Το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο

Το χριστουγεννιάτικο δέντρο αποτελεί το πιο διαδεδομένο έθιμο των Χριστουγέννων. Είναι πιο δημοφιλές ακόμη και από τον Άγιο Βασίλη, ο οποίος έχει διάφορες ονομασίες και έρχεται διαφορετικές ημερομηνίες για να μοιράσει δώρα στα παιδιά. Αντίθετα, ακόμη και σε χώρες χωρίς χριστιανική παράδοση, όλο και κάποιο δέντρο υπάρχει που να φωτίζεται με λαμπάκια τις ημέρες αυτές. "Έλατο της Πρωτοχρονιάς" στόλιζαν ακόμη και στη Σοβιετική Ένωση. Ποιες είναι, όμως, οι ρίζες του;

Όλοι έχουμε ακούσει ότι ο στολισμός του χριστουγεννιάτικου δέντρου - έλατο κατά προτίμηση - ξεκίνησε από τους γερμανικούς λαούς, όπως και πολλά έθιμα ή τραγούδια των Χριστουγέννων. Γιατί συμβαίνει αυτό; Πριν τον εκχριστιανισμό τους, οι βορειοευρωπαϊκοί λαοί είχαν παρόμοια έθιμα για τον εορτασμό του Yule, που σημαίνει "τροχός" και ήταν το σύμβολο του θεού Ήλιου. Ακόμη και σήμερα, τα Χριστούγεννα ονομάζονται "Jul" στις σκανδιναβικές γλώσσες (ή Joulou στα φινλανδικά) Σύμφωνα με όσα γνωρίζουμε, οι σκανδιναβικοί λαοί άναβαν κεριά, προκειμένου να ενθαρρύνουν το θεό Μίθρας, όπως ονομαζόταν ο θεός Ήλιος, να κάνει και πάλι την εμφάνιση του. Εξάλλου, συνήθιζαν να φέρνουν τα δέντρα μέσα στο σπίτι κατά τη διάρκεια του χειμώνα - και ανεξάρτητα από τη γιορτή του χειμερινού ηλιοστασίου - χωρίς όμως να τα στολίζουν. 

Η γερμανική παράδοση θέλει το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο να στολίστηκε από τον Μαρτίνο Λούθηρο, το 1536. Σύμφωνα με το θρύλο, ο Λούθηρος περπατούσε ένα βράδυ στο δάσος που βρισκόταν κοντά στην πόλη όπου έμενε, στη Βυτεμβέργη, όταν ξαφνικά κοίταξε ψηλά στον ουρανό και παρατήρησε τα άστρα που έλαμπαν ανάμεσα από τα κλαδιά των πεύκων. Έτσι, εμπνεύστηκε να στολίσει στο σπίτι του ένα έλατο με κεριά τα Χριστούγεννα εκείνης της χρονιάς, ώστε να θυμίσει στα παιδιά του ότι ο Ιησούς ήρθε από τον ουρανό.

Πάντως, τα γραπτά στοιχεία μαρτυρούν ότι το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο είχε στολιστεί αρκετά χρόνια νωρίτερα σ' ένα άλλο σημείο της βόρειας Ευρώπης και πιο συγκεκριμένα, το 1510 στη Ρίγα, την πρωτεύουσα της σημερινής Λετονίας, που τότε ονομαζόταν Λιβονία. Έμποροι της περιοχής στόλισαν στην αγορά της πόλης ένα δέντρο με χάρτινα τριαντάφυλλα, χόρεψαν γύρω του και στο τέλος το έκαψαν. Το ενδιαφέρον είναι ότι από τα γνωστά στοιχεία, αντίστοιχους στολισμούς με χάρτινα τριαντάφυλλα και φωτιές (αλλά και επιπλέον με μήλα, γλυκά κλπ.) έκαναν αργότερα σε περιοχές όπως το Στρασβούργο, που σημαίνει ότι η έμπνευση του Λουθήρου δεν ήταν τόσο αυθόρμητη τελικά.

Πάντως, εκείνοι που έκαναν τα χριστουγεννιάτικα δέντρα δημοφιλή σ' όλον τον κόσμο ήταν οι Βρετανοί. Πιστεύεται ότι το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο εισήχθη στην Αγγλία το 1840 από τον πρίγκιπα Αλβέρτο, το σύζυγο της βασίλισσας Βικτορίας, αν και στην πραγματικότητα το πρώτο γνωστό χριστουγεννιάτικο δέντρο της Αγγλίας άναψε στο εξοχικό σπίτι της βασιλικής οικογένειας το 1800 χάρη στη Σαρλότ, τη Γερμανίδα σύζυγο του βασιλιά Γεωργίου Γ΄. Σύμφωνα με την επίσημη βιογραφία της, η βασίλισσα Σαρλότ ήθελε να προσφέρει ένα πρωτότυπο δώρο στα παιδιά της βασιλικής οικογένειας, κάτι που θα τα εντυπωσίαζε. Έτσι, αποφάσισε να τους εξοικειώσει μ' ένα έθιμο της πατρίδας της, το στολισμένο έλατο και πράγματι, κατάφερε να εντυπωσιάσει τους πάντες.
Όπως διαβάζουμε στη βιογραφία, "από τα κλαδιά του κρέμονταν τσαμπιά από γλυκίσματα, αμύγδαλα και σταφίδες σε χαρτιά, φρούτα και παιχνίδια, τα περισσότερα όμορφα τακτοποιημένα, ενώ όλο (το δέντρο) φωτιζόταν από μικρά κεριά.. Αφού η παρέα περπάτησε γύρω από το δέντρο και το θαύμασε, κάθε παιδί πήρε από ένα γλυκό κι από ένα παιχνίδι και μετά όλοι επέστρεψαν στα σπίτια τους χαρούμενοι".

Το έθιμο του στολισμού του χριστουγεννιάτικου δέντρου έγινε αρκετά δημοφιλές τα επόμενα χρόνια στους κύκλους της βρετανικής αριστοκρατίας, όχι όμως και στις λαϊκές μάζες, οι οποίες εξοικειώθηκαν μαζί του μετά το 1840, όταν τα δημοσιεύματα των εφημερίδων κάθε χρόνο αφιέρωναν ρεπορτάζ στην περιγραφή του χριστουγεννιάτικου δέντρου που στόλιζε η βασιλική οικογένεια. Εξάλλου, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η βικτωριανή Βρετανία βρισκόταν στο απόγειο της δύναμης και είχε αποικίες σε όλα τα σημεία του πλανήτη έχοντας κερδίσει το χαρακτηρισμό "η αυτοκρατορία όπου ο ήλιος δεν δύει ποτέ".

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, το έθιμο έφτασε από τους Γερμανούς μετανάστες. Υποστηρίζεται ότι το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο των Ηνωμένων Πολιτειών στολίστηκε το το 1777 στο Γουίνδσορ Λοκς του Κονέκτικατ από ένα φυλακισμένο Γερμανό στρατιώτη, ενώ το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο στο Λευκό Οίκο στολίστηκε το 1853 από τον πρόεδρο Φράνκλιν Πιρς. Στην Ελλάδα, το έθιμο ήρθε το 1833 από τον βαυαρικής καταγωγής βασιλιά Όθωνα.
Στα τέλη του 19ου αιώνα κατασκευάστηκαν τα πρώτα γυάλινα στολίδια, ενώ με την αυγή του 20ου αιώνα όλα τα χριστουγεννιάτικα έθιμα και μεταξύ αυτών το στολισμένο έλατο (π.χ. ο δημόσιος στολισμός) έγιναν πλέον αγγλοσαξωνική υπόθεση.

Σχετικά θέματα:
Το πρώτο παραμύθι που γράφτηκε για το χριστουγεννιάτικο δέντρο