Η αναβίωση της άμεσης δημοκρατίας σε ελβετικά καντόνια μέσω των Landsgemeinde

Άμεση Δημοκρατία στο ελβετικό καντόνι Γκλάρους. Πηγή: www.pictures-switzerland.com

Η σύγχρονη κοινοβουλευτική δημοκρατία είναι ένας θεσμός αντιπροσωπευτικός, που ελάχιστη σχέση με την άμεση δημοκρατία της αρχαίας Αθήνας. Οι λόγοι αυτής της διαφοροποίησης είναι κατανοητοί: τα σημερινά κράτη δεν έχουν καμία σχέση με τις πόλεις κράτη της αρχαίας Ελλάδας, αλλά η έκταση, ο πληθυσμός τους, όπως και η διεύρυνση των πληθυσμιακών ομάδων με κατοχυρωμένα πολιτικά δικαιώματα καθιστούν πρακτικά ανέφικτη τη μίμηση των προτύπων της αθηναϊκής δημοκρατίας του "χρυσού αιώνα". Γιατί καλά τα λέγαν οι αρχαίοι Αθηναίοι, όμως μην ξεχνάμε ότι ο πληθυσμός τους δεν ανερχόταν σε εκατομμύρια, ενώ πολιτικά δικαιώματα δεν είχαν οι γυναίκες ούτε οι δούλοι, δηλαδή μια πολύ μεγάλη μερίδα του πληθυσμού. Ωστόσο, υπάρχουν και σήμερα περιοχές όπου η άμεση δημοκρατία δεν αποτελεί απλά μια υποσημείωση των βιβλίων ιστορίας, αλλά αποτελεί επίσημη πολιτική πρακτική για θέματα τοπικού ενδιαφέροντος. 

Οι Ελβετοί καμαρώνουν ότι είναι ο πιο ειρηνικός λαός της Ευρώπης, έχοντας μείνει μακριά από τις πολεμικές συγκρούσεις που ταλάνισαν την ευρωπαϊκή ήπειρο τους τελευταίους δύο αιώνες - αν και μερικές φορές η ουδετερότητά τους ήταν περισσότερο προκλητική και συμφεροντολογική παρά αυθεντικά ειρηνόφιλη. Δύο καντόνια της Ελβετίας μπορούν να περηφανεύονται επίσης για το ότι εξασκούν την άμεση δημοκρατία μέσα από έναν ιδιαίτερο θεσμό, τα "Landsgemeinde" ή "Καντονικές Συνελεύσεις". 

Τα καντόνια αυτά είναι το Γκλάρους και το Άππεντσελ Ίννερ Ρόντεν. Και τα δύο είναι - όχι τυχαία προφανώς - μικρά σε έκταση και πληθυσμό. Μέχρι το 1997, οι Καντονικές Συνελεύσεις αποτελούσαν θεσμό και στο Άππεντσελ Άουσερ Ρόντεν, όμως οι κάτοικοί του επέλεξαν με δημοψήφισμα να τις καταργήσουν.

Οι ρίζες των Landsgemeinde ανάγονται στο Μεσαίωνα και φαίνεται ότι εφαρμόζονταν κυρίως από τους αγροτικούς πληθυσμούς των γερμανόφωνων της περιοχής, ενώ στα περισσότερα καντόνια καταργήθηκαν το 1815 με το σχηματισμό του ομοσπονδιακού ελβετικού κράτους, καθώς πλέον θεωρούνταν "αναχρονιστικά".

Πώς λειτουργούν στην πράξη; Τα Landsgemeinde αναβιώνουν μια φορά το χρόνο. Στο Άππεντσελ, για παράδειγμα, οι κάτοικοι συγκεντρώνονται μέσα σε πανηγυρική ατμόσφαιρα στην κεντρική πλατεία της πόλης των 6000 κατοίκων την τελευταία Κυριακή του Απριλίου, όπου εκλέγουν τους τοπικούς τους αντιπροσώπους και αποφασίζουν για μια σειρά θεμάτων του καντονιού τους, ενώ κι ο κάθε πολίτης είναι ελεύθερος να θέσει ένα θέμα προς ψηφοφορία και να ψηφιστεί ή να απορριφθεί από την πλειοψηφία των παρισταμένων με απλή ανάταση των χεριών και επιλέγοντας μια χρωματιστή κάρτα για να εκφράσουν τη συμφωνία ή τη διαφωνία τους με μια πρόταση.

Τα Landsgemeinde επικρίνονται ως ένας θεσμός που εισάγει μεν θεωρητικά - έστω και μια φορά το χρόνο - την άμεση δημοκρατία , όμως δεν την υπηρετεί απόλυτα, γιατί καταπατείται η μυστικότητα της ψήφου, ένα από τα θεμελιώδη δικαιώματα του σημερινού ανθρώπου, κατοχυρωμένο σε κείμενα διεθνούς εμβέλειας. Το επιχείρημα είναι ότι οι πολίτες παρασύρονται ευκολότερα από τον τρόπο που ψηφίζουν οι άλλοι, ενώ πολλοί απλά φοβούνται να εκφράσουν ελεύθερα τη γνώμη τους για να μην στοχοποιηθούν. Σ' αυτήν την ανασφάλεια αποδίδεται άλλωστε η μειωμένη προσέλευση των ψηφοφόρων σε ποσοστό 10-15% (κατά μέσο όρο) σε σχέση με τις κλασικές ψηφοφορίες με κάλπη, όπως δείχνουν τα στοιχεία.

Δεν ξέρω πόσο πιθανό είναι στη σημερινή εποχή να στοχοποιηθεί ένας άνθρωπος που έχει άποψη για μικρά, καθημερινά θέμα τοπικού ενδιαφέροντος και μάλιστα σε μια χώρα, όπως η Ελβετία, όπου ο πολιτικός φανατισμός είναι απλά ανύπαρκτος. Ωστόσο, οι επικριτές του θεσμού επισημαίνουν την τάση να λαμβάνονται σ' αυτά τα Landsgemeinde αποφάσεις μάλλον συντηρητικές. Χαρακτηριστικότατο παράδειγμα η άρνηση του δικαιώματος ψήφου στις γυναίκες του Άππεντσελ Ίννερ Ρόντεν (μόνο όσον αφορά τις υποθέσεις του καντονιού) μέχρι το 1991! Συγκεκριμένα, όταν το θέμα τέθηκε στη συνέλευση του 1990, η πλατεία (όλοι άνδρες) ψήφισε κατά του δικαιώματος ψηφοφορίας των γυναικών, για να ανατραπεί η απόφαση αυτή ύστερα από ένα χρόνο και μόνο μετά από απόφαση του Ελβετικού Ομοσπονδιακού Δικαστηρίου, στο οποίο είχαν προσφύγει δυο γυναίκες της περιοχής.

Και ενώ για πολλούς κατοίκους των περιοχών αυτών τα Landsgemeinde αποτελούν μια τοπική παράδοση που τους συνδέει με το παρελθόν, υπάρχουν κι εκείνοι που προτάσσουν την ανάγκη εκσυγχρονισμού της διαδικασίας και διασφάλισης - όσο γίνεται περισσότερο - της μυστικότητας της ψηφοφορίας των συμμετεχόντων στις Καντονικές Συνελεύσεις, ώστε ο θεσμός να έχει πραγματικά μέλλον και να μην καταργηθεί, όπως αποφασίστηκε στο γειτονικό Άππεντσελ Άουσερ Ρόντεν.



Κάτι σχετικό:
ΤΟ ΕΛΒΕΤΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΗΣ ΑΜΕΣΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ