Πότε και πώς γιορτάστηκε για πρώτη φορά η Ημέρα της Μητέρας στην Ελλάδα. Πότε μετατέθηκε στις 2 Φεβρουαρίου, πότε (και γιατί) τη δεύτερη Κυριακή του Μαΐου

 

Ο ΠΡΩΤΟΣ ΕΟΡΤΑΣΜΟΣ ΤΟ 1929

Πότε πρέπει να γιορτάζεται η Γιορτή της Μητέρας; Στις 2 Φεβρουαρίου, ημέρα της Υπαπαντής, με ανάδειξη περισσότερο της θρησκευτικής διάστασης ή τη δεύτερη Κυριακή του Μαΐου, όπως έχει επικρατήσει εδώ και πολλές δεκαετίες, με χαρακτήρα περισσότερο εμπορικό;

Οι περισσότεροι το αγνοούν, όμως αρχικά στην Ελλάδα η «Ημέρα της Μητέρας», όπως ονομαζόταν επίσημα, γιορταζόταν στα τέλη του χρόνου, στο πλαίσιο της Εβδομάδας του Παιδιού. Πιο συγκεκριμένα ο πρώτος εορτασμός έγινε στις 29 Δεκεμβρίου 1929, ημέρα Κυριακή.

Η ιδέα ανήκε στη Σερραία παιδαγωγό Άννα Τριανταφυλλίδου (1867-1960), αντιπρόεδρος τότε του Λυκείου Ελληνίδων και έφορος του τμήματος Μητέρων και Παιδαγωγών του Πατριωτικού Ιδρύματος Προστασίας του Παιδιού, η οποία πολλές φορές τιμήθηκε για την εκπαιδευτική και εθνική της δράση, ήταν μάλιστα η πρώτη Ελληνίδα στην οποία απονεμήθηκε το παράσημο του Ταξιάρχου Γεωργίου Α΄. Η πρότασή της υιοθετήθηκε στις 19.12.1929 σε συνεδρίαση του Λυκείου των Ελληνίδων, οπότε και επισήμως ο εορτασμός της Ημέρας της Μητέρας εντάχθηκε στο πρόγραμμα της Εβδομάδας του Παιδιού, που είχε ήδη καθιερωθεί από το Πατριωτικό Ίδρυμα το 1925 και γιορταζόταν την περίοδο μεταξύ της δεύτερης μέρας των Χριστουγέννων και της παραμονής Πρωτοχρονιάς (π.χ. το 1929, μεταξύ 26 και 30 Δεκεμβρίου).

Ο Θανάσης Βέγγος περιγράφει την πορεία και το μυστικό της επιτυχίας του σε τρεις σπάνιες συνεντεύξεις του τη δεκαετία του '60.

Δεκατέσσερα χρόνια από το θάνατό του στις 3 Μαΐου 2011, ο Θανάσης Βέγγος εξακολουθεί να αποτελεί ένα σπάνιο παράδειγμα λαϊκού κωμικού, που όχι απλά δεν έχει ξεπεραστεί από τον αδυσώπητο χρόνο και τα νέα καλλιτεχνικά ρεύματα που αυτός φέρνει (αλλάζοντας κατά κανόνα το περιεχόμενο της λαϊκότητας στην τέχνη), αλλά εξακολουθεί να αγαπιέται από όλες τις ηλικίες, μικρούς και μεγάλους. Και οι τηλεθεατές που επιστρέφουν ξανά και ξανά στις ταινίες του, δεν επιλέγουν απλά ένα σενάριο (πολλές ταινίες του άλλωστε έχουν ένα σενάριο υποτυπώδες, που μεγαλώνει σε αξία από τον ίδιο τον πρωταγωνιστή), αλλά επιλέγουν να δουν την όποια «ταινία με τον Βέγγο» και το μοναδικό, πηγαίο παίξιμό του, που χαρίζει πηγαίο άφθονο γέλιο.

«Χρωστάω τα πάντα στον κόσμο και στο Νίκο Κούνδουρο, που είναι ο άνθρωπος που άλλαξε τη ζωή μου... Τι θα ήμουνα, αν δεν μ’ εύρισκε; Ένας μικροβιοτέχνης...» παραδεχόταν σε συνέντευξή του, που δημοσίευσε η εφημερίδα Έθνος στις 10 Μαρτίου 1966.

Ποιοι ήταν οι πρώτοι λιμοκοντόροι; Μια ιστορία διαφθοράς με πρωταγωνιστές φαντάρους, «ξαδέρφες» και «κουζίνες»

Ο «λιμοκοντόρος» είναι μια από τις λέξεις που δεν χρησιμοποιούμε πολύ στην καθημερινότητά μας, όμως μας είναι κάπως οικεία. Όλοι την έχουμε ακούσει είτε σε παλιές ελληνικές ταινίες είτε από συγγενείς και γνωστούς μεγαλύτερης ηλικίας είτε σπανιότερα από νεότερους, που έχουν μια εξοικείωση με την παλιά αργκό, απομεινάρι της οποίας είναι και ο «λιμοκοντόρος». Πολλοί δεν ξέρουν και τι ακριβώς σημαίνει η λέξη, πέραν του ότι πρόκειται για έναν προφανώς μειωτικό χαρακτηρισμό, αντίστοιχο του «τζιτζιφιόγκου» -άλλο απομεινάρι της παλιάς αργκό.

Σύμφωνα με μία εκδοχή, που οφείλεται και στην ετυμολογία της λέξης, ο «λιμοκοντόρος» προήλθε από τα Επτάνησα –πιθανόν από την Κεφαλλονιά. Η λέξη είναι σύνθετη, προερχόμενη από τον «λιμό» (δηλαδή την πείνα»), τον «κόντε» (δηλαδή τον αριστοκράτη) και μια κατάληξη πολύ συνηθισμένη εκείνη την εποχή («-όρος», «-άρος»), υποδηλωτική της υπερβολής, όπως σήμερα χρησιμοποιούμε το «-άρας».

Το σίγουρο είναι ότι στην ηπειρωτική Ελλάδα η λέξη έγινε γνωστή γύρω στα 1885-85, την περίοδο της υποχρεωτικής επιστράτευσης διαρκείας που είχε κηρύξει η κυβέρνηση του Θεόδωρου Δηλιγιάννη δημιουργώντας μια περίεργη κατάσταση «ειρηνοπολέμου» με την Οθωμανική αυτοκρατορία μετά την προσάρτηση της Ανατολικής Ρωμυλίας στη Βουλγαρία.

Ποιο ήταν αρχικά το τέλος του θεατρικού «Στρίγγλου που έγινε αρνάκι» και γιατί άλλαξε μετά την πρώτη παράσταση;

Πολλά ελληνικά θεατρικά έργα, κωμωδίες κατά κύριο λόγο, πέρασαν στην αθανασία χάρη σε κινηματογραφικές διασκευές με τη συμμετοχή αγαπημένων πρωταγωνιστών, οι οποίες γνώρισαν μεγάλη εμπορική επιτυχία και συνεχίζουν να προβάλλονται μέχρι σήμερα.

Ένα από αυτά τα θεατρικά έργα ήταν και το «Μια κυρία ατυχήσασα» των Αλέκου Σακελλάριου και Χρήστου Γιαννακόπουλου, που μας είναι περισσότερο γνωστό με τον τίτλο της κινηματογραφικής του διασκευής, «Ο στρίγγλος που έγινε αρνάκι», με βασικούς πρωταγωνιστές το Λάμπρο Κωνσταντάρα και τη Μάρω Κοντού, αλλά και με τη Μήτση Κωνσταντάρα να κλέβει τις εντυπώσεις ως η «αυθεντική» ατυχήσασα.

Τηλεοπτικά τοπ10 της δεκαετίας του '80: Η κυριαρχία των ταινιών

Στις αρχές της δεκαετίας του ’80, η αλλαγή που συντελέστηκε στην κρατική τηλεόραση μετά την πολιτική «Αλλαγή» τον Οκτώβριο του 1981, με λιγότερα και λιγότερο εύπεπτα ελληνικά σίριαλ, είχε τον αντίκτυπό της και στα νούμερα τηλεθέασης, όπως τα ανακοίνωνε η εταιρία ICAP HELLAS, που πραγματοποιούσε σχετικές έρευνες στην περιοχή Αθήνας και Πειραιά. Ενδεικτικά κάποια νούμερα:

Την εβδομάδα 4 – 10 Σεπτεμβρίου 1982, πρώτη σε τηλεθέαση με ποσοστό 59% ήταν αναμενόμενα η ζωντανή τηλεοπτική μετάδοση των πανευρωπαϊκών αγώνων στίβου, οι οποίοι φιλοξενήθηκαν στην Αθήνα και εγκαινίασαν το Ολυμπιακό Στάδιο της Καλογρέζας.

Υψηλά νούμερα τηλεθέασης, που κυμαίνονταν από 23 έως 48 %, είχαν οι κινηματογραφικές ταινίες της εβδομάδας, ενώ αντίστοιχα ήταν τα νούμερα και των δελτίων ειδήσεων της ΕΡΤ (23 - 48%), ενδεχομένως λόγω και των αγώνων.

Δημοφιλέστερο ελληνικό σίριαλ της εβδομάδας με τηλεθέαση 38% αναδείχτηκε η «Κούρσα του θανάτου», αστυνομική σειρά με πρωταγωνιστή το Γιώργο Φούντα, που προβαλλόταν στην ΕΡΤ. Μακράν δεύτερο στην ίδια κατηγορία με τηλεθέαση μόλις 17% ο «Φονιάς» (τηλεοπτική διασκευή του διηγήματος του Γεώργιου Βιζυηνού «Ποίος ήτο ο φονεύς του αδελφού μου» στην ΥΕΝΕΔ), ενώ μόλις το 14% του τηλεοπτικού κοινού παρακολούθησε το πρώτο επεισόδιο του «Ζητιάνου» στην ΥΕΝΕΔ, τηλεοπτική μεταφορά του ομώνυμου μυθιστορήματος του Ανδρέα Καρκαβίτσα.

Τηλεοπτικά τοπ10 της περιόδου 1977 - 1981: Η απόλυτη κυριαρχία των ελληνικών σίριαλ

Τη δεκαετία του ’70, η μέτρηση της τηλεθέασης των προγραμμάτων των δύο καναλιών (ΕΡΤ και ΥΕΝΕΔ) γινόταν από την εταιρία σφυγμομετρήσεων ICAP ανά μήνα και μόνο –ή κατά κύριο λόγο– στην Αθήνα, δείχνοντας μάλλον τις γενικές τάσεις στις προτιμήσεις, χωρία να εξετάζεται αναλυτικά η επιτυχία μιας εκπομπής σε συγκεκριμένη ημερομηνία (π.χ. το κάθε επεισόδιο ενός σίριαλ).

Μια ενδεικτική ματιά στα προγράμματα που αγαπούσαν να παρακολουθούν οι Έλληνες τηλεθεατές στο δεύτερο μισό της δεκαετίας αυτής και στις αρχές της επόμενης (συμπτωματικά μέχρι τις εκλογές του 1981), όπως τα αλίευσα σε διάφορες εφημερίδες της εποχής:

 

Αλέκος Αλεξανδράκης, Τζένη Καρέζη, Διονύσης Παπαγιαννόπουλος: Τι δήλωναν για την τηλεόραση οι πρωταγωνιστές του ελληνικού θεάτρου και κινηματογράφου, που δεν δίστασαν ν' αγκαλιάσουν τη μικρή οθόνη στα πρώτα της βήματα

Τη δεκαετία του 1970, δεν υπήρχαν πολλοί τηλεοπτικοί δέκτες στην Αθήνα. Πολλές οικογένειες δεν είχαν τηλεόραση στα σπίτια τους και έκαναν επισκέψεις σε φίλους, συγγενείς, λατρεμένους ή αχώνευτους γείτονες που διέθεταν τις «μαγικές» συσκευές. Όμως ακόμα και μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες (της σχετικά χαμηλής διείσδυσης στον πληθυσμό), η τηλεόραση έδειξε από νωρίς τη δύναμή της, χαρίζοντας μια άνευ προηγουμένου δημοτικότητα σε ήδη καταξιωμένους και αγαπημένους πρωταγωνιστές του ελληνικού θεάτρου και κινηματογράφου!

Χαρακτηριστικό ήταν το παράδειγμα του Αλέκου Αλεξανδράκη, ο οποίος τον Ιούνιο του 1972 άρχισε να εισβάλλει στα σπίτια των Ελλήνων τηλεθεατών υποδυόμενος τον «Παράξενο Ταξιδιώτη» στην ομώνυμη σειρά του μυστηρίου του Γιάννη Φίλιππα, που προβαλλόταν τρεις φορές την εβδομάδα με πολύ μεγάλη επιτυχία. Μάλιστα, σ’ ένα γκάλοπ τον Οκτώβριο του 1972, το σίριαλ φερόταν να έχει τηλεθέαση 80% και βρισκόταν στη δεύτερη θέση πίσω από τον «Άγνωστο Πόλεμο».

Η απαγόρευση των ρουσφετιών και του... μπακλαβά στη Σκόπελο τον Ιούλιο του 1828!

Στις 7 Δεκεμβρίου 1908, η εφημερίδα Αθήναι αναδημοσίευσε από εφημερίδα του Βόλου μια απόφαση της Δημογεροντίας Σκοπέλου το μακρινό 1828, που έθετε σειρά περιορισμών με στόχο τη μείωση των εξόδων των νοικοκυριών του νησιού. Θα μπορούσαμε να κάνουμε λόγο για «μέτρα λιτότητας» με τη σημερινή ορολογία.

Ενδιαφέρον όμως παρουσιάζει όχι ο στόχος της λιτότητας –ένας στόχος θεμιτός σε μια δύσκολη μεταβατική περίοδο, όπου το ελληνικό κράτος μόλις είχε αρχίσει να κάνει τα πρώτα του βήματα υπό τη διοίκηση του Ι. Καποδίστρια, ενώ δεν είχε ακόμη αναγνωριστεί επίσημα– αλλά το περιεχόμενο των μέτρων. Στο στόχαστρο μπήκαν κατά κύριο λόγο οι ενδυμασίες των γυναικών, οι οποίες έπρεπε να υπακούσουν σ’ ένα αυστηρό πλαίσιο κανόνων («dress code» στα σύγχρονα ελληνικά), ώστε να είναι όσο το δυνατόν πιο ταπεινές. Τα ρουσφέτια απαγορεύτηκαν επίσης (θεωρητικά τουλάχιστον), ενώ για κάποιο λόγο η δημογεροντία του νησιού έκρινε ότι έπρεπε να απαγορεύσει και τον... μπακλαβά, ο οποίος μάλλον θεωρήθηκε -ή όντως ήταν για τα δεδομένα της εποχής- κάτι σαν γλυκό των πλουσίων!

Η απόφαση δεν ήταν ιδιαίτερα κατατοπιστική για τις ποινές που θα επιβάλλονταν στους παραβάτες, πέραν του ότι αυτοί θα τιμωρούνταν «με την πλέον μεγαλειτέραν παιδείαν ασυγχωρήτως κατά τους νόμους». Αρκετά ασαφής η απειλή για να τρομάξει τους λάτρεις του μπακλαβά... και των ρουσφετιών! 

Αν πέτυχε ο σκοπός της δημογεροντίας; Άγνωστο! Αν υπάρχει κάποιος Σκοπελίτης με γνώση επί του θέματος, ας με ενημερώσει σχετικά. Προς το παρόν, απολαύστε την περιβόητη απόφαση του 1828, όπως τουλάχιστον είδε το φως της δημοσιότητας 80 χρόνια αργότερα. 

Ο Κωστής Παλαμάς μέσα από τα λόγια των άλλων και τα δικά του - Οι τελευταίες του στιγμές, όπως τις αφηγήθηκε η κόρη του, Ναυσικά

«Δεν πενθούνε σήμερα μονάχα οι Μούσες. Πενθεί ολάκερο το ελληνικό έθνος. Ο μεγαλύτερος ποιητής δυο γενεών δεν υπάρχει πια. Ο Κωστής Παλαμάς. Επί εξήντα χρόνια στάθηκε ο πρώτος ποιητής της χώρας του και ο πνευματικός πατέρας όλων όσοι έχουν δοξαστή ως μεγάλοι τεχνίτες του στίχου. Όλοι πατήσανε πάνου στα φτερά του για να βρούνε τον εαυτό τους.

Ο Παλαμάς δεν ήτανε μονάχα ένας ποιητής καινοτόμος· δεν ήτανε μονάχα ένας διανοητής με πλατειές αντιλήψεις· δεν είχε μονάχα την υπέρτατη αρετή του λόγου παρά και του ήθους· και προπαντός μέγας γλωσσοπλάστης. Όποιες επιφυλάξεις κι αν έχουν οι νεώτεροι για το έργο του, κανείς δε θα μπορέση ν’ αρνηθή, πως ο Παλαμάς έφτ[ι]ασε τη νέα μας ποιητική γλώσσα και μετά απ’ αυτόν τίποτα δεν έχει να προσθέση κανείς παρά να χαλάση.»

Με τα παραπάνω σχόλια ο Κώστας Βάρναλης αποχαιρέτησε τον Κωστή Παλαμά μέσω της στήλης του στην εφημερίδα Πρωία στις 28 Φεβρουαρίου 1943, υποκλινόμενος στη δύναμη του πνευματικού έργου του αποθανόντα ποιητή και στα σπάνια χαρίσματα της προσωπικότητάς του. Έγραφε σε άλλα σημεία του άρθρου του:

«Ο Παλαμάς, ποιητής πρωτεϊκός κι ανήσυχος, ήτανε ακατάπαυστα συγχρονισμένος με όλα τα πνευματικά ρεύματα του καιρού του. Ρωμαντικός, νεοκλασσικός, παρνασσικός, συμβολιστής. Είνε ο πρώτος μετά το Σολωμό Ευρωπαίος ποιητής χωρίς να πάψη να ούτε στιγμή να είνε πάνου απ’ όλα Ρωμιός. Δεν είχε ούτε φανατισμούς ούτε μικροχαρείς αυτοερωτισμούς. Δεν είχε μισαλλοδοξίες και δε φθονούσε κανένα. Στάθηκε πάντα ο Δάσκαλος και ο παραστάτης των νεωτέρων του.

[...] Τον ωνομάσανε ποντίφικα των ελληνικών γραμμάτων. Αλλ’ ήτανε κάτι παραπάνου: πατέρας. Κ’ επί εξήντα χρόνια υπήρξε η φωνή του έθνους. [...]

Το έργο του το ποιητικό, το πεζογραφικό, το κριτικό είνε απέραντο. Κι αν το έργο του αυτό έχη ανισότητες, αυτό ακριβώς αποδείχνει, πόσο ήτανε μεγάλος. Οι μέτριοι δεν έχουνε πεσίματα· αυτό είνε προνόμιο των μεγάλων. Κι όπως ο αετός του Κάλβου, “αν έπεσεν, αφ’ υψηλού όμως έπεσεν”.

Δεν υπήρξε όχι μονάχα τεχνοτροπία παρά και ιδεολογία, που να μη την αγκάλιασε. Και σ’ αυτό το κεφάλαιο στάθηκε ο πρώτος, που άνοιξε το δρόμο στους άλλους. Και ποτές δεν εκανόνιζε τη γνώμη του ανάλογα με τη γνώμη των άλλων γι’ αυτόν. Είτε ήσαν θαυμαστές του είτε επικριτές του, εννοούσε πάντα να είνε δίκιος. Κι’ όταν κάποτες ένας νεώτερός του τον έβρισε σ’ ένα του στιχούργημα, ο Παλαμάς δεν είπε τίποτα παρά τα λίγα αυτά λόγια, που δείχνουνε την ανωτερότητα του ανθρώπου: “Κι όμως είνε ποιητής”.

[...] Ήτανε ο πραγματικός Διγενής Ακρίτας του στίχου. Κι’ αν πέθανε, το έργο του δε θα πεθάνη».

Η αποκριάτικη εμφάνιση που έκανε πάταγο στη Θεσσαλονίκη στα τέλη της δεκαετίας του '40 (φωτογραφίες)

Στις 23 Φεβρουαρίου 1947, οι Θεσσαλονικείς βρέθηκαν μπροστά σε μια τεράστια όσο και αναπάντεχη έκπληξη. Είκοσι δύο μήνες μετά την αυτοκτονία του, ο Αδόλφος Χίτλερ περπατούσε στους δρόμους της πόλης συνοδευόμενος από την ακολουθία του! Ήταν λοιπόν ζωντανός ο Γερμανός δικτάτορας, που είχε σπείρει το θάνατο και την καταστροφή στην Ευρώπη; Και τι γύρευε στη νύφη του Θερμαϊκού;

Η Θεσσαλονίκη ήταν η πρώτη μεγάλη ελληνική πόλη που έπεσε στα χέρια των Γερμανών στις 9 Απριλίου 1941 και επί 42 μήνες οι κάτοικοί της βίωσαν όλες τις βαρβαρότητες που χαρακτήρισαν τη γερμανική κατοχή (κατάργηση κάθε μορφής ελευθερίας, βασανιστήρια των αντιφρονούντων, εξόντωση του εβραϊκού πληθυσμού, πείνα), ήταν όμως και η πρώτη πόλη πανευρωπαϊκά, όπου ιδρύθηκε μια αντιστασιακή οργάνωση (η «Ελευθερία») το Μάιο του 1941.

Το Φεβρουάριο του 1947 οι εφιαλτικές μνήμες ήταν νωπές, όμως οι Θεσσαλονικείς όχι απλά δεν τρόμαξαν στη θέα του Χίτλερ να περπατά στους δρόμους της πόλης τους, αλλά τον αποθέωσαν, καθώς στο πρόσωπό του αναγνώρισαν τον συμπολίτη τους Ν. Σουσάνη, ο οποίος –διαθέτοντας προφανώς άφθονο μαύρο χιούμορ– είχε την έμπνευση μιας πραγματικά πρωτότυπης αποκριάτικής στολής, ένας ευφυέστατος τρόπος να ξορκιστεί το κακό που είχε προκαλέσει ο –νεκρός πλέον– αιμοδιψής δικτάτορας με το χαρακτηριστικό (για τα καρναβάλια) μουστάκι και τις χαρακτηριστικές (για τα καρναβάλια) νευρικές κινήσεις του σώματός του.