Η ιστορία πίσω από ένα ποίημα: Μια Σπαρτιάτισσα του 20ου αιώνα, που μ' ένα γράμμα στον πολεμιστή γιο της ξύπνησε μνήμες των Σπαρτιατισσών μανάδων της αρχαιότητας.

Οι αρχαίες Σπαρτιάτισσες, πριν αποχαιρετήσουν τα παιδιά τους για τον πόλεμο, τους έδιναν την ασπίδα και μαζί έλεγαν μια ευχή, που ταυτόχρονα έμοιαζε και κατάρα: "Ή ταν ή επί τας", δηλαδή "Ή μ' αυτήν ή πάνω σ' αυτήν". Ή να γυρίσουν νικητές ή να πολεμήσουν μέχρι θανάτου για την πατρίδα τους. 

Το παράδειγμα των αρχαίων Σπαρτιατισσών, λοιπόν, θυμήθηκε ο Δωδεκανήσιος στην καταγωγή, πλην όμως εγκατεστημένος από το 1882 στην Αλεξάνδρεια, γιατρός και ποιητής Παύλος Γνευτός, με αφορμή ένα περιστατικό κατά τη διάρκεια του ελληνοβουλγαρικού πολέμου το 1913. 

Μπορεί ο πόλεμος αυτός να γράφτηκε με χρυσά γράμματα στην ιστορία του σύγχρονου ελληνικού κράτους, αυτός όμως δεν σημαίνει ότι δεν έπεσαν νεκροί πολλοί Έλληνες στρατιώτες. Ένας από αυτούς ήταν κάποιος Παναγιώτης με καταγωγή από τη Λακωνία, στα ρούχα του οποίου βρέθηκε μια επιστολή από τη μητέρα του. 

Η κυρά Καλλιόπη, όπως ήταν τ' όνομά της, δεν έγραφε λόγια παρηγοριάς στον πολεμιστή γιο της ούτε του ζητούσε να γυρίσει γρήγορα στο σπίτι, αλλά του είχε στείλει απλά ένα τετράστιχο ποιηματάκι, με το οποίο τον προέτρεπε να πολεμήσει γενναία. Του έγραφε:

Πολέμα Παναγιώτη μου

πολέμισε γενναία

γιατί ο Ελληνικός Λαός

Βογγάει νύχτα, μέρα

Τέτοια μικρά γεγονότα της καθημερινότητας εμπνέουν συνήθως τους ποιητές. Έτσι κι αυτό το ποίημα της Σπαρτιάτισσας μάνας του 20ου αιώνα, που έδινε θάρρος στο γιο της να πολεμήσει, ενέπνευσε τον Γνευτό να γράψει το "Τραγούδι της μάνας του Παναγιώτη", ευθέως παραλληλίζοντάς τη με τη Σπαρτιάτισσα μάνα των αρχαίων χρόνων, επηρεασμένος βέβαια και από το κλίμα της εποχής, καθώς οι στρατιωτικές επιτυχίες της Ελλάδας τη διετία 1912-1913, δεκαπέντε μόλις χρόνια μετά την ντροπιαστική ήττα στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, διόγκωσαν το αίσθημα μιας εθνικοπατριωτικής έξαρσης. 

Πολέμα Παναγιώτη μου 

νάρτουν μεγάλοι χρόνοι

να γιγαντώσει το δεντρί

να βγουν καινούριοι κλώνοι.

Να κελαηδούν στα φύλλα του

τ' αηδόνια κ' οι πετρίτες

να πελεκούν στον ίσκιο του

τα μάρμαρα οι τεχνίτες.

Πολέμα Παναγιώτη μου

στα σκλαβωμένα μέρη

να ιδούν κ' εκείνοι ελευθεριά

να σου φιλούν το χέρι.

Πολέμα Παναγιώτη μου

με λόγχη και με βόλι

ν' ανοίξεις δρόμο για να μπει

ο Κωνσταντής στην Πόλη.

Πολέμα Παναγιώτη μου

όσο βαστά η ψυχή σου.

Κι αν σκοτωθείς παιδάκι μου

η ευχούλα μου μαζί σου.

Κάτι παρόμοιο:

Η ιστορία πίσω από ένα ποίημα: Ο τραγικός έρωτας του ποιητή Αχιλλέα Παράσχου και της Μαρίας Σεραφείμ.