Πολλές ιστοσελίδες - ακόμη και το μπλογκ αυτό - φιλοξενούν αφιερώματα για γεγονότα που έγιναν "σαν σήμερα". Στο αφιέρωμα της 10ης Δεκεμβρίου, οι περισσότερες σελίδες γράφουν εκτός των άλλων και το εξής: "1893: Η Ελλάδα κηρύσσει πτώχευση. Ο Χαρίλαος Τρικούπης δηλώνει στη Βουλή: «Δυστυχώς επτωχεύσαμεν»". Μόνο που αυτό δεν συνέβη ποτέ. Για την ακρίβεια, η 10η Δεκεμβρίου ήταν ίσως η πιο βαρετή μέρα εκείνου του σημαντικού μήνα. Τα γεγονότα έγιναν λίγο έως πολύ διαφορετικά.
Ο Δεκέμβριος του 1893 ήταν ένας πολύ κρίσιμος μήνας για τα οικονομικά της Ελλάδας. Στις 3 του μηνός έληγε το τοκομερίδιο από το δάνειο για το σιδηρόδρομο Πειραιά-Λάρισας, ενώ στις 20 του ίδιου μήνα έληγαν τα τοκομερίδια άλλων δανείων, που είχαν συναφθεί κατά το παρελθόν για την ολοκλήρωση των δημοσίων έργων, που άλλαξαν την Ελλάδα.
Στις 30 Οκτωβρίου 1893, ο Χαρίλαος Τρικούπης είχε ορκιστεί πρωθυπουργός για έβδομη και τελευταία φορά. Το οικονομικό ζήτημα ήταν το πλέον φλέγον για το μικρό ελληνικό κράτος και στα τέλη Νοεμβρίου υπήρχε έντονη φημολογία για μονομερή ενέργεια της ελληνικής κυβέρνησης στο ζήτημα των οικονομικών της υποχρεώσεων προς τους ξένους ομολογιούχους, που πρακτικά θα ισοδυναμούσε με στάση πληρωμών, δηλαδή χρεωκοπία.
Για παράδειγμα, στις 30 Νοεμβρίου, η πιο ουδέτερη "Εφημερίς των Συζητήσεων" σημείωνε στο κύριο άρθρο της: "Διαδίδεται πλέον μετ' επιτάσεως ότι ο πρωθυπουργός απελπισθείς να εύρη δάνειον εκκαθαρίσεως της πτωχεύσεως θα κανονοβολήση urbi et orbi προ της 3ης προσεχούς Δεκεμβρίου την παύσιν της καθ' οιονδήποτε τρόπον πληρωμής των τόκων και χρεωλύτρων των δανείων του Κράτους...".
Πράγματι, την επόμενη κιόλας μέρα, 1η Δεκεμβρίου, η κυβέρνηση κατέθεσε στη Βουλή το σχετικό νομοσχέδιο, που δεν μιλούσε ευθέως για χρεωκοπία, αλλά είχε τον τίτλο "Νομοσχέδιον περί υπηρεσίας εθνικών δανείων", ενώ αποτελούνταν από 4 άρθρα. Το σχέδιο νόμου είχε ως εξής:
Περί υπηρεσίας εθνικώς δανείων
Άρθρον 1. Επιτρέπεται εις την Κυβέρνησιν ίνα προέλθη εις διαπραγματεύσεις προς τους ομολογιούχους των εις χρυσόν εθνικών δανείων, ήτοι των χρεωλυτικών των ετών 1881, 1884, 1887 και 1890 και των παγίων του έτους 1889 προς μεταρρύθμισιν της υπηρεσίας αυτών σχετικώς προς τον τόκον, τα χρεωλύσια και τας εις εγγύησιν αυτών κεχορηγημένας προσόδους εκ φόρων, τελών, μονοπωλίων, εκχωρήσεων και δικαιωμάτων οιωνδήποτε.Άρθρον 2. Μέχρι της νομοθετικής εγκρίσεως του οριστικού διακανονισμού της υπηρεσίας των εν τω προηγουμένω άρθρω δανείων
α) Καταβάλλονται προσωρινώς τοις ομολογιούχοις 30 τοις % εις χρυσόν επί των πληρωτέων εκάστοτε τοκομεριδίων.
Εξαιρούνται τα κατά την 3/15 Δεκεμβρίου 1893 και 20 Δβρίου 1893/ 1 Ιανουαρίου 1894 πληρωτέα τοκομερίδια των αυτών δανείων, εφ' ων καταβληθήσονται τοις ομολογιούχοις προσωρινώς 50 της % επί τω αρτίω εις τραπεζικά γραμμάτια. Επίσης 50 % επί τω αρτίως εις τραπεζικά γραμμάτια καταβληθήσονται προσωρινώς τοις κατόχοις τοκομεριδίων καταστάντων απαιτητών κατά την 3/15 Ιουνίου, την 19 Ιουνίου/ 1 Ιουλίου και την 19 7βρίου/ 1 8βρίου 1893 εφ' όσον ταύτα δεν αντηλλάγησαν προς νέους τοκοφόρους τίτλους.
β) Ουδεμία ενεργείται καταβολή χρεωλυσίων επί των δανείων τούτων.
γ) Αι εις μεταγενεστέραν της 19 Σεπτεμβρίου/ 1 Οκτωβρίου 1893 υπηρεσίαν τοκοφόρων εθνικών δανείων υπέγγυος πρόσοδοι εκ φόρων, τελών, μονοπωλίων, εκχωρήσεων και δικαιωμάτων οιωνδήποτε εισάγονται εις το δημόσιον ταμείον.
Άρθρον 3. Η πληρωμή του κατά το προηγούμενον άρθρον ποσοστού 30 τοις %, εις χρυσόν, ενεργείται εν ταις υπό των σχετικών συμβάσεων ωρισμέναις πόλεσι και παρά των υπό της Κυβερνήσεως εκάστοτε οριζομένων τραπεζιτικών καταστημάτων επί προμηθείαις μη υπερβαίνουσαις τας υπό των συμβάσεων κεκανονισμένας. Η δε κατά το πρώτον εδάφιον του προηγουμένου άρθρου πληρωμή εις τραπεζικά γραμμάτια γενήσεται προς τους ομολογιούχους εν Αθήναις διά της Εθνικής Τραπέζης της Ελλάδος.
Άρθρον 4. Διά Β. Διαταγμάτων κανονισθήσονται τα της εκτελέσεως του νόμου τούτου, ου η ισχύς άρχεται από της εν τη Εφημερίδα της Κυβερνήσεως καταχωρίσεως αυτού.
Εν Αθήναις τη 1 Δεκεμβρίου 1893.
Οι Υπουργοί
Χ. Τρικούπης
Γ. Μπούμπουλης
Ν. Μπουφίδης
Δ. Καλλιφρονάς
Ν. Τσαμαδός
Δ. Στεφάνου
Η συνεδρίαση της Βουλής της 1ης Δεκεμβρίου, όταν έγινε και η κατάθεση του παραπάνω νομοσχεδίου, ήταν επεισοδιακή, καθώς, μετά τη λήξη της ομιλίας του Τρικούπη, από τα θεωρεία ακούστηκε η φωνή του Σταύρου Καλλέργη, του πρώτου Έλληνα σοσιαλιστή (ο πατέρας του γνωστού ηθοποιού Λυκούργου Καλλέργη), που διακήρυττε: "Ζήτω ο σοσιαλισμός!". Η παρέμβαση του Καλλέργη φαίνεται ότι ήταν άσχετη με το ζήτημα της χρεωκοπίας, αλλά αφορούσε την άρνηση του προέδρου της Βουλής να γνωστοποιήσει εκείνη τη μέρα στο Σώμα το κείμενο του ψηφίσματος, που του είχε επιδώσει λίγη ώρα νωρίτερα ο ίδιος ο Καλλέργης και το οποίο δεν ήταν άλλο από το ψήφισμα που είχαν υιοθετήσει οι περίπου χίλιοι Έλληνες σοσιαλιστές την περασμένη Πρωτομαγιά και με το οποίο ζητούσαν το μετριασμό των ωρών εργασίας σε 8, την αύξηση των ημερομισθίων των εργατών και την καθιέρωση της κυριακάτικης αργίας. Ο Καλλέργης συνελήφθη, οδηγήθηκε κακήν κακώς έξω από το κτίριο και λίγες μέρες αργότερα με την κατηγορία της διατάραξης της τάξης.
Επειδή, όμως, το θέμα μας δεν είναι τα έργα και οι ημέρες των πρώτων Ελλήνων σοσιαλιστών, ας σταθούμε στο τι είχε αναφέρει ο πρωθυπουργός Χαρίλαος Τρικούπης στην ομιλία του κατά την κατάθεση του συγκεκριμένου νομοσχεδίου. Ε, λοιπόν, ο Τρικούπης δεν ανέφερε σε κανένα σημείο τη λέξη χρεωκοπία, ενώ εξέφραζε την αισιοδοξία του για εξεύρεση συμβιβαστικής λύσης με τους ξένους ομολογιούχους στο προσεχές διάστημα.
Η φιλοτρικουπική εφημερίδα "Το Άστυ" δημοσίευσε ολόκληρη την ομιλία του πρωθυπουργού και τους διαλόγους που αντάλλαξε με στελέχη της αντιπολίτευσης. Ορισμένα σημαντικά σημεία εκείνης της ιστορικής ομιλίας είχαν ως εξής:
"... Η ανάγκη της συνδρομής της δημοσίας πίστεως προς την διεξαγωγήν της υπηρεσίας του δημοσίου χρέους δεν προέρχεται εξ ελλείψεως δυνάμεων του δημοσίου ταμείου, διότι τα του δημοσίου ταμείου είνε εν πλήρει ισοσταθμία και θα εδύναντο ταύτα να επαρκέσωσι προς τας ανάγκας αυτού, εάν μη παρίστατο η Χώρα ανεπαρκής προς την λειτουργίαν ταύτην. Παρίσταται δε η ανεπάρκεια της Χώρας, διότι τα του νομίσματος εν αυτή δεν έχουσι τον αυτόν χαρακτήρα, ον έχουσι και αι υποχρεώσεις του Κράτους. Αι υποχρεώσεις του Κράτους, αι εκ του δημοσίου χρέους, είνε μεταλλικαί, ενώ το νόμισμα του Κράτους είνε τραπεζικόν, η δε ανάγκη της μετατροπής του τραπεζικού νομίσματος εις νόμισμα μεταλλικόν προς την εκπλήρωσιν των υποχρεώσεων της πολιτείας προς τους πιστωτάς αυτής, αύτη γεννά εν τη ημετέρα αγορά δυσχερείας, αίτινες δύνανται να φθάσωσι και μέχρις ανατροπής των κατ' αυτήν, εάν μη εν μέτρω ενεργώμεν.
Το όλον ποσόν του μεταλλικού ημών χρέους, εάν εις τραπεζικά γραμμάτια επληρώνετο... ήθελε μετατραπή... εν τη ημετέρα αγορά αντί μεταλλικού, τοσούτον δε ποσόν ευθύς από του πρώτου έτους ήθελεν αρκέσει, ίνα περιαγάγη εις πλήρη παράλυσιν την ημετέραν χρηματικήν αγοράν, και σήμερον ιδίως ότε τα του νομίσματος παρ' ημίν δεν έχουσι κατά τούτο μόνον ασθενώς, ότε το νόμισμα της Χώρας είνε το τραπεζικόν γραμμάτιον το μη εξαργυρωτέον επί τη εμφανίσει, αλλ' έχουσιν ασθενώς και διότι το τραπεζικόν τούτο γραμμάτιον εξεδόθη εν υπερβολή εις την κυκλοφορίαν και εν τοιαύτη υπερβολή, ώστε δύναται να λογισθή ίσως ως διπλάσιον του αναγακίου. Μόνον δε όταν το τραπεζικόν γραμμάτιον, το μη εξαργυρωτέον επί τη εμφανίσει, είνε ισάριθμον προς τας ανάγκας της Χώρας, δύναται ευχερώς δι' αυτού εν τη αγορά ν' αποκτηθή το αντίστοιχον μέταλλον. Ίνα επιτευχθή άρα η ευχερεστέρα απόκτησις του μετάλλου διά του τραπεζικού νομίσματος, το οποίον αποτελεί το κεφάλαιον του δημοσίου, δι' ου τούτο πραγματοποιεί τας εν τω εξωτερικώ πληρωμάς αυτού λόγω του δημοσίου χρέους, πρέπει αφεύκτως ν' αφαιρεθή από της κυκλοφορίας το πλεονάζον τραπεζικόν γραμμάτιον, τουτέστι το ήμισυ του κυκλοφορούντος ήδη και τότε να μεταβώμεν και εις την άρσιν της αναγκαστικής κυκλοφορίας, διότι μετά την αφαίρεσιν από της κυκλοφορίας του πλεονάζοντος γραμματίου, το ζήτημα της άρσεως της αναγκαστικής κυκλοφορίας καθίσταται λίγαν ευχερές και αφ' εαυτού επέρχεται ο τοιούτος διακανονισμός..."
Η αντιπολίτευση ακολούθησε τακτική κωλυσιεργίας στη Βουλή υποβάλλοντας συνεχώς ενστάσεις έλλειψης απαρτίας, με σκοπό να καθυστερήσει κατά το δυνατόν περισσότερο την ψήφιση του νομοσχεδίου, κάτι που τελικά συνέβη λίγο μετά τις 5 τα ξημερώματα της 7ης Δεκεμβρίου. Να διευκρινιστεί ότι εκείνη την εποχή οι συνεδριάσεις της Βουλής ξεκινούσαν το απόγευμα και συνεχίζονταν συνήθως όλη τη νύχτα, μέχρι να ολοκληρωθεί η διαδικασία, ενώ σύμφωνα με το Σύνταγμα.έπρεπε να υπάρχει ελάχιστος αριθμός 93 παρόντων βουλευτών, προκειμένου να υπάρχει απαρτία και να προχωρήσει κανονικά η συζήτηση. Καθώς οι βουλευτές που στήριζαν την κυβέρνηση ήταν 102, τέτοια περίπτωση δεν υπήρχε, ενώ από την αίθουσα δεν έλειπαν και οι βουλευτές της αντιπολίτευσης, οι οποίοι έπρεπε να είναι παρόντες για να υποβάλλουν τη σχετική ένσταση!
Η τελευταία ένσταση περί έλλειψης απαρτίας υποβλήθηκε στις 4 το πρωί της 7ης Δεκεμβρίου από τους βουλευτές του ραλλικού κόμματος, λίγο προτού να ολοκληρώσει την αγόρευσή του ο Δημήτριος Ράλλης. Όμως παρά το προχωρημένο της ώρας, παρόντες ήταν 108 βουλευτές και η ένσταση απορρίφθηκε. Το τι έγινε μετά, το διαβάζουμε στα πρακτικά της συνεδρίασης, που δημοσιεύτηκαν στο "Άστυ" στις 08.12.1893:
".. Μετά την τελευταίαν ταύτην αποτυχούσαν ένστασιν οι ραλλικοί απελπισθέντες τέλεον περί της ματαιώσεως της συνεδριάσεως, κατέθεσαν τα όπλα. Ο κ. Ράλλης ρξηκολούθησε την αγόρευσίν του επί μίαν έτι ώραν, και κατήλθε του βήματος περί ώραν 5ην της πρωίας ακριβώς. Μόλις δε κατήλθε, και οι ραλλικοί περί τους δέκα - διότι εξήρχοντο μεν της αιθούσης κατά τας ενστάσεις και τας ψηφοφορίας, εισήρχοντο δε πάλιν μετά το πέρας αυτών, παίζοντες αυτόχρημα το κρυφτούλι - απεχώρησαν με τον κ. Ράλλην επί κεφαλής. Μείνασα μόνη, η συμπολίτευσις, εψήφισε τέλος πάντων, το περί υπηρεσίας εθνικών δανείων νομοσχέδιον κατ' αρχήν άρθρον και σύνολον εις τρίτην συζήτησιν, και η συνεδρίασις ελύθη περί ώραν 5ην και τινα λεπτά π.μ. Και βεβαρυμένοι πλέον εκ της αγρυπνίας οι κ.κ. βουλευταί, μετέβησαν εις τους οίκους των, όπως παραδοθώσιν εις τον ύπνον. Ταυτοχρόνως απήρχοντο και οι πολυάριθμοι σαλεπιτσήδες και κουλουροπώλαι, οίτινες επί ώρας μακράς εστάθμευον εις τους διαδρόμους του Βουλευτηρίου, παρέχοντες αυτοίς την όψιν νυκτερινής αγοράς".
Εν είδει.. "αναθέματος" (κατά το προηγούμενο παράδειγμα των Στηλιτικών του 1875), η εφημερίδα "Επιθεώρησις" δημοσίευσε στο πρωτοσέλιδο της 09.12.1893 τα ονόματα των 102 τρικουπικών βουλευτών, που είχαν υπερψηφίσει το νομοσχέδιο, διακρίνοντάς τους στους έξι "δράστες της αισχράς πτωχεύσεως", δηλαδή τα μέλη του υπουργικού συμβουλίου, και στους υπόλοιπους 96 βουλευτές, τους "ψηφίσαντες αυτήν". Χωρίς διάθεση να συμμεριστούμε το "ανάθεμα" της εφημερίδας, το οποίο δεν μιμήθηκε καμία άλλη εφημερίδα, για λόγους ιστορικής μνήμης και μόνο, ας θυμηθούμε τα ονόματα των βουλευτών:
Χαρίλαος Τρικούπης, Διονύσιος Στεφάνου, Νικόλαος Μπουφίδης, Δημ. Μ. Καλλιφρονάς, Νικόλαος Τσαμαδός, Γεώρ. Π. Μπούμπουλης, Σπυρ. Μαρκέλλος, Αρ. Αργυρόπουλος, Μιχ. Κωτσάκος, Μιχ. Π. Λάμπρος, Αλέξ. Ρετσίνας, Όθων Μακρυγιάννης, Σ. Ζαχαρίτσας, Κωνστ. Βαλτινός, Οδυσ. Μοσχοβίτης, Γεώργ. Καρτάλης, Αργ. Κανταρτζής, Νικ. Κοκωσλής, Νικ. Παρρησιάδης, Επ. Μαυρομμάτης, Αριστ. Πετροπουλάκης, Μιχ. Φωτιάδης, Γεώρ. Λιδωρίκης, Γεώρ. Λύρας, Σταμ. Μήτσας, Κων. Ζώτος, Κων. Αργασ. Λομβάρδος, Διον. Ζήβας Πλακάς, Γεώργιος Ρώμας, Διον. Παυλόπουλος, Ανδρ. Σπηλιάδης, Στέφ. Σκουλούδης, Θωμάς Μαρκεζίνης, Βαρβαρρήγος Πήλικας, Αλέξ. Φωτήλας, Οδυσ. Λαμπρόπουλος, Ηρ. Καλαμπάκας, Αντ. Π. Μαυρομιχάλης, Περ. Περρωτής, Ιωάν. Καζαμπάκας, Γεώρ. Φραγκίδης, Δημ. Τερτίπης, Αθ. Κωστάκης, Νικ. Παπανικολάου, Βαπ. Βάστας, Γεώρ. Θεοτόκης, Αλκίνοος Ζερβός, Ηλ. Πολίτης, Γουλιέλμος Σκάρπας, Νι. Μαρκέτης, Κων. Θ. Ρωμαίος, Κων. Χριστόπουλος, Αναστ. Δημητριάδης, Ιω. Τσιμάρας, Γερ. Μουσούρης, Α. Άννινος Καβαλιεράτος, Θεόφραστος Μεταξάς, Σπυρ. Στάης, Μιχ. Πολίτης, Ιωάννης Καλούτσης, Στεφ. Κοπανίτσας, Πέτρος Βαρβιτσιώτης, Αργ. Διδίκας, Περ. Βαλαωρίτης, Κωνστ. Χαλκιόπουλος, Ηλ. Ζάγγελης, Λεωνίδας Ζέρβας, Στέφ. Δραγούμης, Ιω. Τρικούπης, Αλκ. Δελιγιάννης, Αντ. Καρατζάς, Ιω. Ναυπλιώτης, Νικ. Καλαντζόπουλος, Αλέξ. Αντωνόπουλος, Αριστ. Ρούκης, Νικ. Παπαλέξης, Ευάγγ. Αρδαβάνης, Ιω. Τυπάλδος Χαριτάτος, Σπυρ. Μακρής, Ανάρ. Σιμόπουλος, Ευστ. Παπαδάκης, Πανουρ. Πανουργιάς, Νικ. Καράπαυλος, Σπ. Γρίβας, Ιω. Γεωργιάδης, Μ. Μπογιατζόγλους, Ιω. Γκιών, Νικ. Φώσκολος, Γ. Κανούτας, Δημ. Παπατσώτης, Χρ. Καραβίτης, Διον. Κατρίτσης, Ανδρ. Σκαλτσάς, Νικόλαος Βαλάσης, Βησ. Χατζηαγγελάκης, Νικ. Ζητουνιάτης, Κωνστ. Αγαθοκλής, Δημ. Κρίτσας, Β. Βουδούρης, Νικ. Καλογερόπουλος, Θεμ. Α. Κανάρης.
Ωστόσο, προκειμένου ο νόμος ν' αποκτήσει ισχύ, δεν αρκούσε μόνη η ψήφισή του από τη Βουλή, αλλά έπρεπε να υπογραφεί και από το βασιλιά και στη συνέχεια να δημοσιευτεί στο φύλλο της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως. Ο νόμος δόθηκε στον Γεώργιο προς υπογραφή στις 8 ή 9 Δεκεμβρίου. "Ο περί πτωχεύσεως νόμος υπεβλήθη, ως εμάθομεν, χθες προς μεσημβρίας εις τα ανάκτορα, ίνα αξιωθή της υπογραφής του Βασιλέως", έγραφαν οι "Καιροί" στις 10.12.1893. Όμως ο βασιλιάς δεν βιάστηκε να βάλει την υπογραφή του, γεγονός που έδωσε αφορμή στις αντιπολιτευόμενες εφημερίδες για υπόνοιες περί πολιτικής κρίσης.
Τελικά, ο νόμος "περί της υπηρεσίας των εθνικών δανείων", δηλαδή ο νόμος που εμμέσως πλην σαφώς κήρυττε τη χώρα σε πτώχευση, υπογράφτηκε και δημοσιεύτηκε στις 11 Δεκεμβρίου. Ωστόσο, στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης, ως ημερομηνία του νόμου αναγραφόταν - για κάποιον λόγο - η 10η του μηνός, όπως επεσήμανε η "Επιθεώρησις" (11.12.1893): "Κυρωθείς υπό του Βασιλέως εδημοσιεύθη χθες εν τη "Εφημερίδι της Κυβερνήσεως" ο περί πτωχεύσεως ψηφισθείς υπό της Βουλής Νόμος υπό τον εύσχημον τίτλον "περί υπηρεσίας εθνικών δανείων". Το περίεργον είναι ότι μολονότι το νομοσχέδιον υπεβλήθη εις τον Βασιλέα προς κύρωσιν από τις παρελθούσης Τετάρτης (σ.σ. 8 Δεκεμβρίου) εν τούτοις φέρει ημερομηνίαν 10 Δεκεμβρίου".
Έτσι, λοιπόν, ο νόμος με τον οποίο το ελληνικό κράτος πτώχευσε επισήμως για πρώτη φορά, ψηφίστηκε από τη Βουλή στις 7.12 και τέθηκε σε ισχύ στις 11.12, αλλά με αναγραφόμενη ημερομηνία 10.12 και αυτός είναι ο μοναδικός λόγος, που η συγκεκριμένη ημερομηνία ταυτίστηκε με το γεγονός αυτό. Κατά τ' άλλα, η 10η Δεκεμβρίου ήταν μια τελείως αδιάφορη κοινοβουλευτικά ημέρα, κατά την οποία ακόμη κι αν το επιθυμούσε, ο Τρικούπης δεν θα μπορούσε να εκφωνήσει το περίφημο "δυστυχώς επτωχέυσαμεν", καθώς η συνεδρίαση της Βουλής κράτησε λιγότερο από δυο ώρες, χωρίς να ψηφιστεί ούτε ένα από το νομοσχέδια της ημερήσιας διάταξης, λόγω έλλειψης απαρτίας! Άλλωστε, από τη στιγμή που το νομοσχέδιο της πτώχευσης είχε ήδη ψηφιστεί, δεν προβλεπόταν καν η συζήτησή του, αλλά είχε προγραμματιστεί συζήτηση περί του σταφιδικού ζητήματος.
Αυτό πιστοποιείται από τα πρακτικά της Βουλής, που δημοσιεύονταν καθημερινά στις εφημερίδες. Αντιγράφουμε το σχετικό δημοσίευμα μιας αντιτρικουπικής εφημερίδας, όπως οι "Καιροί". Δεν έχουν κάποιο ενδιαφέρον, υπό την έννοια ότι δεν έγινε, ούτε ειπώθηκε κάτι συγκλονιστικό σ' εκείνη τη σύντομη συνεδρίαση, αλλά για να διαλυθεί και η τελευταία αμφιβολία παρατίθεται εδώ το σχετικό δημοσίευμα:
Ο κ. ΣΑΚΗΣ φρονεί ότι η κυέρνησις οφείλει να ρυθμίση την εργασίαν αυτής επί τη βάσει των πορισμάτων της συζητήσεως, ήτις θα διεξαχθή επί της εκθέσεως. Ο κ. ΧΟΪΔΑΣ θεωρεί όλως άσκοπον την επί της εκθέσεως συζήτησιν, φρονεί δε ότι πρέπει να αναμείνη η Βουλή να συζητήση επί του νομοσχεδίου, το οποίον θα υποβάλη η κυβέρνησις. Υπέρ της γνώμης ταύτης κηρύσσεται και ο κ. ΖΥΓΟΜΑΛΑΣ, όστις κρίνει ματαίαν την συζήτησιν επί της εκθέσεως, τουναντίον δε φρονούσιν οι κ.κ. ΕΥΤΑΞΙΑΣ και ΦΩΤΗΛΑΣ.
Ο κ. ΠΡΟΕΔΡΟΣ αναοινοί ότι αύριον θα διανεμηθή τυπωθείσα ήδη η έκθεσις της επιτροπής, τότε δε δύναται να διεξαχθή η συζήτησις.
ΚΡΕΣΤΕΝΙΤΗΣ. Αυτά τα γνωρίζουν οι κύριοι, αλλ' ομιλούν διά να κάμουν ψευδοεπιδείξεις.
ΧΟΪΔΑΣ. Ημείς δεν είμεθα συνηθισμένοι εις επιδείξεις, αλλά συ.
ΚΡΕΣΤΕΝΙΤΗΣ. Μη χάνεσαι και δεν σώζεσαι...
Ευτυχώς το επεισόδιον περιορίζεται έως εδώ, αν και υπάρχουσιν οι φρονούντες ότι θα έχη συνεπείας.
Μετά ταύτα καταλαμβάνει το βήμα ο κ. ΣΤΑΗΣ ίνα κατηγορήση τον κ. Ευταξίαν διότι ανεστάτωσε, λέγει, την Παιδείαν, ιδίως διά της εγκυκλίου δι' ης ηρμήνευσε το πολύκροτον διάταγμα περί ενιαυσίων εξετάσεων. Αναγινώσκει προς τοις άλλοις και πλαστάς τινας σημειώσεις, ας λέγει ότι ο κ. Ευταξίας αφήκεν εις το υπουργικόν χαρτοφυλάκιον, και θέλει να αποδείξη δι' αυτών ότι άλλα εφρόνει περί τινων καθηγητών και άλλα έπραξεν.
ΕΥΤΑΞΙΑΣ. Παρακαλώ τον κ. υπουργόν της Παιδείας να δηλώση αν εύρε τοιαύτας σημειώσεις εν τω υποργίω.
ΚΑΛΛΙΦΡΟΝΑΣ. Όχι, ουδέν.
ΕΥΤΑΞΙΑΣ (προς τον Στάην) τίνος είναι το χειρόγραφον; ιδικόν μου;
ΣΤΑΗΣ Όχι!
ΕΥΤΑΞΙΑΣ Τότε είναι πλασταί. Τας έγραψες ο ίδιος.
Πειράται είτα να εξακολουθήση ο κ. Στάης ότι ο κ. ΧΑΤΖΗΠΕΤΡΟΣ προβάλλει ένστασιν μη απαρτίας.
ΕΥΤΑΞΙΑΣ. Όχι! όχι, να εξακολουθήση.
ΠΡΟΕΔΡΟΣ αποσύρετε την ένστασιν;
ΚΟΡΟΜΑΝΖΟΣ, αν πρόκειται να εξακολουθή η Βουλή ούτω λεσχημονούσα, ας αναγνωσθή ο κατάλογος. Αναγινώσκεται ο κατάλογος, οι βουλευταί φεύγουσιν ο εις μετά τον άλλον και λύεται η συνεδρίασις την 8ην ώραν μ.μ.
".. Η χρεωκοπία μετεβλήθη εις κάτι τι το οποίον είνε ύβρις, όταν το εφαρμόζη ο αντίπαλος, και τίτλος ευγενείας όταν πρόκειται να την εφαρμόση ο άλλος... Η παρούσα κατάστασις ως κυριωτάτην συνθήκην επιμελείας των εθνικών συμφερόντων της ώρας, της στιγμής, απαιτεί την συγκράτησιν εις την εξουσίαν του κ. Χ. Τρικούπη διά να φέρη εις πέρας τον οριστικόν συμβιβασμόν. Έχομεν ανάγκην γαλήνης, ειρήνης, τάξεως, ησυχίας. Μη έχοντες με τίποτε καλλίτερον να αντικαταστήσωμεν την παρούσαν κυβέρνησιν, οφείλομεν να την αφίσωμεν ανενόχλητον να διαπραγματευθή με τους δανειστάς μας ως κυβέρνησις κράτους ειρηνικωτάτου. Ο κ. Λ. Δεληγεώργης προσφυέστατα εξήρε προ ημερών ότι οι ξένοι δεν ηξεύρουν πρόσωπον Τρικούπη ή πρόσωπον Δηλιγιάννη. Οι ξένου ηξεύρουν κυβέρνησιν της Ελλάδος. Και η κυβέρνησις αυτή πρέπει να παρίσταται αρτία και ήρεμος και ασφαλής εις τας διαπραγματεύσεις της. Αυτή είνε τώρα η εθνική ανάγκη.....
Δεν πληρόνει μόνος αμαρτίας ο κ. Χ. Τρικούπης, αυτός ο ίδιος διαπραγματευόμενος την πτώχευσιν, της οποίας είνε ο έτερος των δύο μεγάλων ενόχων. Αμαρτίας πληρόνει όλον το έθνος, μη ανεχθέν μεν τους Τούρκους, ανεχθέν όμως τους κυρίους Χ. Τρικούπην και Θ. Δηλιγιάννην, τυράννους διαφθορείς και εκβαρβαριστάς. Αμαρτίας πληρόνει όλον το έθνος, έχον επί κεφαλής κατά την αγωνιώδη αυτήν ώραν ένα των βυθισάντων αυτό εις την εντροπήν και εις την φαυλότητα. Αμαρτίας πληρόνει αυτό το έθνος ηναγκασμένον να εύχεται υγείαν και μακροημέρευσιν εις τον αρχιχανδακωτήν του αυτόν, διά να φέρη εις πέρας τον συμβιβασμόν, όστις είθε να χρησιμεύση ως αφετηρία νέας ηθικής και οικονομικής ζωής"
"Επιθεώρησις", 08.12.1893:
"Η 5η της πρωίας εσήμαινεν ότε χθες 102 άβουλοι βουλευταί. τελέσαντες πλήρες διαζύγιον μετά της προς την Πατρίδα αγάπης και αφοσιώσεως, ύψωναν την χείρα τη επινεύσει του μεγάλου πολιτικού εγκληματίου ίνα - φευ! - πέση πρηνής η τιμή της Ελλάδος, ίνα εξουθενωθή το Ελληνικόν έθνος και ίνα κατασυντριβή το μέλλον του ελληνισμού! Εάν Τρίτην του 1453 ηλώθη η Κωνσταντινούπολις όπως ο ελληνισμός υποδουλωθή και επί αιώνας ζήση εν τω σκότει και τη λήθη, Τρίτην του 1893 συνετελέσθη το κακούργον έργον του εθνοκατάρατου ανθρώπου, ίνα ο ελληνισμός απολέση την τιμήν του, την πίστιν του, την εκτίμησιν ην εκτήσατο διά θυσιών υπερανθρώπων και καταστή το εξουθένωμα και ο περίγελως των ασπόνδων εχθρών του, ο άξιος περιφρονήσεως λαός και αυτών των Βουλγάρων!...."
"Εφημερίς", 09.12.1893:
"... Εν τούτοις το βέβαιον σήμερον είνε το εξής: ότι τα λογοπαικτικά τηλεγραφήματα και τα ερμηνευτικά του νομοσχεδίου άρθρα του κ. Τρικούπη υποβάλλονται αυτώ υπό των φίλων του και εταίρων χρηματιστών, των δι' αυτού εκμεταλλευομένων την χρεωκοπίαν του Κράτους, ότι διά των λογοπαιγνίων του κ. Τρικούπη αποτολμώνται αναισχύντως χρηματιστικά παίγνια, άξια στιγματισμού και ποινικής καταδιώξεως. Τι κερδαίνει εκ των παιγνίων τούτων ο κ. Τρικούπης, δεν δυνάμεθα να εννοήσωμεν, καλώς όμως εννοούμεν, ότι το Κράτος, υπό τοιούτου κυβερνώμενον Πρωθυπουργού, αφού απώλεσε την τιμήν και την πίστιν του, απόλλυσιν ημέρα τη ημέρα και ό,τι μετά την απώλειαν εκείνην τω απέμεινεν, αν τω απέμεινε τίποτε. Η πολιτική απόκρεως προφανώς παρεκτρέπεται εις χρηματιστικά κρόνια και δεν πρέπει να διαρκέση επί πολύ ακόμη".
"Εφημερίς των Συζητήσεων", 10.12.1893:
"... Πώς είνε δυνατόν επί δέκα περίπου έτη να κυβερνά εν κόμμα, να υποστηρίζηται διαρκώς υπό του λαού, πλην μικρών διακοπών αίτινες δυστυχώς πάντοτε το ενίσχυσαν, να ευνοήται μέχρι αντιδημοτικότητος υπό του Ηγεμόνος, ν' απολαμβάνη τυφλής εμπιστοσύνης των κεφαλαίων εντός και εκτός του Βασιλείου, ν' αποδεικνύηται πλανηθέν, απατηθέν, αστοχήσαν, ναυαγήσαν επί τέλους, και εις το κόμμα αυτό και εις τους αυτούς αντιπροσώπους να εμπιστευώμεθα και πάλιν την καθοδήγησιν κατά τον νέον πλουν ον ανακουφίσαντες το δυστυχές σκάφος επιχειρούμεν; Δεν είνε καταφανές, δεν είνε έστω και πιθανόν ότι θα εμμείνωσιν εκ πείσματος ή πεποιθήσεως εις τας αυτάς πλάνας, εις τα αυτά σχέδια, εις τας αυτάς γνώμας, αίτινες μας κατέστρεψαν κατά το παρελθόν;
Αν εν τω δημοσίω βίω πρόκηται να εκλίπη και αυτή η αξία, αυτή η δύναμις των αποτελεσμάτων των ανθρωπίνων πράξεων, αν δέκα ετών αποτυχίαι ουδέν πρόκηται ν' αποδεικνύουν, αν χρεωκοπία ενός Κράτους μεθ' όλων των παρομαρτουσών κακών συνεπειών δεν ευθύνη εν τη πολιτική τοσούτον τους εργάτας αυτής.... τότε εν τω πολιτεύματι και τω Έθνει τω Ελληνικώ εξέλιπεν η λογική και η ιδέα της ευθύνης και πρέπει να παύσωμεν σκεπτόμενοι ως η λοιπή ανθρωπότης..."
"Καιροί", 09.12.1893:
"Η περίοδος αύτη του εθνικού βίου θα δημιουργήση εν τη ιστορία αίνιγμα ιστορικόν δύσλυτον και αληθώς ακατανόητον. Δεν θα δυνηθή βεβαίως ο ιστορικός να εξηγήση πώς έθνος απολαυόν ελευθερίας και βιούν υπό θεσμούς κοινοβουλευτικούς, περιέχον δε στοιχεία κοινωνικής προόδου και πολιτικής αναπτύξεως όσα ουδέν άλλον σύγχρονον έθνος, παρεδόθη τυφλώς εις κυβερνήτην ακαταλόγιστον και πράγματι φρενοπαθή, οδηγήσαντα αυτό εις τον όλεθρον και την ατίμωσιν...
... Πώς δύνανται πλέον να αγωνισθώσιν οι αμυνόμενοι υπέρ των δημοσίων και επιτελούντες χρηστώς τα προς την πατρίδα καθήκοντα, αφού βλέπουσι τους αγώνας αυτών οικτρώς ματαιουμένους, εκλιπούσαν δε πάσαν ελπίδα πολιτικής βελτιώσεως; Ο πολιτικός βίος της διαφθοράς και της πωρώσεως εξακολουθεί δυστυχώς μετά δεκαετή δοκιμασίαν και δεινοπαθήματα, προσλαμβάνει δε οσημέραι ειδεχθεστέραν μορφήν. Τώρα πλέον κυριαρχούσιν επί της πολιτικής σκηνής οι ανίκανοι, οι κακοποιοί, οι θρασείς και οι διεφθαρμένοι, οι ουδέν έχοντες όσιον και ιερόν, νομίζοντες δε τον ναόν της πολιτείας οίκον αισχρού εμπορίου ή πορνοστασίων..."
"Παλιγγενεσία", 08.12.1893:
".. Είτε 50 είτε 50,000 συνέλθωσιν εις εκδηλώσεις κατά της Κυβερνήσεως, το φρόνημα του ελληνικού Λαού δεν υπόκειται εις αμφισβήτησιν έλλογον. Πρέπει να έχη τις την χειρίστην γνώμην περί της ηθικής και της διανοητικής καταστάσεως του ελληνικού Λαού, ίνα υποθέτη, ότι δύναται σπουδαία μερίς του έθνους να φρονή και αγαθά υπέρ του κ. Τρικούπη, ότι δύναται εις Λαός ολόκληρος να φθάση εις τοσαύτην πώρωσιν και ευτέλειαν, ώστε να θέλη ή να στέργη ως Κυβερνήτην αυτού τον καταστρέψαντα αυτόν οικονομικώς και πολιτικώς, τον εγκολάψαντα εις το μέτωπον της Πατρίδος το μέγιστον όνειδος, τον κ. Τρικούπην...".
Πρωία, 11.12.1893:
"Βαθύτατον αγανακτήσεως και οδύνης αίσθημα καταλαμβάνει τον επισκοπούντα τας συμφοράς της πατρίδος και συγκρίνοντα το άπελπι παρόν προς την ευδαίμον προ δεκαετίας και ευέλπιδα κατάστασιν. Φραγμόν εις την πρόοδον και τας τύχας της χώρας, σάβανον εις τας εθνικάς ελπίδας έθηκεν η δεκαετής κακοποιός πορεία του βουλευτού Μεσολογγίου..... Του τρικουπικού προγράμματος θρηνούμεν νυν περιλύπως την μεγαλουργόν δύναμιν: της χρεωκοπίας τα ερείπια και απολαμβάνομεν τους ονειδισμούς, την παγκόσμιον χλεύην, τον περίγελον και οίκτον φίλων και εχθρών!.... Οι αποπειρώμενοι χαιρεκάκως να αποδώσωσι την συμφοράν εις το πολίτευμα, οι και σήμερον έτι, τυφλώττωντες προς τα πράγματα και δικαιολογούντες το πραξικόπημα ότι ο βουλευτής ΜΕσολογγίου και εν τη βουλή παρεδρεύει και πρώτος σύμβουλος του Στέμματος τυγχάνει ένεκα του πολιτεύματος, δεν λέγουσι την αλήθειαν και εν κακή ώρα υποκρίνονται! Τον βουλευτήν Μεσολογγίου ουχί το πολίτευμα, αλλ' η διαφθορά του πολιτεύματος, η ψευδής αντίληψις αυτού και του καθήκοντος η λήθη προήγαγε και εκραταίωσε και κρατεί και σήμερον έτι μετά το στεφάνωμα της πολιτικής του πρωθυπουργού προς χλεύην της ηθικής και εν πλήρει αντιθέσει προς την εξηγεγερμένην εθνικήν συνείδησιν".
"Το Άστυ", 04.12.1893:
"Προσποιούνται ότι φωνάζουν, ότι χαλνούν τον κόσμον, ότι έμειναν εμβρόνητοι, διότι η κυβέρνησις ωμολόγησεν επισήμως την θέσιν, εις την οποίαν το Κράτος ευρίσκεται προ εξ μηνών.
Αλλά τι επερίμεναν; Ότι η κυβέρνησις θα ανώρυττεν από κανέν χρυσωρυχείον το τοκομερίδιον του Δεκεμβρίου και θα το κατέβαλλεν εις ακέραιον προς τους ομολογιούχους; Ότι θα εύρισκε δι' αλχημικής τινος μεθόδου τον χρυσόν τον αναγκαίον προς τούτο; Όχι βέβαια....
Σήμερον... έχομεν ορισιτκήν την εκκαθάρισιν, ειλικρινή την ομολογίαν περί της αδυναμίας μας να επαρκέσωμεν εις τας υποχρεώσεις μας, ειλικρινεστέραν την υπόσχεσιν, ότι θα πράξωμεν υπέρ των πιστωτών ημών ό,τι τα μέσα της χώρας επιτρέπουν.
Και την ειλικρινή, την έντιμον ταύτην γλώσσαν του Κράτους προς τους πιστούχους αυτού τολμούν οι αντιπολιτευόμενοι να ονομάζουν διά των αισχίστων επιθέτων, ως να μην ήσαν Έλληνες, παρά μόνον όταν ευρίσκωνται εις την εξουσίαν".
Φυσικά, με τη χρεωκοπία δεν θα μπορούσαν να μην ασχοληθούν και οι σατιρικές εφημερίδες της εποχής.
Στις 2 Δεκεμβρίου 1893, ο "Νέος Αριστοφάνης" φιλοξενούσε το παρακάτω ποίημα:
Στις 18 Δεκεμβρίου 1893, ο Γεώργιος Σουρής, μέσω του περιοδικού "Ο Ρωμηός", έγραφε:
Επειδή, όμως, το θέμα μας δεν είναι τα έργα και οι ημέρες των πρώτων Ελλήνων σοσιαλιστών, ας σταθούμε στο τι είχε αναφέρει ο πρωθυπουργός Χαρίλαος Τρικούπης στην ομιλία του κατά την κατάθεση του συγκεκριμένου νομοσχεδίου. Ε, λοιπόν, ο Τρικούπης δεν ανέφερε σε κανένα σημείο τη λέξη χρεωκοπία, ενώ εξέφραζε την αισιοδοξία του για εξεύρεση συμβιβαστικής λύσης με τους ξένους ομολογιούχους στο προσεχές διάστημα.
Η φιλοτρικουπική εφημερίδα "Το Άστυ" δημοσίευσε ολόκληρη την ομιλία του πρωθυπουργού και τους διαλόγους που αντάλλαξε με στελέχη της αντιπολίτευσης. Ορισμένα σημαντικά σημεία εκείνης της ιστορικής ομιλίας είχαν ως εξής:
"... Η ανάγκη της συνδρομής της δημοσίας πίστεως προς την διεξαγωγήν της υπηρεσίας του δημοσίου χρέους δεν προέρχεται εξ ελλείψεως δυνάμεων του δημοσίου ταμείου, διότι τα του δημοσίου ταμείου είνε εν πλήρει ισοσταθμία και θα εδύναντο ταύτα να επαρκέσωσι προς τας ανάγκας αυτού, εάν μη παρίστατο η Χώρα ανεπαρκής προς την λειτουργίαν ταύτην. Παρίσταται δε η ανεπάρκεια της Χώρας, διότι τα του νομίσματος εν αυτή δεν έχουσι τον αυτόν χαρακτήρα, ον έχουσι και αι υποχρεώσεις του Κράτους. Αι υποχρεώσεις του Κράτους, αι εκ του δημοσίου χρέους, είνε μεταλλικαί, ενώ το νόμισμα του Κράτους είνε τραπεζικόν, η δε ανάγκη της μετατροπής του τραπεζικού νομίσματος εις νόμισμα μεταλλικόν προς την εκπλήρωσιν των υποχρεώσεων της πολιτείας προς τους πιστωτάς αυτής, αύτη γεννά εν τη ημετέρα αγορά δυσχερείας, αίτινες δύνανται να φθάσωσι και μέχρις ανατροπής των κατ' αυτήν, εάν μη εν μέτρω ενεργώμεν.
Το όλον ποσόν του μεταλλικού ημών χρέους, εάν εις τραπεζικά γραμμάτια επληρώνετο... ήθελε μετατραπή... εν τη ημετέρα αγορά αντί μεταλλικού, τοσούτον δε ποσόν ευθύς από του πρώτου έτους ήθελεν αρκέσει, ίνα περιαγάγη εις πλήρη παράλυσιν την ημετέραν χρηματικήν αγοράν, και σήμερον ιδίως ότε τα του νομίσματος παρ' ημίν δεν έχουσι κατά τούτο μόνον ασθενώς, ότε το νόμισμα της Χώρας είνε το τραπεζικόν γραμμάτιον το μη εξαργυρωτέον επί τη εμφανίσει, αλλ' έχουσιν ασθενώς και διότι το τραπεζικόν τούτο γραμμάτιον εξεδόθη εν υπερβολή εις την κυκλοφορίαν και εν τοιαύτη υπερβολή, ώστε δύναται να λογισθή ίσως ως διπλάσιον του αναγακίου. Μόνον δε όταν το τραπεζικόν γραμμάτιον, το μη εξαργυρωτέον επί τη εμφανίσει, είνε ισάριθμον προς τας ανάγκας της Χώρας, δύναται ευχερώς δι' αυτού εν τη αγορά ν' αποκτηθή το αντίστοιχον μέταλλον. Ίνα επιτευχθή άρα η ευχερεστέρα απόκτησις του μετάλλου διά του τραπεζικού νομίσματος, το οποίον αποτελεί το κεφάλαιον του δημοσίου, δι' ου τούτο πραγματοποιεί τας εν τω εξωτερικώ πληρωμάς αυτού λόγω του δημοσίου χρέους, πρέπει αφεύκτως ν' αφαιρεθή από της κυκλοφορίας το πλεονάζον τραπεζικόν γραμμάτιον, τουτέστι το ήμισυ του κυκλοφορούντος ήδη και τότε να μεταβώμεν και εις την άρσιν της αναγκαστικής κυκλοφορίας, διότι μετά την αφαίρεσιν από της κυκλοφορίας του πλεονάζοντος γραμματίου, το ζήτημα της άρσεως της αναγκαστικής κυκλοφορίας καθίσταται λίγαν ευχερές και αφ' εαυτού επέρχεται ο τοιούτος διακανονισμός..."
Η αντιπολίτευση ακολούθησε τακτική κωλυσιεργίας στη Βουλή υποβάλλοντας συνεχώς ενστάσεις έλλειψης απαρτίας, με σκοπό να καθυστερήσει κατά το δυνατόν περισσότερο την ψήφιση του νομοσχεδίου, κάτι που τελικά συνέβη λίγο μετά τις 5 τα ξημερώματα της 7ης Δεκεμβρίου. Να διευκρινιστεί ότι εκείνη την εποχή οι συνεδριάσεις της Βουλής ξεκινούσαν το απόγευμα και συνεχίζονταν συνήθως όλη τη νύχτα, μέχρι να ολοκληρωθεί η διαδικασία, ενώ σύμφωνα με το Σύνταγμα.έπρεπε να υπάρχει ελάχιστος αριθμός 93 παρόντων βουλευτών, προκειμένου να υπάρχει απαρτία και να προχωρήσει κανονικά η συζήτηση. Καθώς οι βουλευτές που στήριζαν την κυβέρνηση ήταν 102, τέτοια περίπτωση δεν υπήρχε, ενώ από την αίθουσα δεν έλειπαν και οι βουλευτές της αντιπολίτευσης, οι οποίοι έπρεπε να είναι παρόντες για να υποβάλλουν τη σχετική ένσταση!
Η τελευταία ένσταση περί έλλειψης απαρτίας υποβλήθηκε στις 4 το πρωί της 7ης Δεκεμβρίου από τους βουλευτές του ραλλικού κόμματος, λίγο προτού να ολοκληρώσει την αγόρευσή του ο Δημήτριος Ράλλης. Όμως παρά το προχωρημένο της ώρας, παρόντες ήταν 108 βουλευτές και η ένσταση απορρίφθηκε. Το τι έγινε μετά, το διαβάζουμε στα πρακτικά της συνεδρίασης, που δημοσιεύτηκαν στο "Άστυ" στις 08.12.1893:
".. Μετά την τελευταίαν ταύτην αποτυχούσαν ένστασιν οι ραλλικοί απελπισθέντες τέλεον περί της ματαιώσεως της συνεδριάσεως, κατέθεσαν τα όπλα. Ο κ. Ράλλης ρξηκολούθησε την αγόρευσίν του επί μίαν έτι ώραν, και κατήλθε του βήματος περί ώραν 5ην της πρωίας ακριβώς. Μόλις δε κατήλθε, και οι ραλλικοί περί τους δέκα - διότι εξήρχοντο μεν της αιθούσης κατά τας ενστάσεις και τας ψηφοφορίας, εισήρχοντο δε πάλιν μετά το πέρας αυτών, παίζοντες αυτόχρημα το κρυφτούλι - απεχώρησαν με τον κ. Ράλλην επί κεφαλής. Μείνασα μόνη, η συμπολίτευσις, εψήφισε τέλος πάντων, το περί υπηρεσίας εθνικών δανείων νομοσχέδιον κατ' αρχήν άρθρον και σύνολον εις τρίτην συζήτησιν, και η συνεδρίασις ελύθη περί ώραν 5ην και τινα λεπτά π.μ. Και βεβαρυμένοι πλέον εκ της αγρυπνίας οι κ.κ. βουλευταί, μετέβησαν εις τους οίκους των, όπως παραδοθώσιν εις τον ύπνον. Ταυτοχρόνως απήρχοντο και οι πολυάριθμοι σαλεπιτσήδες και κουλουροπώλαι, οίτινες επί ώρας μακράς εστάθμευον εις τους διαδρόμους του Βουλευτηρίου, παρέχοντες αυτοίς την όψιν νυκτερινής αγοράς".
Εν είδει.. "αναθέματος" (κατά το προηγούμενο παράδειγμα των Στηλιτικών του 1875), η εφημερίδα "Επιθεώρησις" δημοσίευσε στο πρωτοσέλιδο της 09.12.1893 τα ονόματα των 102 τρικουπικών βουλευτών, που είχαν υπερψηφίσει το νομοσχέδιο, διακρίνοντάς τους στους έξι "δράστες της αισχράς πτωχεύσεως", δηλαδή τα μέλη του υπουργικού συμβουλίου, και στους υπόλοιπους 96 βουλευτές, τους "ψηφίσαντες αυτήν". Χωρίς διάθεση να συμμεριστούμε το "ανάθεμα" της εφημερίδας, το οποίο δεν μιμήθηκε καμία άλλη εφημερίδα, για λόγους ιστορικής μνήμης και μόνο, ας θυμηθούμε τα ονόματα των βουλευτών:
Χαρίλαος Τρικούπης, Διονύσιος Στεφάνου, Νικόλαος Μπουφίδης, Δημ. Μ. Καλλιφρονάς, Νικόλαος Τσαμαδός, Γεώρ. Π. Μπούμπουλης, Σπυρ. Μαρκέλλος, Αρ. Αργυρόπουλος, Μιχ. Κωτσάκος, Μιχ. Π. Λάμπρος, Αλέξ. Ρετσίνας, Όθων Μακρυγιάννης, Σ. Ζαχαρίτσας, Κωνστ. Βαλτινός, Οδυσ. Μοσχοβίτης, Γεώργ. Καρτάλης, Αργ. Κανταρτζής, Νικ. Κοκωσλής, Νικ. Παρρησιάδης, Επ. Μαυρομμάτης, Αριστ. Πετροπουλάκης, Μιχ. Φωτιάδης, Γεώρ. Λιδωρίκης, Γεώρ. Λύρας, Σταμ. Μήτσας, Κων. Ζώτος, Κων. Αργασ. Λομβάρδος, Διον. Ζήβας Πλακάς, Γεώργιος Ρώμας, Διον. Παυλόπουλος, Ανδρ. Σπηλιάδης, Στέφ. Σκουλούδης, Θωμάς Μαρκεζίνης, Βαρβαρρήγος Πήλικας, Αλέξ. Φωτήλας, Οδυσ. Λαμπρόπουλος, Ηρ. Καλαμπάκας, Αντ. Π. Μαυρομιχάλης, Περ. Περρωτής, Ιωάν. Καζαμπάκας, Γεώρ. Φραγκίδης, Δημ. Τερτίπης, Αθ. Κωστάκης, Νικ. Παπανικολάου, Βαπ. Βάστας, Γεώρ. Θεοτόκης, Αλκίνοος Ζερβός, Ηλ. Πολίτης, Γουλιέλμος Σκάρπας, Νι. Μαρκέτης, Κων. Θ. Ρωμαίος, Κων. Χριστόπουλος, Αναστ. Δημητριάδης, Ιω. Τσιμάρας, Γερ. Μουσούρης, Α. Άννινος Καβαλιεράτος, Θεόφραστος Μεταξάς, Σπυρ. Στάης, Μιχ. Πολίτης, Ιωάννης Καλούτσης, Στεφ. Κοπανίτσας, Πέτρος Βαρβιτσιώτης, Αργ. Διδίκας, Περ. Βαλαωρίτης, Κωνστ. Χαλκιόπουλος, Ηλ. Ζάγγελης, Λεωνίδας Ζέρβας, Στέφ. Δραγούμης, Ιω. Τρικούπης, Αλκ. Δελιγιάννης, Αντ. Καρατζάς, Ιω. Ναυπλιώτης, Νικ. Καλαντζόπουλος, Αλέξ. Αντωνόπουλος, Αριστ. Ρούκης, Νικ. Παπαλέξης, Ευάγγ. Αρδαβάνης, Ιω. Τυπάλδος Χαριτάτος, Σπυρ. Μακρής, Ανάρ. Σιμόπουλος, Ευστ. Παπαδάκης, Πανουρ. Πανουργιάς, Νικ. Καράπαυλος, Σπ. Γρίβας, Ιω. Γεωργιάδης, Μ. Μπογιατζόγλους, Ιω. Γκιών, Νικ. Φώσκολος, Γ. Κανούτας, Δημ. Παπατσώτης, Χρ. Καραβίτης, Διον. Κατρίτσης, Ανδρ. Σκαλτσάς, Νικόλαος Βαλάσης, Βησ. Χατζηαγγελάκης, Νικ. Ζητουνιάτης, Κωνστ. Αγαθοκλής, Δημ. Κρίτσας, Β. Βουδούρης, Νικ. Καλογερόπουλος, Θεμ. Α. Κανάρης.
Ωστόσο, προκειμένου ο νόμος ν' αποκτήσει ισχύ, δεν αρκούσε μόνη η ψήφισή του από τη Βουλή, αλλά έπρεπε να υπογραφεί και από το βασιλιά και στη συνέχεια να δημοσιευτεί στο φύλλο της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως. Ο νόμος δόθηκε στον Γεώργιο προς υπογραφή στις 8 ή 9 Δεκεμβρίου. "Ο περί πτωχεύσεως νόμος υπεβλήθη, ως εμάθομεν, χθες προς μεσημβρίας εις τα ανάκτορα, ίνα αξιωθή της υπογραφής του Βασιλέως", έγραφαν οι "Καιροί" στις 10.12.1893. Όμως ο βασιλιάς δεν βιάστηκε να βάλει την υπογραφή του, γεγονός που έδωσε αφορμή στις αντιπολιτευόμενες εφημερίδες για υπόνοιες περί πολιτικής κρίσης.
Τελικά, ο νόμος "περί της υπηρεσίας των εθνικών δανείων", δηλαδή ο νόμος που εμμέσως πλην σαφώς κήρυττε τη χώρα σε πτώχευση, υπογράφτηκε και δημοσιεύτηκε στις 11 Δεκεμβρίου. Ωστόσο, στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης, ως ημερομηνία του νόμου αναγραφόταν - για κάποιον λόγο - η 10η του μηνός, όπως επεσήμανε η "Επιθεώρησις" (11.12.1893): "Κυρωθείς υπό του Βασιλέως εδημοσιεύθη χθες εν τη "Εφημερίδι της Κυβερνήσεως" ο περί πτωχεύσεως ψηφισθείς υπό της Βουλής Νόμος υπό τον εύσχημον τίτλον "περί υπηρεσίας εθνικών δανείων". Το περίεργον είναι ότι μολονότι το νομοσχέδιον υπεβλήθη εις τον Βασιλέα προς κύρωσιν από τις παρελθούσης Τετάρτης (σ.σ. 8 Δεκεμβρίου) εν τούτοις φέρει ημερομηνίαν 10 Δεκεμβρίου".
Έτσι, λοιπόν, ο νόμος με τον οποίο το ελληνικό κράτος πτώχευσε επισήμως για πρώτη φορά, ψηφίστηκε από τη Βουλή στις 7.12 και τέθηκε σε ισχύ στις 11.12, αλλά με αναγραφόμενη ημερομηνία 10.12 και αυτός είναι ο μοναδικός λόγος, που η συγκεκριμένη ημερομηνία ταυτίστηκε με το γεγονός αυτό. Κατά τ' άλλα, η 10η Δεκεμβρίου ήταν μια τελείως αδιάφορη κοινοβουλευτικά ημέρα, κατά την οποία ακόμη κι αν το επιθυμούσε, ο Τρικούπης δεν θα μπορούσε να εκφωνήσει το περίφημο "δυστυχώς επτωχέυσαμεν", καθώς η συνεδρίαση της Βουλής κράτησε λιγότερο από δυο ώρες, χωρίς να ψηφιστεί ούτε ένα από το νομοσχέδια της ημερήσιας διάταξης, λόγω έλλειψης απαρτίας! Άλλωστε, από τη στιγμή που το νομοσχέδιο της πτώχευσης είχε ήδη ψηφιστεί, δεν προβλεπόταν καν η συζήτησή του, αλλά είχε προγραμματιστεί συζήτηση περί του σταφιδικού ζητήματος.
Αυτό πιστοποιείται από τα πρακτικά της Βουλής, που δημοσιεύονταν καθημερινά στις εφημερίδες. Αντιγράφουμε το σχετικό δημοσίευμα μιας αντιτρικουπικής εφημερίδας, όπως οι "Καιροί". Δεν έχουν κάποιο ενδιαφέρον, υπό την έννοια ότι δεν έγινε, ούτε ειπώθηκε κάτι συγκλονιστικό σ' εκείνη τη σύντομη συνεδρίαση, αλλά για να διαλυθεί και η τελευταία αμφιβολία παρατίθεται εδώ το σχετικό δημοσίευμα:
ΒΟΥΛΗ
Συνεδρία της 10ης Δεκεμβρίου 1893
Η συνεδρία άρχεται και σήμερον μετά μ.μ. (σ.σ. σε άλλες εφημερίδες διευκρινίζεται ότι ώρα έναρξης της συνεδρίασης ήταν η 6.15΄ μ.μ.) και επικυρούνται τα πρακτικά της προηγουμένης συνεδρίας. Ο κ. ΠΡΟΕΔΡΟΣ ανακοινοί το ευχαριστήριον τηλεγράφημα του Προέδρου της Γαλλικής Βουλής εν τω μέσω των χειροκροτημάτων και των επευφημιών των βουλευτών. Ο κ. ΜΠΟΥΦΙΔΗΣ, υπουργός των Εσωτερικών, καταθέτει διαφόρους πληροφορίας και απαντά εις προηγουμένας επερωτήσεις. Ο κ. ΜΕΣΣΗΝΕΖΗΣ προκαλεί συζήτησιν μακράν επί του σταφιδικού ζητήματος, ουχί του ουσιαστικού, αλλά του τοπικού, τουτέστι ζητεί να ορισθή ημέρα προς συζήτησιν της εκθέσεως, την οποίαν υπέβαλεν ο εισηγητής της συσταθείσης επιτροπής. Ο κ. ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ απαντά, ότι το επί της εκθέσεως θα γείνη συζήτησις μετά την τύπωσιν και την διανομήν αυτής, λέγει δε ότι η κυβέρνησις θα υποβάλη εις την Βουλήν προ των διακοπών των Χριστουγέννων όσα μέτρα κρίνει αναγκαία, ενεργούσα ανεξαρτήτως των εργασιών και των αποφάσεων της επιτροπής.Ο κ. ΣΑΚΗΣ φρονεί ότι η κυέρνησις οφείλει να ρυθμίση την εργασίαν αυτής επί τη βάσει των πορισμάτων της συζητήσεως, ήτις θα διεξαχθή επί της εκθέσεως. Ο κ. ΧΟΪΔΑΣ θεωρεί όλως άσκοπον την επί της εκθέσεως συζήτησιν, φρονεί δε ότι πρέπει να αναμείνη η Βουλή να συζητήση επί του νομοσχεδίου, το οποίον θα υποβάλη η κυβέρνησις. Υπέρ της γνώμης ταύτης κηρύσσεται και ο κ. ΖΥΓΟΜΑΛΑΣ, όστις κρίνει ματαίαν την συζήτησιν επί της εκθέσεως, τουναντίον δε φρονούσιν οι κ.κ. ΕΥΤΑΞΙΑΣ και ΦΩΤΗΛΑΣ.
Ο κ. ΠΡΟΕΔΡΟΣ αναοινοί ότι αύριον θα διανεμηθή τυπωθείσα ήδη η έκθεσις της επιτροπής, τότε δε δύναται να διεξαχθή η συζήτησις.
ΚΡΕΣΤΕΝΙΤΗΣ. Αυτά τα γνωρίζουν οι κύριοι, αλλ' ομιλούν διά να κάμουν ψευδοεπιδείξεις.
ΧΟΪΔΑΣ. Ημείς δεν είμεθα συνηθισμένοι εις επιδείξεις, αλλά συ.
ΚΡΕΣΤΕΝΙΤΗΣ. Μη χάνεσαι και δεν σώζεσαι...
Ευτυχώς το επεισόδιον περιορίζεται έως εδώ, αν και υπάρχουσιν οι φρονούντες ότι θα έχη συνεπείας.
Μετά ταύτα καταλαμβάνει το βήμα ο κ. ΣΤΑΗΣ ίνα κατηγορήση τον κ. Ευταξίαν διότι ανεστάτωσε, λέγει, την Παιδείαν, ιδίως διά της εγκυκλίου δι' ης ηρμήνευσε το πολύκροτον διάταγμα περί ενιαυσίων εξετάσεων. Αναγινώσκει προς τοις άλλοις και πλαστάς τινας σημειώσεις, ας λέγει ότι ο κ. Ευταξίας αφήκεν εις το υπουργικόν χαρτοφυλάκιον, και θέλει να αποδείξη δι' αυτών ότι άλλα εφρόνει περί τινων καθηγητών και άλλα έπραξεν.
ΕΥΤΑΞΙΑΣ. Παρακαλώ τον κ. υπουργόν της Παιδείας να δηλώση αν εύρε τοιαύτας σημειώσεις εν τω υποργίω.
ΚΑΛΛΙΦΡΟΝΑΣ. Όχι, ουδέν.
ΕΥΤΑΞΙΑΣ (προς τον Στάην) τίνος είναι το χειρόγραφον; ιδικόν μου;
ΣΤΑΗΣ Όχι!
ΕΥΤΑΞΙΑΣ Τότε είναι πλασταί. Τας έγραψες ο ίδιος.
Πειράται είτα να εξακολουθήση ο κ. Στάης ότι ο κ. ΧΑΤΖΗΠΕΤΡΟΣ προβάλλει ένστασιν μη απαρτίας.
ΕΥΤΑΞΙΑΣ. Όχι! όχι, να εξακολουθήση.
ΠΡΟΕΔΡΟΣ αποσύρετε την ένστασιν;
ΚΟΡΟΜΑΝΖΟΣ, αν πρόκειται να εξακολουθή η Βουλή ούτω λεσχημονούσα, ας αναγνωσθή ο κατάλογος. Αναγινώσκεται ο κατάλογος, οι βουλευταί φεύγουσιν ο εις μετά τον άλλον και λύεται η συνεδρίασις την 8ην ώραν μ.μ.
ΤΑ ΣΧΟΛΙΑ ΤΩΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΩΝ
"Ακρόπολις", 08.12.1893:".. Η χρεωκοπία μετεβλήθη εις κάτι τι το οποίον είνε ύβρις, όταν το εφαρμόζη ο αντίπαλος, και τίτλος ευγενείας όταν πρόκειται να την εφαρμόση ο άλλος... Η παρούσα κατάστασις ως κυριωτάτην συνθήκην επιμελείας των εθνικών συμφερόντων της ώρας, της στιγμής, απαιτεί την συγκράτησιν εις την εξουσίαν του κ. Χ. Τρικούπη διά να φέρη εις πέρας τον οριστικόν συμβιβασμόν. Έχομεν ανάγκην γαλήνης, ειρήνης, τάξεως, ησυχίας. Μη έχοντες με τίποτε καλλίτερον να αντικαταστήσωμεν την παρούσαν κυβέρνησιν, οφείλομεν να την αφίσωμεν ανενόχλητον να διαπραγματευθή με τους δανειστάς μας ως κυβέρνησις κράτους ειρηνικωτάτου. Ο κ. Λ. Δεληγεώργης προσφυέστατα εξήρε προ ημερών ότι οι ξένοι δεν ηξεύρουν πρόσωπον Τρικούπη ή πρόσωπον Δηλιγιάννη. Οι ξένου ηξεύρουν κυβέρνησιν της Ελλάδος. Και η κυβέρνησις αυτή πρέπει να παρίσταται αρτία και ήρεμος και ασφαλής εις τας διαπραγματεύσεις της. Αυτή είνε τώρα η εθνική ανάγκη.....
Δεν πληρόνει μόνος αμαρτίας ο κ. Χ. Τρικούπης, αυτός ο ίδιος διαπραγματευόμενος την πτώχευσιν, της οποίας είνε ο έτερος των δύο μεγάλων ενόχων. Αμαρτίας πληρόνει όλον το έθνος, μη ανεχθέν μεν τους Τούρκους, ανεχθέν όμως τους κυρίους Χ. Τρικούπην και Θ. Δηλιγιάννην, τυράννους διαφθορείς και εκβαρβαριστάς. Αμαρτίας πληρόνει όλον το έθνος, έχον επί κεφαλής κατά την αγωνιώδη αυτήν ώραν ένα των βυθισάντων αυτό εις την εντροπήν και εις την φαυλότητα. Αμαρτίας πληρόνει αυτό το έθνος ηναγκασμένον να εύχεται υγείαν και μακροημέρευσιν εις τον αρχιχανδακωτήν του αυτόν, διά να φέρη εις πέρας τον συμβιβασμόν, όστις είθε να χρησιμεύση ως αφετηρία νέας ηθικής και οικονομικής ζωής"
"Επιθεώρησις", 08.12.1893:
"Η 5η της πρωίας εσήμαινεν ότε χθες 102 άβουλοι βουλευταί. τελέσαντες πλήρες διαζύγιον μετά της προς την Πατρίδα αγάπης και αφοσιώσεως, ύψωναν την χείρα τη επινεύσει του μεγάλου πολιτικού εγκληματίου ίνα - φευ! - πέση πρηνής η τιμή της Ελλάδος, ίνα εξουθενωθή το Ελληνικόν έθνος και ίνα κατασυντριβή το μέλλον του ελληνισμού! Εάν Τρίτην του 1453 ηλώθη η Κωνσταντινούπολις όπως ο ελληνισμός υποδουλωθή και επί αιώνας ζήση εν τω σκότει και τη λήθη, Τρίτην του 1893 συνετελέσθη το κακούργον έργον του εθνοκατάρατου ανθρώπου, ίνα ο ελληνισμός απολέση την τιμήν του, την πίστιν του, την εκτίμησιν ην εκτήσατο διά θυσιών υπερανθρώπων και καταστή το εξουθένωμα και ο περίγελως των ασπόνδων εχθρών του, ο άξιος περιφρονήσεως λαός και αυτών των Βουλγάρων!...."
"Εφημερίς", 09.12.1893:
"... Εν τούτοις το βέβαιον σήμερον είνε το εξής: ότι τα λογοπαικτικά τηλεγραφήματα και τα ερμηνευτικά του νομοσχεδίου άρθρα του κ. Τρικούπη υποβάλλονται αυτώ υπό των φίλων του και εταίρων χρηματιστών, των δι' αυτού εκμεταλλευομένων την χρεωκοπίαν του Κράτους, ότι διά των λογοπαιγνίων του κ. Τρικούπη αποτολμώνται αναισχύντως χρηματιστικά παίγνια, άξια στιγματισμού και ποινικής καταδιώξεως. Τι κερδαίνει εκ των παιγνίων τούτων ο κ. Τρικούπης, δεν δυνάμεθα να εννοήσωμεν, καλώς όμως εννοούμεν, ότι το Κράτος, υπό τοιούτου κυβερνώμενον Πρωθυπουργού, αφού απώλεσε την τιμήν και την πίστιν του, απόλλυσιν ημέρα τη ημέρα και ό,τι μετά την απώλειαν εκείνην τω απέμεινεν, αν τω απέμεινε τίποτε. Η πολιτική απόκρεως προφανώς παρεκτρέπεται εις χρηματιστικά κρόνια και δεν πρέπει να διαρκέση επί πολύ ακόμη".
"Εφημερίς των Συζητήσεων", 10.12.1893:
"... Πώς είνε δυνατόν επί δέκα περίπου έτη να κυβερνά εν κόμμα, να υποστηρίζηται διαρκώς υπό του λαού, πλην μικρών διακοπών αίτινες δυστυχώς πάντοτε το ενίσχυσαν, να ευνοήται μέχρι αντιδημοτικότητος υπό του Ηγεμόνος, ν' απολαμβάνη τυφλής εμπιστοσύνης των κεφαλαίων εντός και εκτός του Βασιλείου, ν' αποδεικνύηται πλανηθέν, απατηθέν, αστοχήσαν, ναυαγήσαν επί τέλους, και εις το κόμμα αυτό και εις τους αυτούς αντιπροσώπους να εμπιστευώμεθα και πάλιν την καθοδήγησιν κατά τον νέον πλουν ον ανακουφίσαντες το δυστυχές σκάφος επιχειρούμεν; Δεν είνε καταφανές, δεν είνε έστω και πιθανόν ότι θα εμμείνωσιν εκ πείσματος ή πεποιθήσεως εις τας αυτάς πλάνας, εις τα αυτά σχέδια, εις τας αυτάς γνώμας, αίτινες μας κατέστρεψαν κατά το παρελθόν;
Αν εν τω δημοσίω βίω πρόκηται να εκλίπη και αυτή η αξία, αυτή η δύναμις των αποτελεσμάτων των ανθρωπίνων πράξεων, αν δέκα ετών αποτυχίαι ουδέν πρόκηται ν' αποδεικνύουν, αν χρεωκοπία ενός Κράτους μεθ' όλων των παρομαρτουσών κακών συνεπειών δεν ευθύνη εν τη πολιτική τοσούτον τους εργάτας αυτής.... τότε εν τω πολιτεύματι και τω Έθνει τω Ελληνικώ εξέλιπεν η λογική και η ιδέα της ευθύνης και πρέπει να παύσωμεν σκεπτόμενοι ως η λοιπή ανθρωπότης..."
"Καιροί", 09.12.1893:
"Η περίοδος αύτη του εθνικού βίου θα δημιουργήση εν τη ιστορία αίνιγμα ιστορικόν δύσλυτον και αληθώς ακατανόητον. Δεν θα δυνηθή βεβαίως ο ιστορικός να εξηγήση πώς έθνος απολαυόν ελευθερίας και βιούν υπό θεσμούς κοινοβουλευτικούς, περιέχον δε στοιχεία κοινωνικής προόδου και πολιτικής αναπτύξεως όσα ουδέν άλλον σύγχρονον έθνος, παρεδόθη τυφλώς εις κυβερνήτην ακαταλόγιστον και πράγματι φρενοπαθή, οδηγήσαντα αυτό εις τον όλεθρον και την ατίμωσιν...
... Πώς δύνανται πλέον να αγωνισθώσιν οι αμυνόμενοι υπέρ των δημοσίων και επιτελούντες χρηστώς τα προς την πατρίδα καθήκοντα, αφού βλέπουσι τους αγώνας αυτών οικτρώς ματαιουμένους, εκλιπούσαν δε πάσαν ελπίδα πολιτικής βελτιώσεως; Ο πολιτικός βίος της διαφθοράς και της πωρώσεως εξακολουθεί δυστυχώς μετά δεκαετή δοκιμασίαν και δεινοπαθήματα, προσλαμβάνει δε οσημέραι ειδεχθεστέραν μορφήν. Τώρα πλέον κυριαρχούσιν επί της πολιτικής σκηνής οι ανίκανοι, οι κακοποιοί, οι θρασείς και οι διεφθαρμένοι, οι ουδέν έχοντες όσιον και ιερόν, νομίζοντες δε τον ναόν της πολιτείας οίκον αισχρού εμπορίου ή πορνοστασίων..."
"Παλιγγενεσία", 08.12.1893:
".. Είτε 50 είτε 50,000 συνέλθωσιν εις εκδηλώσεις κατά της Κυβερνήσεως, το φρόνημα του ελληνικού Λαού δεν υπόκειται εις αμφισβήτησιν έλλογον. Πρέπει να έχη τις την χειρίστην γνώμην περί της ηθικής και της διανοητικής καταστάσεως του ελληνικού Λαού, ίνα υποθέτη, ότι δύναται σπουδαία μερίς του έθνους να φρονή και αγαθά υπέρ του κ. Τρικούπη, ότι δύναται εις Λαός ολόκληρος να φθάση εις τοσαύτην πώρωσιν και ευτέλειαν, ώστε να θέλη ή να στέργη ως Κυβερνήτην αυτού τον καταστρέψαντα αυτόν οικονομικώς και πολιτικώς, τον εγκολάψαντα εις το μέτωπον της Πατρίδος το μέγιστον όνειδος, τον κ. Τρικούπην...".
Πρωία, 11.12.1893:
"Βαθύτατον αγανακτήσεως και οδύνης αίσθημα καταλαμβάνει τον επισκοπούντα τας συμφοράς της πατρίδος και συγκρίνοντα το άπελπι παρόν προς την ευδαίμον προ δεκαετίας και ευέλπιδα κατάστασιν. Φραγμόν εις την πρόοδον και τας τύχας της χώρας, σάβανον εις τας εθνικάς ελπίδας έθηκεν η δεκαετής κακοποιός πορεία του βουλευτού Μεσολογγίου..... Του τρικουπικού προγράμματος θρηνούμεν νυν περιλύπως την μεγαλουργόν δύναμιν: της χρεωκοπίας τα ερείπια και απολαμβάνομεν τους ονειδισμούς, την παγκόσμιον χλεύην, τον περίγελον και οίκτον φίλων και εχθρών!.... Οι αποπειρώμενοι χαιρεκάκως να αποδώσωσι την συμφοράν εις το πολίτευμα, οι και σήμερον έτι, τυφλώττωντες προς τα πράγματα και δικαιολογούντες το πραξικόπημα ότι ο βουλευτής ΜΕσολογγίου και εν τη βουλή παρεδρεύει και πρώτος σύμβουλος του Στέμματος τυγχάνει ένεκα του πολιτεύματος, δεν λέγουσι την αλήθειαν και εν κακή ώρα υποκρίνονται! Τον βουλευτήν Μεσολογγίου ουχί το πολίτευμα, αλλ' η διαφθορά του πολιτεύματος, η ψευδής αντίληψις αυτού και του καθήκοντος η λήθη προήγαγε και εκραταίωσε και κρατεί και σήμερον έτι μετά το στεφάνωμα της πολιτικής του πρωθυπουργού προς χλεύην της ηθικής και εν πλήρει αντιθέσει προς την εξηγεγερμένην εθνικήν συνείδησιν".
"Το Άστυ", 04.12.1893:
"Προσποιούνται ότι φωνάζουν, ότι χαλνούν τον κόσμον, ότι έμειναν εμβρόνητοι, διότι η κυβέρνησις ωμολόγησεν επισήμως την θέσιν, εις την οποίαν το Κράτος ευρίσκεται προ εξ μηνών.
Αλλά τι επερίμεναν; Ότι η κυβέρνησις θα ανώρυττεν από κανέν χρυσωρυχείον το τοκομερίδιον του Δεκεμβρίου και θα το κατέβαλλεν εις ακέραιον προς τους ομολογιούχους; Ότι θα εύρισκε δι' αλχημικής τινος μεθόδου τον χρυσόν τον αναγκαίον προς τούτο; Όχι βέβαια....
Σήμερον... έχομεν ορισιτκήν την εκκαθάρισιν, ειλικρινή την ομολογίαν περί της αδυναμίας μας να επαρκέσωμεν εις τας υποχρεώσεις μας, ειλικρινεστέραν την υπόσχεσιν, ότι θα πράξωμεν υπέρ των πιστωτών ημών ό,τι τα μέσα της χώρας επιτρέπουν.
Και την ειλικρινή, την έντιμον ταύτην γλώσσαν του Κράτους προς τους πιστούχους αυτού τολμούν οι αντιπολιτευόμενοι να ονομάζουν διά των αισχίστων επιθέτων, ως να μην ήσαν Έλληνες, παρά μόνον όταν ευρίσκωνται εις την εξουσίαν".
Φυσικά, με τη χρεωκοπία δεν θα μπορούσαν να μην ασχοληθούν και οι σατιρικές εφημερίδες της εποχής.
Στις 2 Δεκεμβρίου 1893, ο "Νέος Αριστοφάνης" φιλοξενούσε το παρακάτω ποίημα:
ΚΑΙ ΔΕΥΤΕΡΗ ΦΕΥΓΑΛΑ
Τι λαμπρούς ωραίους χρόνους η Ελλάς που διανύει!
Πόση πρόοδον αλήθεια πανταχού αναδεικνύει!
Έχει τόσο προοδεύσει, έχει τόσο προχωρήσει,
Όπο κάθε ένας Έλλην δεν μπορεί να μη σκυρτήσει
Κι από μεσ' από τα στήθια στενωρίως να φωνάξει
- Επιτέλους των δανείων τας πηγάς έχουμς φράξει!
Και δεν βρίσκεται ούτ' ένας μέγα δάνειο να δώσει,
Επειδή την πρόοδό μας τελευταίως έχουν νιώσει!
Και δεν εννοούν καθόλου μέγα Κράτος να συνδράμουν,
Επειδή κι αυτοί γνωρίζουν με ποιούς έχουνε να κάμουν.
Και φοβούνται το Κανόνι, αντί Τούρκους να σκοτώσει,
Μη αυτούς τους δανειστές μας κατά λάθος ξεπατώσει.
Χάρη, χάρη στον Τρικούπη η Ευρώπη μας φοβήται!
Και μας έρχονται εκείθεν καθημερινώς μεσίτες,
Την οργή να καταπαύσουν, το θυμό μας και τα άλλα
Και να εμποδίσουν μόνοι του Τρικούπη τη φευγάλα.
Αλλ' αυτός δεν τα ακούει κι ένα έχει όνειρό του
Μ' ένα δάνειο.. Κανόνι.. να πληρώσει τον σκοπό του.
Επεράσανε οι χρόνοι που 'στελνε το Θεοτόκη,
Να βρει δάνειο μεγάλο για να πληρωθούν οι τόκοι,
Τώρα έρχονται εκείνοι και ζητούν με παρακλήσεις,
Να ενσπείρουν στην καρδιά μας φιλευσπλάγχνους συγκινήσεις
Και συμβιβασμό να κάμουν όπως σε εσάς αρέσει
Δίδοντες (όχι παράδες) της τιμής την πρώτη θέση.
Αλλά πάλι ο Τρικούπης ο βρυχώμενος ο λέων
Αντιτείνει και τους λέγει - Ο καιρός παρήλθε πλέον,
Όπου γύρευα τους τόκους καθό Έλλην να πληρώσω,
Τώρα τίποτα εν δίδω, σαν δεν έχω να σας δώσω.
Εκτός μόνον το Κανόνι, κι αν μας δώσετε και άλλα
Είτε άλλως σας αφήνω και εις δεύτερη φευγάλα.
Στις 18 Δεκεμβρίου 1893, ο Γεώργιος Σουρής, μέσω του περιοδικού "Ο Ρωμηός", έγραφε:
Ιδόντες, πρώτων πρώτιστε, πώς το χρεοκοπείν
εις των Ρωμηών τα μούτσουνα δεν φέρει εντροπήν,
ούτε μ' αυτό η πρόοδος κι η δράσις μας σκοντάπτει,
εξ εναντίας μάλιστα πολλήν τιμήν προσάπτει
στα μούτρα του Πρωθυπουργού και των λοιπών Συμβούλων
και της Βουλής και του λαού κι ημών των δύο δούλων.
Ιδόντες, Κραταιώτατε, πώς η χρεωκοπία
είν' εντελής ανάρρωσις και μόνη θεραπεία,
ότι προς ταύτην συμφωνεί και του Ρωμηού η φύσις,
που δεν ανέχεται δεσμά, μηδέ ζυγών αλλύσσεις,
μα τα τινάζει κατά γης ημέρα μεσημέρι,
και μήτε χρεωλύσια και τόκους υποφέρει.
Ιδόντες με την κανονιά πως τίποτα δεν χάσαμε,
απεναντίας μάλιστα παραπολύ 'συχάσαμε,
και κάπως φιγουράραμε μ' αυτήν την μπαταρία
και μέσα στην Ανατολή και μες στην Εσπερία,
και σήμερα μιλούν παντού για μας τους ρεμπεσκέδες,
που μας θαρρούσαν φρόκαλα και πρώτους ρεμπεσκέδες.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου