Με αφορμή μια αθώα παιδική ερώτηση σκέψεις τον κρυμμένο ρατσισμό της διπλανής πόρτας

Πρόσφατα, βρέθηκα σ' έναν παιδότοπο, εκεί όπου τα μικρά παιδιά ξεσαλώνουν με την ψυχή τους, οι μαμάδες βρίσκουν την ευκαιρία να τα ξαναπούνε και οι μπαμπάδες... απουσιάζουν! Ως θείος ενός μπόμπιρα που γιόρταζε, δεν είχα σκεφθεί ότι θα μπορούσα να βρω την ευκαιρία μιας ολότελα δικαιολογημένης απουσίας, αλλά αυτό είναι ένα ζήτημα που φαντάζομαι ότι θα με απασχολήσει ξανά του χρόνου. Άλλο ήταν αυτό, που μου έκανε εντύπωση και το ξαναφέρνω στη μνήμη μου με αφορμή την παγκόσμια συζήτηση για το μίσος ενός ανθρώπου, που από μικρός έχει γαλουχηθεί σ' έναν ορισμένο τρόπο σκέψης απέναντι σε κάθε λογής μειονότητα και μεγαλώνοντας μπορεί να φτάσει ακόμη και στο έγκλημα. 

Σε κάποια στιγμή, λοιπόν, ένα από τα κοριτσάκια που είχαν δώσει το παρόν στο πάρτι, πλησίασε φοβισμένο τη μαμά του. "Ήρθαν Κινεζάκια" της είπε με φοβισμένο βλέμμα, ενώ με τα δάχτυλα των χεριών του αναπαράστησε τα σχιστά μάτια των αλλοδαπών παιδιών που έπαιζαν στον ίδιο χώρο. Ξέχασα ν' αναφέρω ότι μιλάμε για παιδιά 5-6 ετών. Η μαμά καθησυχάζει το κοριτσάκι με κάποια αμηχανία - ήταν αυτή η αμηχανία της μαμάς που ώθησε το παιδί να δείξει με παντομίμα τα σχιστά μάτια των εισβολέων: "Ε, εντάξει. Δεν πειράζει. Δεν σας ενοχλούν. Δεν θα σας κλέψουν". 

Παρά την αμηχανία του βλέμματος, θα έλεγε κανείς ότι ήταν μια πολιτικά ορθή απάντηση, αν και η απορία παραμένει γιατί το παιδί των 6 ετών να συνδέσει την παρουσία ενός παιδιού, που έχει εμφανή διαφορετικά εξωτερικά χαρακτηριστικά, με το κλέψιμο ή γενικότερα να το ερμηνεύσει ως πηγή φόβου. Όμως η μαμά δεν αρκέστηκε να καθησυχάσει την κόρη της και πρόσθεσε: "Θα σου πω εγώ πότε". 

Πότε, τι; Η φράση έμεινε εκεί μετέωρη, αφού το κοριτσάκι πήγε ήσυχο στο χώρο με τα παιχνίδια. Όμως το υπονοούμενο της μαμάς ήταν σαφές, νομίζω. Υπάρχουν κάποιες κατηγορίες ανθρώπων, ακόμη και παιδιών, που είναι επικίνδυνα να κλέψουν. Με ποιο κριτήριο, αλήθεια; Το χρώμα του δέρματος; Τη φυλετική προέλευση; Ή μήπως το χιλιοεπικαλούμενο "ένστικτο της μάνας", που κρίνει φυσιογνωμίες και ξέρει ποιο παιδί... κλέβει; 

"Μήπως υπερβάλλεις, ρε φίλε;" θα σκεφθεί κάποιος. Το σκέφτηκα κι εγώ. Μήπως κάτι παρεξήγησα. Όμως η φράση αυτή μου έχει εντυπωθεί. "Θα σου πω εγώ πότε" εννοώντας "πότε θα πρέπει να φοβηθείς" σ' ένα παιδί ήδη φοβισμένο που είδε δυο Κινεζάκια να μοιράζονται τον ίδιο χώρο μ' αυτό. Και παρεμπιπτόντως ήταν το μόνο από τα παιδάκια - της συγκεκριμένης παρέας έστω - που θεώρησε σωστό ν' αναφέρει στη μαμά του την παρουσία των "άλλων", είχε δηλαδή επιρροές από το περιβάλλον του - όχι απαραίτητα ευθείες επιρροές ούτε απαραίτητα από την ίδια τη μητέρα του - μιας επιφυλακτικότητας απέναντι σ' ένα διαφορετικό εμφανισιακά παιδάκι.

Δεν μπορώ να αγνοήσω βέβαια και το πρώτο, το καθησυχαστικό σκέλος της απάντησης της μάνας, ότι ειδικά τα Κινεζάκια "δεν ενοχλούν", ούτε και θέλω να κρίνω τη συγκεκριμένη μάνα, την οποία δεν γνωρίζω προσωπικά. Όμως το συγκεκριμένο περιστατικό μου έδωσε τροφή για σκέψη ως προς ένα φαινόμενο της εποχής, που μοιάζει κατ' αρχήν αντιφατικό. 

Υπάρχουν γύρω μας πολλοί άνθρωποι, που αισθάνονται και διακηρύσσουν με καμάρι τον κοινωνικό φιλελευθερισμό τους, ότι δεν είναι ρατσιστές, κάτι που πιστεύουν βαθιά ότι ισχύει, για ν' αποδειχθεί μια μονομερής πεποίθηση, που ισχύει για ορισμένες μόνο περιπτώσεις. Υπάρχουν ας πούμε ορισμένοι που καμαρώνουν για την ανοιχτομυαλοσύνη τους, επειδή είναι σύμφωνοι με το σύμφωνο συμβίωσης των ομοφυλοφίλων, δεν έχουν πρόβλημα με τους Αλβανούς, τους Κινέζους, τους Ιάπωνες κλπ, αλλά προς Θεού μη δουν Τσιγγάνους, ανθρώπους με μαύρο χρώμα δέρματος ή μια οικογένεια μουσουλμάνων. Εδώ, τα στερεότυπα αποδεικνύονται ισχυρότερα των προοδευτικών και φιλελεύθερων απόψεων: οι Τσιγγάνοι είναι ύποπτοι κλοπών, οι μαύροι - δεν μ' αρέσει ο προσδιορισμός των ανθρώπων με κριτήριο το χρώμα του δέρματός τους, αλλά χρησιμοποιώ το επίθετο συμβατικά για τη ροή του λόγου - είναι ύποπτοι λαθρεμπορίου, οι δε μουσουλμάνοι είναι ύποπτοι για τα πάντα. 

Είναι το είδος ενός νεόκοπου κοινωνικού φιλελευθερισμού, που φλερτάρει ασυνείδητα με ακροδεξιές ρητορικές (ανεξάρτητες φυσικά από τις φασιστικές ακροδεξιές αντιλήψεις τύπου "Χρυσής Αυγής") και που ανθεί τελευταία σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, καθώς φαινομενικά αγωνίζεται για τα κεκτημένα και τις ελευθερίες του μεταπολεμικού ευρωπαϊκού μοντέλου, αλλά εύκολα στοχοποιεί με βάση στερεοτυπικές προκαταλήψεις όσους έχουν συγκεκριμένα εξωτερικά χαρακτηριστικά, τα οποία θεωρούνται "απειλητικά". 

Επαναλαμβάνω ότι δεν κρίνω τη μητέρα της ιστορίας που διηγήθηκα στην αρχή, αλλά με αφορμή την ιστορία αυτή προχωρώ τη σκέψη μου σ' ένα φαινόμενο που παρατηρώ τους τελευταίους μήνες, με αφορμή κυρίως τις τρομοκρατικές επιθέσεις φανατικών τζιχαντιστών σε ευρωπαϊκό έδαφος σε συνδυασμό με την έξαρση της προσφυγικής κρίσης. Να θυμίσω απλά κάποιες απροσδόκητα φοβικές απόψεις του θεωρούμενου και ως γκουρού του νεοφιλελευθερισμού στην Ελλάδα, Ανδρέα Ανδριανόπουλου, με αφορμή την εκλογή του πρώτου μουσουλμάνου δημάρχου στο Λονδίνο, το φαινόμενο ομοφυλόφιλων πολιτικών στην Ευρώπη με πύρινη ακροδεξιά ρητορική που στοχοποιεί κυρίως Μουσουλμάνους, φεμινίστριες που θεωρούν ότι οι γυναίκες είναι ελεύθερες να επιλέγουν το ντύσιμό τους αρκεί αυτό να μην είναι υπερβολικά συντηρητικό (και αναφέρομαι μόνο σε σχέση με τις περιπτώσεις των Μουσουλμάνων γυναικών που φορούν τη μαντίλα ή τη νικάμπ με δική τους αποκλειστικά θέληση και όχι φυσικά στις περιπτώσεις των γυναικών που εξαναγκάζονται από το οικογενειακό ή το ευρύτερο περιβάλλον τους να το πράξουν παρά τη θέλησή τους), το φαινόμενο του γερμανικού AfD που έχει κηρύξει "αντισυνταγματικό" το Ισλάμ (συνολικά ως θρησκεία και κοσμοθεωρία) στο όνομα υπεράσπισης της ευρωπαϊκής... "ανεκτικότητας"  κλπ.

Αν έπρεπε να κλείσω αυτό το κείμενο με ένα συμπέρασμα, θα περιέγραφα ως προσωπική διαπίστωση την άποψη ότι τελικά πολλές φορές ο αυτοπροσδιορισμός του ανθρώπου δεν είναι ικανός παράγοντας για να γνωρίσεις το χαρακτήρα του. Αυτό που χρειάζονται είναι ενοχλητικές ερωτήσεις. Τα συμπεράσματα ίσως να μην είναι τόσο αισιόδοξα, όσο κατ' αρχήν θέλουμε να πιστεύουμε για την κοινωνία στην οποία ζούμε, όμως σε τελική ανάλυση το σημαντικότερο δεν είναι να ζούμε σε συννεφάκια μιας εικονικής πραγματικότητας, αλλά ν' αντικρίσουμε την ωμή αλήθεια με όλες τις ατέλειές της, ώστε να έχουμε πραγματικά την ελπίδα να τις αλλάξουμε με ουσιαστικό τρόπο.

Και πάνω απ' όλα. Τι μηνύματα περνούν στα παιδιά, πώς αυτά από μικρή ηλικία αντιλαμβάνονται το διαφορετικό, όπως κι αν αυτό ορίζεται (σε σχέση με φυλή, φύλο, γλώσσα, θρησκεία, σεξουαλικό προσανατολισμό ή οποιοδήποτε άλλο χαρακτηριστικό), γιατί σ' αυτήν την ηλικία μαθαίνουν από το περιβάλλον τους - όχι από μόνα τους - να φοβούνται ή κάποιες φορές και να μισούν τους "άλλους".