Διαβάζω στο σχετικό λήμμα της Livepedia, που είναι αφιερωμένο σ' ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές, τον Κωστή Παλαμά: "Ο Κωστής Παλαμάς, Έλληνας εθνικιστής...." και ακολουθούν οι υπόλοιπες ιδιότητες, που θεωρούνται προφανώς κατώτερης αξίας. Το πρόβλημα δεν είναι απλά η ιεράρχηση, ούτε καν η συγκεκριμένη ιστοσελίδα, την οποία ανέφερα απλά ως εισαγωγικό παράδειγμα. Γενικότερα, διαδίδεται σε υπερσυντηρητικούς κύκλους η άποψη, που σ' ένα μεγάλο βαθμό έχει στιγματίσει τον σπουδαίο αυτό ποιητή, ότι δήθεν ήταν "εθνικιστής". Ο ίδιος ανέφερε βέβαια, «...Ο Πατριωτισμός είναι έμφυτος, και εγώ είμαι εθνικιστής!», αλλά κανείς δεν εξετάζει το πλαίσιο και την εποχή που αυτό ειπώθηκε. Διότι αν διαβάσουμε με την ίδια ισοπεδωτική λογική και τις ομιλίες του Ελευθερίου Βενιζέλου την εποχή των βαλκανικών πολέμων και της συνθήκης των Σεβρών, όταν πραγματωνόταν το όραμα της περιβόητης "Μεγάλης Ιδέας", που τότε αποτελούσε τον κεντρικό άξονα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, θα βγάζαμε "εθνικιστή" ακόμη κι αυτόν!
Ας αντιστρέψουμε λίγο τους όρους κι ας αποδείξουμε, λοιπόν, ότι ο Παλαμάς ήταν... ακροαριστερός και μάλιστα το ομολογούσε ο ίδιος με επιστολή, που δημοσιεύτηκε σε εφημερίδα το 1919, όταν ο υποτιθέμενος "εθνικισμός" βρισκόταν στο αποκορύφωμά του. Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή.
Είναι γνωστό σε όλους ότι ο Κωστής Παλαμάς ήταν δημοτικιστής και μάλιστα από τα πρώτα ακόμη βήματα της ποίησής του, ενώ στα πρώτα χρόνια της ακαδημαϊκής του καριέρας πολλές φορές γιουχαΐστηκε στο πανεπιστήμιο για τις απόψεις του αυτές, σε μια εποχή που την παρωχημένη καθαρεύουσα υπερασπίζονταν ακόμη και άνθρωποι μετριοπαθείς πολιτικά, ενώ οι υπέρμαχοι της δημοτικής κατακρίνονταν ως "εχθροί της πατρίδας". Και μόνο αυτό το στοιχείο θα ήταν ικανό για να αποδειχτεί χωρίς αμφιβολία ότι οι σχέσεις του Παλαμά με τον εθνικισμό εξαντλούνταν απλά σε μια αγάπη για την πατρίδα, η οποία δεν άγγιζε τα όρια της υστερίας και του οπισθοδρομισμού, αφού δεν μπορούσε κάποιος να φέρει ταυτόχρονα και τις δύο ιδιότητες: του υπερπατριώτη και του εχθρού της πατρίδας..
Στις 17 Μαρτίου 1919, στην εφημερίδα Εμπρός δημοσιεύτηκε ένα άρθρο του Παλαμά, ο οποίος υπέγραφε στην εφημερίδα χρονογραφήματα με το απλό ψευδώνυμο "W". Το άρθρο εκείνο είχε τον τίτλο "Μια Ομολογία". Από ορισμένους κύκλους δημοτικιστών, το κείμενο αυτό ερμηνεύτηκε ως μια μορφή υποχώρησης του ποιητή, που σε κάποιο σημείο σημείωνε κάτι πολύ απλό και ευνόητο, την ανάγκη να επικρατούν οι συνετές φωνές και όχι τα άκρα.
Συγκεκριμένα, ο Παλαμάς (ως W) έγραφε: "Αλλά πολύ περισσότερον χρειάζονται οι συνετοί, οι οποίοι και εις τον πυρετόν ακόμη κατορθώνουν να είνε κυρίαρχοι οπωσδήποτε του εαυτού των και να βλέπουν καιτότε καθαρώτερον· αλλά, κυρίως ειπείν, πολύ σπάνια, εξάπτονται από την θέρμην, διατηρούν την νηφαλιότητα και είνε οι υγιείς, οι γεροί, εν συγκρίσει, εννοείται, προς τους άλλους, τους διατελούντας εις αιώνιον παροξυσμόν".
Και λίγο πιο κάτω σημείωνε: "Δυστυχώς και ακριβώς ειπείν, ανήκω εις την φυλήν των ρωμαντικών· αλλά, καθώς ότε προοδεύουν αι ιδέαι και αι τάξεις συμπυκνούνται, προσλαβάνουν ποικίλας αποχρώσεις, αι αυταί ιδέαι και αι ιδίαι τάξεις υποδιαιρούνται εις κατηγορίας, και ο ιδικός μου ρωμαντισμός σκοντάπτει, συχνά, εις τους ογκολίθους κάποιας σκέψεως θετικής και δέρνεται από τον πόθον της συνέσεως".
Με άλλα λόγια, παρόλο που ο ποιητής παραδεχόταν ότι ήταν "ρομαντικός", δηλαδή φανατικός υποστηρικτής της δημοτικής γλώσσας, σε μια εποχή που φαινόταν δύσκολη η επίσημη καθιέρωσή της, αναγνώριζε την ανάγκη μετριοπάθειας αντί της τυφλής σύγκρουσης. Ακόμη μια απόδειξη ότι οποιαδήποτε προσπάθεια σύνδεσης του Παλαμά με ακραίες ιδεολογίες δεν απηχούσε τις πραγματικές αντιλήψεις του.
Εν τω μεταξύ, η εξύμνηση της "νηφαλιότητας" και της "σύνεσης", δημιούργησε σε ορισμένους δημοτικιστές το φόβο μήπως ο Παλαμάς είχε αλλάξει γλωσσικό στρατόπεδο, παρόλο που μόλις λίγες μέρες νωρίτερα είχε κυκλοφορήσει η ποιητική του συλλογή "Τα Παράκαιρα" με πρόλογο γραμμένο σε ατόφια δημοτική γλώσσα, τη γλώσσα του λαού. Απαντώντας σ' ένα άρθρο του Αρ. Καμπάνη, αν και επί της ουσίας απαντούσε σ' ένα άρθρο του "Νουμά", ο Παλαμάς έστειλε επιστολή με ημερομηνία 03.04.1914, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Βαλκανικός Ταχυδρόμος στις 08.04, όπου διαβεβαίωνε για την τυφλή πίστη του στον δημοτικισμό αναφέροντας επί λέξη (η υπογράμμιση δική μου):
"Μου φαίνεται πως φτάνουν μια ή δυο σελίδες από το τελευταίο μου βιβλίο "Τα Παράκαιρα" που φαίνεται πως το ξεφύλισσες προσεκτικά, για να δείξουν, αφού σώνει και καλά πρέπει κανείς κάθε λίγο και λιγάκι να παρουσιάζη πιστοποιητικά καλής διαγωγής, για να δείξουν πως εξακολουθώ να είμαι δημοτικιστής "της άκρας αριστεράς". Τα δε θρυλέντα διαβούλια με τους άλλως τε σοφούς και αξιοτίμους διδασκάλους, όσον και αν θα με ετιμούσαν, είνε καθαρά παραμύθια, γεννημένα όπως γεννιούνται οι θρύλοι και τα παραμύθια".
"Ακροαριστερός" γλωσσικά, λοιπόν, ο δήθεν "εθνικιστής" Παλαμάς, από την επιστολή του οποίου αξίζει να σταθούμε και στο παρακάτω σημείο, που εξέφραζε τη μετριοπάθεια και την αποστασιοποίηση του ποιητή από αυτό που ονομάζουμε "υστεροφημία". Έγραφε:
"Εξ άλλου η αλήθεια είνε ότι εξακολουθώ να ζω με τον εαυτό μου εις διαρκή αγώνα απομονώσεως. Ίσως μένω πίσω, ως εκ τούτοις σε πολλά, αλλά ο δρόμος αυτός είνε ο "μη χείρων" για τους ανθρώπους της ιδιοσυγκρασίας μου. Καλά-καλά δεν φροντίζω τι λέγεται και τι γράφεται για μένα και όλως διόλου εξαιρετικά απευθύνομαι προς εσένα από το θάρρος που μου δίνει η προσοχή με την οποίαν με τιμάς...".
Διαβάστε κι αυτά:
-- Γιατί ο Κωστής Παλαμάς υποστήριζε ότι το ποιητικό του έργο διαπνεόταν από "τοπικισμό" μ' ένα "ευγενικό πνευματικό νόημα", επηρεασμένο από τα τοπία της ιδιαίτερης πατρίδας του.
-- Ο ύμνος προς την ειρήνη που έγραψε ο Παλαμάς μετά την υπογραφή του Ελληνοτουρκικού Συμφώνου Φιλίας το 1930 κόντρα στις πατριωτικές κορώνες των συγχρόνων του. Πώς ο ίδιος ανέλυσε το νόημα του ποιήματός του.
-- Οι φεμινιστικές απόψεις του Κωστή Παλαμά
Αναφέρεται σε τίτλο που του είχαν αποδώσει πολέμοι του
ΑπάντησηΔιαγραφή