Πώς τον Ιανουάριο του 1849 οι Έλληνες έμαθαν για τον "πυρετό του χρυσού" στην περιοχή της Καλιφόρνια. Τα σχόλια αθηναϊκής εφημερίδας και η πρώτη επίσημη έκθεση μετά την αυτοψία του αμερικανού στρατηγού Μέισον

Ήταν Ιανουάριος του 1849, όταν οι αναγνώστες της εφημερίδας Αιών διάβαζαν στα φύλλα της 19ης και της 22ας Ιανουαρίου (π.η.) αναλυτικές πληροφορίες σχετικά με την εύρεση τεράστιας ποσότητας χρυσού στην περιοχή της Καλιφόρνιας. Μάλιστα, η εφημερίδα δημοσίευσε ολόκληρη την έκθεση που είχε συντάξει ο - νεοδιορισμένος ως στρατιωτικός διοικητής της Καλιφόρνια μετά το τέλος του πολέμου με το Μεξικό και την επικράτηση των Αμερικανών - στρατηγός Ρίτσαρντ Μέισον με αποδέκτη την κεντρική αμερικανική κυβέρνηση. Στην επιστολή του, ο Μέισον περιέγραφε την εικόνα που ο ίδιος αντίκρισε, τον παροξυσμό που είχε καταλάβει τους κατοίκους της γύρω περιοχής (και όχι μόνο), οι οποίοι παράτησαν τις δουλειές τους και επιδίδοντας στο κυνήγι του χρυσού, ενώ έδινε λεπτομέρειες και από τη διαδικασία εξαγωγής του χρυσού από την άμμο στις όχθες των ποταμών.

Σε πρώτο επίπεδο, έχει αξία να διαβάσουμε τα σχόλια του Αιώνα, να δούμε δηλαδή πώς μια ελληνική εφημερίδα εκείνης της εποχής προσέγγιζε αυτήν την εκπληκτική όσο και αναπάντεχη είδηση της εύρεσης τεράστιας ποσότητας χρυσού στην Καλιφόρνια, που τα επόμενα χρόνια θα οδηγούσε στη δημιουργία ενός μαζικού κύματος μετανάστευσης απ' όλον τον κόσμο (της Ελλάδας συμπεριλαμβανομένης) προς την "άγρια αμερικανική Δύση".

"Ο κατά του Μεξικού πόλεμος των Ηνωμένων Πολιτειών έλαβεν έκβασιν, οποίαν δεν εδύνατο να ελπίση τις. Η κατάκτησις της Καλλιφορνίας υπήρξε κατάκτησις θησαυρών. Το μόνον ζήτημα, λέγει Εφημερίς τις, το οποίον απασχολεί τα πνεύματα εις τα ηνωμένα Κράτη είναι το νέον Ελδοράδον, είναι η Καλλιφορνία. Νέαι ειδήσεις αφιχθείσαι αναγγέλουσιν, ότι ο χρυσός ανεκαλύφθη παντού, ίνα δε εξηγηθώμεν σαφέστερον, άφθονος. Η έκθεσις του Μάσονος, την οποίον δημοσιεύομεν, (καθότι εις τοιαύτας υπερφυσικότητας μόνον η επισημότης και η αυθεντία Κυβερνήσεως δύναται να πείση τον αναγνώστην) είναι μηδέν, είναι ελεεινότης, παραβαλλομένη προς τας καθημερινάς ανακαλύψεις. Ο χρυσός ευρίσκεται ήδη, όπου και αν στρέψη τις. "Κατηντήσαμεν, λέγει Εφημερίς τις της Καλλιφορνίας, Εφημερίς, ήτις, εν παρόδω ειπείν, δεν φαίνεται πλέον, ειμή ως κομήτης, επειδή και οι συντάκται και οι εργάται αυτής απήλθον εις την ανεύρεσιν χρυσού, να φοβούμεθα, μήπως ίδωμεν ανασκαπτόμενον τι μεταλλείον, εν ω οδεύομεν, ή βόθρον τινά, εν ω τρέχομεν". Ούτως η τοιαύτη συσσώρευσις του πλούτου κατέστη συμφορά διά τινας τάξεις ανθρώπων. Το άλευρον, το οποίον κατά τας τελευταίας ειδήσεις επωλείτο 36 δολλάρ. αι 60 λίτραι, ανέβη ήδη εις 80, ήτοι εις 424 φραγ. Οιονδήποτε μισθόν πληρόνων δεν δύναταί τις να έχη υπηρέτην· ο δε διοικητής της Καλλιφορνίας αναγκάζεται μόνος να κάμνη τον μάγειρον. Δεν θέλουσι δε καταπληχθή οι αναγνώσται ημών, αν μάθωσιν, ότι ο πυρετός της αποδημίας διά την Καλλιφορνίαν κατέλαβε πάντας. Είναι, ως λέγουσιν αι Εφημερίδες, επιδημική νόσος. Την 20 10βρίου ανεχώρησαν από μεν την Νέαν Υόρκην 31 πλοία, από την Φιλαδέλφιαν 17, από Βοστών 9, από Πορτζάνδ 2, από Βαλτιμόρην 7, από Καρλεστόβνην 2, από Νέαν Ορελάνην 1 κτλ. μεταφέροντα ανθρώπους εις τους χρυσούχους της Καλλιφορνίας τόπους. Εκτός δε τούτου 10,000 μετέβησαν ήδη εις Άγιον Λουδοβίκον, διά ξηράς πορευόμενοι εις Καλλιφορνίαν, και ότι πλέον των 2000 περιηγητών ανυπόμονοι περιέμενον εις Παναμάν τα ατμοκήνητα, διά να τους μεταφέρουσιν εις τα θησαυροφυλάκεια ταύτα της φύσεως". 

Και για τη συνέχεια ένα εκτενές - το πιο ενδιαφέρον - απόσπασμα από την επίσημη Έκθεση του στρατηγού Μέισον. Ως πηγή χρησιμοποιήθηκε το κείμενο που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Αιών στις 19 και 22 Ιανουαρίου 1849 σε συνδυασμό με μια - συντομευμένη κατά τα φαινόμενα - εκδοχή της επιστολής του στρατηγού Μέισον, όπως δημοσιεύεται στην ιστοσελίδα
www.sfmuseum.org/hist6/masonrpt.html

Γενικό Στρατηγείο του Μοντερέι, 17 Αυγούστου 1848

Έχω την τιμή να Σας πληροφορήσω ότι συνοδευόμενος από τον αντισυνταγματάρχη Γ. Τ. Σέρμαν, αναχώρησα τη 12η του περασμένου Ιουνίου για να επισκεφτώ τo βόρειο τμήμα της Καλιφόρνιας. Πρώτη φροντίδα μου ήταν να πάω και να επισκεφτώ ο ίδιος τα χρυσωρυχεία, τα οποία πρόσφατα ανακαλύφθηκαν στην πεδιάδα του Σακραμέντο. Φθάσαμε στο Σαν Φρανσίσκο την 20η και προς μεγάλη μας έκπληξη πληροφορηθήκαμε ότι όλος ο πληθυσμός, ή τουλάχιστον όλοι οι άνδρες είχαν πάει στα χρυσωρυχεία. Η πόλη, η οποία μέχρι πρόσφατα ήταν θέαμα μεγάλης ενεργητικότητας, έμοιαζε σχεδόν έρημη. Στις 25 πήραμε το δρόμο για το φρούριο του Σούτερ διαμέσου της Μποντέγκα και της Σονόμα και το πρωί της 2ας Ιουλίου φθάσαμε στο πιο πάνω φρούριο. Σ' όλον το δρόμο δεν βλέπαμε παρά μόνο έρημα σπίτια, εγκαταλελειμμένες επαύλεις, μύλους αδρανείς, χωράφια και λιβάδια αφημένα στα κοπάδια και τα περιπλανώμενα ζώα. Στου Σούτερ είδαμε περισσότερη ζωή και δραστηριότητα. Πλοία ξεφόρτωναν το φορτίο τους, άμαξες μετέφεραν εμπορεύματα στο φρούριο, όπου ήδη έχουν ανεγερθεί ορισμένα μαγαζιά, ένα ξενοδοχείο κλπ. Ο λοχαγός Σούτερ δεν μπόρεσε να κρατήσει παρά μόνο δύο εργάτες στην υπηρεσία του, έναν αμαξηλάτη κι ένα σιδηρουργό, τους οποίους πλήρωνε 10 δολάρια την ημέρα. Οι έμποροι πλήρωναν μηνιαίο ενοίκιο σ' αυτόν για ένα μόνο δωμάτιο 100 δολάρια και, όσο διέμεινα στον τόπο αυτό, είδα ένα μικρό σπίτια στο φρούριο να νοικιάζεται έναντι 500 δολαρίων το μήνα.

Ύστερα από πρόσκληση πολλών έμεινα στο φρούριο για να γιορτάσω την επέτειο της γιορτής της εθνικής μας ανεξαρτησίας και γι' αυτόν το λόγο δεν αναχώρησα πριν τις 5 Ιουλίου. Την ημέρα αυτή ταξίδεψα 25 μίλια και έφθασα στο αμερικανικό Φορκ, γνωστό ήδη με το όνομα Τα Κάτω Μεταλλεία (Lower Mines). Οι πλαγιές των λόφων ήταν σκεπασμένες από τέντες με καραβόπανα ή από κλαδιά. Υπήρχαν επίσης ένα μαγαζί και πολλά οινοπωλεία στην ύπαιθρο. Η μέρα ήτσν εξαιρετικά ζεστή, παρόλα αυτά διακόσιοι άνθρωποι εργάζονταν κάτω από τις ακτίνες του διάπυρου ήλιου, καθαρίζοντας την άμμο για να βγάλουν χρυσό, κουβαλώντας άλλοι χύτρες και άλλοι ινδικά κάνιστρα φτιαγμένα από πολύ πυκνό ύφασμα. Οι περισσότεροι εργάζονται με τη βοήθεια ακατέργαστης συσκευής, γνωστής με το όνομα λίκνος. Αυτός στηρίζεται όπως οι ξύλινοι σταυροειδείς χάρακες πάνω σε μια αιώρα μήκους έξι ή οκτώ ποδών, είναι δε ανοιχτός προς τη γη και από πάνω περιφραγμένος με κάποιο κάγκελο ή κόσκινο (σουρωτήρι). Ο βυθός του είναι κοίλος και τον διαπερνούν ξύλινες ράβδοι, οι οποίες πραγματικά εκπληρώνουν την εργασία του στραγγιστηριού. Χρειάζονται τέσσερις άνθρωποι για να δουλέψουν τη μηχανή αυτή. Ο ένας αποχωρίζει την άμμο στην όχθη του ποταμού, ο άλλος τη μεταφέρει στη μηχανή και τη ρίχνει στη σχάρα, ο τρίτος κινεί τη μηχανή και ο τέταρτος, τέλος, αντλεί νερό και το ρίχνει με την άμμο. Η σχάρα εμποδίζει τις χοντρές πέτρες να εισέρχονται στη συσκευή, το ρέον νερό απωθεί το χώμα και η ψάμμος (ή χαλίκι;) ρίχνεται στο μυχό της μηχανής αφήνοντας το χρυσάφι αναμεμιγμένο με μαύρη άμμο πάνω στις ράβδους, που διαπερνούν το μυχό της συσκευής. Έτσι αναμεμιγμένοι, ο χρυσός και η ψάμμος περιστρέφονται, ξηραίνονται στον ήλιο και τέλος διαχωρίζονται, καθώς η άμμος λικνίζεται στον αέρα. Με τη μηχανή αυτή, τέσσερις άνθρωποι έβγαζαν την ημέρα 100 δολάρια. Οι Ινδιάνοι και όσοι δεν έχουν παρά μόνο χύτρες ή κάνιστρα από χόρτα καθαρίζουν το χρυσάφι με τα χέρια, βγάζουν πρώτα τους κόκκους και στη συνέχεια ξηραίνουν την άμμο, που είναι αναμεμιγμένη με τη σκόνη του χρυσού, όπως περιέγραψα προηγουμένως. Ο χρυσός των Κάτω Μεταλλείων είναι πολύ μεγάλης αξίας και στέλνω δείγματα μαζί με το παρόν έγγραφο.

Κατεβαίνοντας στο νότιο μέρος, η περιοχή γίνεται ακόμη πιο βουνώδης, το δε ύψος των βουνών είναι περίπου 1000 πόδια πάνω από την πεδιάδα του Σακραμέντο. Εδώ αρχίζει να φαίνεται ένα είδος πεύκων, η καλλιέργεια των οποίων υπήρξε η αιτία της ανακάλυψης του χρυσού. Ο λοχαγός Σούτερ, θέλοντας να επιχειρήσει εμπόριο σανίδων, μετέβη τον προηγούμενο Σεπτέμβριο μαζί με κάποιον Μάρσαλ, ώστε να οικοδομήσουν στον τόπο αυτό ένα νερόμυλο. Ο μύλος χτίστηκε τον προηγούμενο χειμώνα, αλλά όταν θέλησαν να ρίξουν το νερό πάνω στον τροχό, ανακάλυψαν ότι το κανάλι του τροχού ήταν πολύ στενό και δεν ήταν δυνατό να φύγει ο όγκος του νερού. Ο κ. Μάρσαλ, για να εξοικονομήσει τα ημερομίσθια και τα έξοδα, άφησε το νερό να σχηματίσει πέφτοντας μόνο τη διάβαση, δημιουργώντας μια κοιλότητα στο κανάλι. Με τον καιρό λοιπόν σχηματίστηκε στη βάση της πτώσης ένας σωρός από άμμο και συντρίμματα. Την ημέρα κατά την οποία ο κ. Μάρσαλ ήρθε για να εξετάσει το αποτέλεσμα της επιχείρησης, παρατήρησε στην επισυσσωρευμένη άμμο κάποια κομμάτια που έλαμπαν, τα οποία συγκέντρωσε, τα εξέτασε και ανακάλυψε την αξία τους. Διηγήθηκε την ανακάλυψή του στον λοχαγό Σούτερ και οι δυο υποσχέθηκαν να το κρατήσουν μυστικό. Αλλά, ανώφελη πρόνοια!, η φήμη διαδόθηκε ως διά μαγείας. Οι υπερφυσικές επιτυχίες των πρώτων ερευνητών τράβηξαν εκατοντάδες ανθρώπους σε μερικές εβδομάδες.

Την περίοδο της περιήγησής μου, δηλαδή τρεις μήνες μετά την ανακάλυψη, ήδη 4000 άνθρωποι ήταν διασκορπισμένοι στις ερήμους αυτές αναζητώντας χρυσό. Κοντά στο μύλο βλέπουν μια μεγαλοπρεπή χρυσή άμμο, την οποία σέβονται ως ιδιοκτησία του Σούτερ, αν και αυτός δεν διεκδικεί κανένα δικαίωμα επ' αυτής. Ο κ. Μάρσαλ κατοικούσε κοντά στο μύλο και με πληροφόρησε ότι πολλοί εργάζονταν πάνω και κάτω απ' αυτόν, συγκεντρώνοντας από μία μέχρι τρεις ουγκιές χρυσού ο καθένας την ημέρα. Ο χρυσός αυτός είναι λίγο λιγότερο καθαρός από εκείνον των Κάτω Μεταλλείων. Από το μύλο ο κ. Μάρσαλ με οδήγησε στη βόρεια πλευρά της διχάλας, όπου στην κοίτη κάποιων χειμάρρων ξηρών κατά την εποχή της επίσκεψής μου, βρέθηκαν σημαντικές ποσότητες χρυσού. Εδώ είδα κάποιους ερευνητές, όλοι τους γοητευμένοι από το αποτέλεσμα της δουλειάς τους, οι οποίοι μου έδειξαν μεγάλο αριθμό τεμαχίων, ορισμένα των οποίων ζύγιζαν τρεις και τέσσερις ουγκιές. Πολλά από τα τεμάχια αυτά είναι αναμεμιγμένα με χαλαζία, η επιφάνειά τους είναι ανώμαλη και πρέπει να έλαβαν την παρούσα μορφή τους στις χαραμάδες των βράχων.
Ο χρυσός αυτός δεν είναι δυνατό να παρασύρθηκε πολύ μακριά με τη ροή των υδάτων και πρέπει να έμεινε πολύ κοντά στο μέρος, όπου εξ αρχής εναποτέθηκε από τη φύση. Ρώτησα πολλούς εργάτες αν βρήκαν ποτέ το μέταλλο στην πέτρα, αλλά πάντοτε μου απαντούσαν αποφατικά, διότι δεν εξήγαγαν ακόμη το χρυσό παρά με λιάνισμα [...]