Όταν ήμουν μικρός, κάθε φορά που άκουγα τη φράση "αυτός είναι ανοιχτό βιβλίο", δεν πολυκαταλάβαινα τι ακριβώς σήμαινε αυτό. Είχα την εντύπωση ότι αναφερόταν σ' έναν άνθρωπο που είναι ευθύς και ειλικρινής, που έχει μια συνέπεια λόγων και έργων. Μεγαλώνοντας διαπίστωσα ότι τελικά "ανοιχτό βιβλίο" θεωρείται ο άνθρωπος, για την προσωπικότητα του οποίου μπορεί κανείς να σχηματίσει άποψη χωρίς καν να κουβεντιάσει μαζί του, ο άνθρωπος που "διαβάζεται" από τελείως εξωτερικά και επιφανειακά στοιχεία, όπως από το χρώμα των μαλλιών του, τα ρούχα που φοράει, το πώς κάθεται σε μια καρέκλα κλπ.
Φυσικά, είναι θεμιτό να θέλει κάποιος να αποκρυπτογραφήσει έναν άλλον άνθρωπο, με τον οποίο συνυπάρχει είτε ευκαιριακά σε μια παρέα είτε ως συνάδελφοι στην ίδια δουλειά ή όπου αλλού. Πώς, όμως, γίνεται αυτό; Με ποιους κανόνες; Το πρόβλημα εμφανίζεται όταν η αποκρυπτογράφηση βασίζεται σχεδόν εξ ολοκλήρου στην "εικόνα" και όχι σ' αυτό που κρύβεται από πίσω, όταν δηλαδή η προσωπικότητα προδιαγράφεται από την πρώτη εντύπωση. Είναι η λεγόμενη "τυποποίηση", η ανάγκη να εντάξουμε τον άνθρωπο που έχουμε απέναντι μας σε κάποιον "τύπο" βάσει των στερεοτύπων που αναπαράγει η κοινωνία ή που έχουμε δημιουργήσει από μόνοι μας βάσει εμπειριών.
Η βαρύτητα της πρώτης εντύπωσης είναι σαφώς μεγάλη. Όταν βλέπεις κάποιον για πρώτη φορά και είναι χαμογελαστός, σε προδιαθέτει θετικά, ώστε να τον γνωρίσεις περισσότερο. Αν πάλι είναι συνοφρυωμένος, τότε μάλλον είναι προς αποφυγή. Είναι όμως έτσι; Οι άνθρωποι δεν είναι ρομπότ, ώστε να είναι παντός καιρού, ίδιοι και απαράλλαχτοι. Δεν είναι δυνατόν να έχουν ανά πάσα στιγμή τα ίδια συναισθήματα ή την ίδια διάθεση, να εκπέμπουν με άλλα λόγια την ίδια εικόνα προς τους γύρω τους.
Μπορεί ο χαμογελαστός τύπος, που πρωτοσυνάντησες σήμερα στο γραφείο, να έκανε σεξ για πρώτη φορά ύστερα από μήνες λόγω της αδυναμίας του να προσεγγίσει το αντίθετο φύλο - ή και το ίδιο, δεν έχει σημασία - και επειδή τώρα του έκατσε η φάση, να βρίσκεται ξαφνικά σ' ένα ντελίριο χαράς. Αντίστοιχα, μπορεί ο μελαγχολικός και εσωστρεφής να είχε έναν σπάνιο καβγά με τον/την σύντροφό του κι αυτό να τον έριξε ψυχολογικά ή πολύ απλά να μην είναι ευχαριστημένος με το αντικείμενο της εργασίας του, να μην είναι αυτό που ονειρευόταν, με αποτέλεσμα να φαίνεται αποστασιοποιημένος, την ώρα που εκτός δουλειάς ενδεχομένως ν' αποτελεί την ψυχή της παρέας.
Το κυριότερο, δεν είναι δυνατόν να ακυρώνεται η ατομικότητα του κάθε ανθρώπου, εντάσσοντας τον σε μια απρόσωπη μάζα, σε μια αγέλη ανθρώπων, όπου επικρατεί η απόλυτη ομοιομορφία. Όποιος προσέχει πολύ την εμφάνισή του, θα πρέπει να είναι αυτόματα ελαφρόμυαλος. Ειδικά αν πρόκειται για καμιά ξανθιά γυναίκα με έντονο μέικ-απ, θα πρέπει ν' αποτελεί την ντροπή του γυναικείου φύλου! Αν πάλι κάποιος φοράει γυαλιά, θα πρέπει να είναι ένας σπασίκλας χωρίς χιούμορ, μέχρι αποδείξεως του εναντίου. Κάποιος που μιλάει πολύ μπορεί να θεωρηθεί είτε τυπάρας είτε φαφλατάς, ανάλογα με το ποιος κάνει την αξιολόγηση, ενώ αντίστοιχα ένας λιγομίλητος θα θεωρηθεί είτε υπολογιστής είτε σοβαρός.
Άλλοι πάλι βιάζονται να βγάλουν συμπεράσματα για το χαρακτήρα του άλλου ρωτώντας τον απλά για το ζώδιο ή για τον τόπο καταγωγής τους - "γιατί ένας τύπος που γνώρισα κάποτε και καταγόταν από εκείνα τα μέρη ήταν τέτοιος χαρακτήρας". Υπάρχουν κι εκείνοι που αγαπούν τα λουλούδια και θα πρέπει οπωσδήποτε να είναι ρομαντικοί, αλλιώς θα θεωρηθούν απλά παράξενοι, εκείνοι που λατρεύουν τις μηχανές και είναι εξ ορισμού πιο άντρακλες απ' όσους γνωρίζουν τις μεγάλες επιτυχίες της Μαντόνα κ.ο.κ. Και βέβαια, όποιος παρακολουθεί ταινίες του Μπέργκμαν, δεν μπορεί να γνωρίζει καν ποια είναι η Στανίση ή όποιος παρακολουθεί τούρκικες σειρές στην τηλεόραση, δεν μπορεί να είναι και πολύ πατριώτης.
Θα μπορούσα ν' αναφέρω άπειρα παραδείγματα ισοπεδωτικών συμπερασμάτων, που παραγνωρίζουν το γεγονός ότι ο κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός και ότι έχει τη δική του ξεχωριστή προσωπικότητα, που είναι συνάρτηση πολλών παραγόντων είτε συγκυριακών είτε πολύ πιο σύνθετων, απ' όσο μπορούμε να φανταστούμε με μια πρώτη ματιά. Η εύκολη δικαιολογία είναι ότι "αυτό συμβαίνει συνήθως" ή ότι "αυτό μου δίδαξε η ζωή", μόνο που το "συνήθως" δεν μπορεί να μετατρέπεται σε "πάντα", ενώ και το βασικό μάθημα που μας διδάσκει η ζωή είναι ακριβώς αυτή η μοναδικότητα του κάθε ατόμου, η αποφυγή των όποιων βιαστικών συμπερασμάτων, όταν έχουμε να κάνουμε με ανθρώπους. Ή μήπως σοβαρά πιστεύετε ότι όλοι ανεξαιρέτως οι Μακεδόνες έχουν οπωσδήποτε τον ίδιο χαρακτήρα, όλες οι ξανθιές έχουν τον ίδιο δείκτη ευφυίας, όλοι οι γκέι ακούν τα ίδια τραγούδιαή όλοι όσοι ακούν συγκεκριμένα τραγούδια είναι γκέι, ότι όλοι οι κομμουνιστές πρέπει να έχουν διαβάσει συγκεκριμένα βιβλία κλπ;
Γιατί, όμως, συμβαίνει αυτό; Βιαζόμαστε να σχηματίσουμε εικόνα για τον άνθρωπο που έχουμε απέναντί μας λόγω των γρήγορων ρυθμών ζωής, που συνεπάγονται γρήγορες κρίσεις, ή από άμυνα, ως ανάγκη να προστατευτούμε από το άγνωστο, το οποίο προσπαθούμε να καταστήσουμε "γνωστό" και άρα πιο οικείο Δεν έχω απάντηση και δεν νομίζω ότι είναι καν σημαντικό να δοθεί μια απάντηση. Ξέρω μόνο ότι είναι πολύ άδικο για έναν άνθρωπο να προσπαθεί διαρκώς ν' αποδείξει ότι δεν είναι ελέφαντας, απλά και μόνο επειδή δεν είναι αποστειρωμένος και δεν έχει έναν εξειδικευμένο τρόπο ζωής, που να υπακούει σε απλουστευτικές γενικεύσεις τύπου "πες μου τι ρούχα φοράς, να σου πω τι μουσική ακούς και τι θα ψηφίσεις στις εκλογές". Τελικά, επικροτούμε τους ανθρώπους με πολλά ενδιαφέροντα ή τους εξειδικευμένους; Και δεν είναι μια μορφή ρατσισμού τα στερεότυπα, δηλαδή το να κολλάμε ταμπέλες στους άλλους όχι με κριτήριο την προσωπικότητά τους, όπως την ξετυλίγουν μέσα από το λόγο τους, αλλά με γνώμονα κάποιο επιφανειακό τους χαρακτηριστικό;
Όλος αυτός ο προβληματισμός ήταν κι ένας από τους λόγους που ξεκίνησα αυτό το μπλογκ, η απορία μου να διαπιστώσω μπορούν να συνδυαστούν, να συνυπάρξουν σ' έναν χώρο τα φαινομενικά αντίθετα ενδιαφέροντα: η ποπ μουσική, αστεία θέματα και ανάλαφρες έρευνες life-style με ιστορικά θέματα, πολιτικά σχόλια, κάποια ποιήματα του Παλαμά κλπ. Υπάρχουν μέρες ή ολόκληρες περίοδοι, που τα μεν υπερτερούν ποιοτικά και ποσοτικά των δε, αλλά αυτό δεν είναι και η ζωή; Αυτή η ποικιλία δεν είναι που την κάνει ενδιαφέρουσα;
Φυσικά, είναι θεμιτό να θέλει κάποιος να αποκρυπτογραφήσει έναν άλλον άνθρωπο, με τον οποίο συνυπάρχει είτε ευκαιριακά σε μια παρέα είτε ως συνάδελφοι στην ίδια δουλειά ή όπου αλλού. Πώς, όμως, γίνεται αυτό; Με ποιους κανόνες; Το πρόβλημα εμφανίζεται όταν η αποκρυπτογράφηση βασίζεται σχεδόν εξ ολοκλήρου στην "εικόνα" και όχι σ' αυτό που κρύβεται από πίσω, όταν δηλαδή η προσωπικότητα προδιαγράφεται από την πρώτη εντύπωση. Είναι η λεγόμενη "τυποποίηση", η ανάγκη να εντάξουμε τον άνθρωπο που έχουμε απέναντι μας σε κάποιον "τύπο" βάσει των στερεοτύπων που αναπαράγει η κοινωνία ή που έχουμε δημιουργήσει από μόνοι μας βάσει εμπειριών.
Η βαρύτητα της πρώτης εντύπωσης είναι σαφώς μεγάλη. Όταν βλέπεις κάποιον για πρώτη φορά και είναι χαμογελαστός, σε προδιαθέτει θετικά, ώστε να τον γνωρίσεις περισσότερο. Αν πάλι είναι συνοφρυωμένος, τότε μάλλον είναι προς αποφυγή. Είναι όμως έτσι; Οι άνθρωποι δεν είναι ρομπότ, ώστε να είναι παντός καιρού, ίδιοι και απαράλλαχτοι. Δεν είναι δυνατόν να έχουν ανά πάσα στιγμή τα ίδια συναισθήματα ή την ίδια διάθεση, να εκπέμπουν με άλλα λόγια την ίδια εικόνα προς τους γύρω τους.
Μπορεί ο χαμογελαστός τύπος, που πρωτοσυνάντησες σήμερα στο γραφείο, να έκανε σεξ για πρώτη φορά ύστερα από μήνες λόγω της αδυναμίας του να προσεγγίσει το αντίθετο φύλο - ή και το ίδιο, δεν έχει σημασία - και επειδή τώρα του έκατσε η φάση, να βρίσκεται ξαφνικά σ' ένα ντελίριο χαράς. Αντίστοιχα, μπορεί ο μελαγχολικός και εσωστρεφής να είχε έναν σπάνιο καβγά με τον/την σύντροφό του κι αυτό να τον έριξε ψυχολογικά ή πολύ απλά να μην είναι ευχαριστημένος με το αντικείμενο της εργασίας του, να μην είναι αυτό που ονειρευόταν, με αποτέλεσμα να φαίνεται αποστασιοποιημένος, την ώρα που εκτός δουλειάς ενδεχομένως ν' αποτελεί την ψυχή της παρέας.
Το κυριότερο, δεν είναι δυνατόν να ακυρώνεται η ατομικότητα του κάθε ανθρώπου, εντάσσοντας τον σε μια απρόσωπη μάζα, σε μια αγέλη ανθρώπων, όπου επικρατεί η απόλυτη ομοιομορφία. Όποιος προσέχει πολύ την εμφάνισή του, θα πρέπει να είναι αυτόματα ελαφρόμυαλος. Ειδικά αν πρόκειται για καμιά ξανθιά γυναίκα με έντονο μέικ-απ, θα πρέπει ν' αποτελεί την ντροπή του γυναικείου φύλου! Αν πάλι κάποιος φοράει γυαλιά, θα πρέπει να είναι ένας σπασίκλας χωρίς χιούμορ, μέχρι αποδείξεως του εναντίου. Κάποιος που μιλάει πολύ μπορεί να θεωρηθεί είτε τυπάρας είτε φαφλατάς, ανάλογα με το ποιος κάνει την αξιολόγηση, ενώ αντίστοιχα ένας λιγομίλητος θα θεωρηθεί είτε υπολογιστής είτε σοβαρός.
Άλλοι πάλι βιάζονται να βγάλουν συμπεράσματα για το χαρακτήρα του άλλου ρωτώντας τον απλά για το ζώδιο ή για τον τόπο καταγωγής τους - "γιατί ένας τύπος που γνώρισα κάποτε και καταγόταν από εκείνα τα μέρη ήταν τέτοιος χαρακτήρας". Υπάρχουν κι εκείνοι που αγαπούν τα λουλούδια και θα πρέπει οπωσδήποτε να είναι ρομαντικοί, αλλιώς θα θεωρηθούν απλά παράξενοι, εκείνοι που λατρεύουν τις μηχανές και είναι εξ ορισμού πιο άντρακλες απ' όσους γνωρίζουν τις μεγάλες επιτυχίες της Μαντόνα κ.ο.κ. Και βέβαια, όποιος παρακολουθεί ταινίες του Μπέργκμαν, δεν μπορεί να γνωρίζει καν ποια είναι η Στανίση ή όποιος παρακολουθεί τούρκικες σειρές στην τηλεόραση, δεν μπορεί να είναι και πολύ πατριώτης.
Θα μπορούσα ν' αναφέρω άπειρα παραδείγματα ισοπεδωτικών συμπερασμάτων, που παραγνωρίζουν το γεγονός ότι ο κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός και ότι έχει τη δική του ξεχωριστή προσωπικότητα, που είναι συνάρτηση πολλών παραγόντων είτε συγκυριακών είτε πολύ πιο σύνθετων, απ' όσο μπορούμε να φανταστούμε με μια πρώτη ματιά. Η εύκολη δικαιολογία είναι ότι "αυτό συμβαίνει συνήθως" ή ότι "αυτό μου δίδαξε η ζωή", μόνο που το "συνήθως" δεν μπορεί να μετατρέπεται σε "πάντα", ενώ και το βασικό μάθημα που μας διδάσκει η ζωή είναι ακριβώς αυτή η μοναδικότητα του κάθε ατόμου, η αποφυγή των όποιων βιαστικών συμπερασμάτων, όταν έχουμε να κάνουμε με ανθρώπους. Ή μήπως σοβαρά πιστεύετε ότι όλοι ανεξαιρέτως οι Μακεδόνες έχουν οπωσδήποτε τον ίδιο χαρακτήρα, όλες οι ξανθιές έχουν τον ίδιο δείκτη ευφυίας, όλοι οι γκέι ακούν τα ίδια τραγούδιαή όλοι όσοι ακούν συγκεκριμένα τραγούδια είναι γκέι, ότι όλοι οι κομμουνιστές πρέπει να έχουν διαβάσει συγκεκριμένα βιβλία κλπ;
Γιατί, όμως, συμβαίνει αυτό; Βιαζόμαστε να σχηματίσουμε εικόνα για τον άνθρωπο που έχουμε απέναντί μας λόγω των γρήγορων ρυθμών ζωής, που συνεπάγονται γρήγορες κρίσεις, ή από άμυνα, ως ανάγκη να προστατευτούμε από το άγνωστο, το οποίο προσπαθούμε να καταστήσουμε "γνωστό" και άρα πιο οικείο Δεν έχω απάντηση και δεν νομίζω ότι είναι καν σημαντικό να δοθεί μια απάντηση. Ξέρω μόνο ότι είναι πολύ άδικο για έναν άνθρωπο να προσπαθεί διαρκώς ν' αποδείξει ότι δεν είναι ελέφαντας, απλά και μόνο επειδή δεν είναι αποστειρωμένος και δεν έχει έναν εξειδικευμένο τρόπο ζωής, που να υπακούει σε απλουστευτικές γενικεύσεις τύπου "πες μου τι ρούχα φοράς, να σου πω τι μουσική ακούς και τι θα ψηφίσεις στις εκλογές". Τελικά, επικροτούμε τους ανθρώπους με πολλά ενδιαφέροντα ή τους εξειδικευμένους; Και δεν είναι μια μορφή ρατσισμού τα στερεότυπα, δηλαδή το να κολλάμε ταμπέλες στους άλλους όχι με κριτήριο την προσωπικότητά τους, όπως την ξετυλίγουν μέσα από το λόγο τους, αλλά με γνώμονα κάποιο επιφανειακό τους χαρακτηριστικό;
Όλος αυτός ο προβληματισμός ήταν κι ένας από τους λόγους που ξεκίνησα αυτό το μπλογκ, η απορία μου να διαπιστώσω μπορούν να συνδυαστούν, να συνυπάρξουν σ' έναν χώρο τα φαινομενικά αντίθετα ενδιαφέροντα: η ποπ μουσική, αστεία θέματα και ανάλαφρες έρευνες life-style με ιστορικά θέματα, πολιτικά σχόλια, κάποια ποιήματα του Παλαμά κλπ. Υπάρχουν μέρες ή ολόκληρες περίοδοι, που τα μεν υπερτερούν ποιοτικά και ποσοτικά των δε, αλλά αυτό δεν είναι και η ζωή; Αυτή η ποικιλία δεν είναι που την κάνει ενδιαφέρουσα;
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου