνης μου".

Πολλοί ήταν οι θεατές που πλησίασαν τη συγκέντρωση και χαιρέτησαν - άλλοι δακρυσμένοι και άλλοι αγανακτισμένοι - τις δυο σημαίες, μέχρι που η αστυνομία απομάκρυνε τις σημαίες από την κοινή θέα, από φόβο μήπως ερεθίζονταν τα πνεύματα - σύμφωνα με την εφημερίδα. (Αξίζει να σημειωθεί πάντως ότι οι υπόλοιπες εφημερίδες της πρωτεύουσας δεν αναφέρθηκαν καν στο συγκεκριμένο γεγονός, αλλά περιορίστηκαν να περιγράφουν τον εορτασμό της Καθαράς Δευτέρα).
Εν τω μεταξύ, οι διαμαρτυρίες των προσφύγων δεν περιορίζονταν μόνο στην περιοχή της πρωτεύουδας. Όπως τηλεγραφικά σημείωνε η εφημερίδα Αναμόρφωσις στο φύλλο της 12ης Φεβρουαρίου, χωρίς ωστόσο να προσδιορίζει την ημερομηνία των γεγονότων, στην Πάτρα σημειώθηκε "ρήξις μεταξύ ετεροχθόνων και αυτοχθόνων εξ αιτίας του ολεθρίου ζητήματος", ενώ υπήρξε κι ένας τραυματίας από τους Έλληνες πρόσφυγες.
Ποιος είπε ότι οι προγονοί μας δεν ήταν - με τον τρόπο τους - ρατσιστές;




Σχετικά θέματα:
Ιστορικές ομιλίες: Ο Ιωάννης Κωλέττης και η Μεγάλη Ιδέα