Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ, ΠΡΩΤΗ ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ ΣΤΙΣ 5 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1910

Πολλοί είναι εκείνοι που παρουσιάζουν τη σημερινή πολιτική κατάσταση της χώρας με εκείνη της περιόδου 1897-1909. Μετά τους επιτυχημένους Ολυμπιακούς Αγώνες τον Απρίλιο του 1896 ακολούθησε η επονείδιστη ήττα στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 και η επαχθέστερη επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου - συνάρτηση και της χρεωκοπίας του 1893.
Τα δύο μεγάλα κόμματα της εποχής, το Θεοτοκικό (διάδοχο σχήμα του Τρικουπικού κόμματος), γνωστό και ως "Ελιά", και το Δηληγιαννικό κόμμα, γνωστό και ως "Κορδόνι", κέρδιζαν εναλλάξ τις τακτές αναλογικές αναμετρήσεις, παρόλο που ο βασιλιάς είχε τη δυνατότητα να διορίζει όποιον ήθελε στο αξίωμα του πρωθυπουργού. Είναι χαρακτηριστικό ότι δώδεκα κυβερνήσεις διορίστηκαν από το βασιλιά στο διάστημα μεταξύ Απριλίου 1897 και Αυγούστου 1909, οπότε εκδηλώθηκε το κίνημα στο Γουδί, ενώ στο πρωθυπουργικό αξίωμα διορίστηκαν εναλλάξ οι αρχηγοί και των τεσσάρων κομμάτων που εκπροσωπούνταν στη Βουλή - Δηληγιάννης, Θεοτόκης, Ζαΐμης, Ράλλης.
Η περίοδος της Μεταπολίτευσης που είχε ξεκινήσει με την κατάλυση της δυναστείας του Όθωνα τον Οκτώβριο του 1862 είχε παρασυρθεί στη δίνη ενός "εκφυλισμένου δικομματισμού", ο οποίος διασφάλιζε μεν μια επιφανειακή ομαλότητα, επί της ουσίας όμως κρατούσε το ελληνικό κράτος δέσμιο ενός αδιέξοδου τέλματος.
Στις 15 Αυγούστου 1909 εκδηλώθηκε το κίνημα του Στρατιωτικού Συνδέσμου στο Γουδί με αφορμή θέματα καλύτερης οργάνωσης του στρατεύματος, επί της ουσίας όμως ζητώντας ευρύτερες πολιτικές μεταρρυθμίσεις. Απότοκος του κινήματος του 1909 ήταν η καταδίκη του παλαιοκομματισμού στις εκλογές του 1910. όσο και η εμφάνιση στην ελληνική πολιτική σκηνή του Ελευθέριου Βενιζέλου, ο οποίος θα πρωταγωνιστούσε τόσο με την παρουσία όσο και με την απουσία του τα επόμενα 25 χρόνια.
Οι εκλογές της 8 Αυγούστου 1910 αποτέλεσαν το κύκνειο άσμα των τριών κομμάτων που εξέφραζαν τον παλαιοκομματισμό της εποχής, τα οποία κατέβηκαν ως "Συνασπισμός Ηνωμένων Κομμάτων" κερδίζοντας 210 έδρες επί συνόλου 360. Στην - για πρώτη φορά - επτακομματική Βουλή που προέκυψε από εκείνες τις εκλογές,, αν θεωρήσουμε ενιαίο κόμμα τον Συνασπισμό των τριών "παλαιών κομμάτων", εξελέγη για πρώτη φορά βουλευτής στην περιφέρεια Αττικοβοιωτίας ο Ελευθέριος Βενιζέλος, και μάλιστα πρώτος σε ψήφους παρόλο που κατά την προεκλογική περίοδο απουσίαζε στο εξωτερικό. Ύστερα από λίγες ημέρες, στις 22 Αυγούστου, ο Βενιζέλος θα ίδρυε το Κόμμα των Φιλελευθέρων.
Αποστολή της νέας Βουλής επρόκειτο να είναι η προώθηση των πολιτικών μεταρρυθμίσεων, που είχε αναδείξει το κίνημα στο Γουδί ένα χρόνο νωρίτερα, με την κατάρτιση ενός νέου Συντάγματος. Το μεγάλο ερώτημα που δίχαζε τα κόμματα ήταν το εάν έπρεπε να προχωρήσουν στην κατάρτιση νέου Συντάγματος ή να περιοριστούν σε μια ριζική αναθεώρηση του Συντάγματος του 1864, αν δηλαδή η Βουλή θα ήταν Συντακτική ή Αναθεωρητική. Σε αυτό το σημείο αναδείχτηκε ο καταλυτικός ρόλος του Ελευθέριου Βενιζέλου, ο οποίος στην πρώτη δημόσια ομιλία του στην πλατεία Συντάγματος στις 5 Σεπτεμβρίου 1910 τάχθηκε με σταθερότητα και αποφασιστικότητα υπέρ της αναθεώρησης, καθώς πίστευε ότι αλλιώς κινδύνευε η πολιτική σταθερότητα.
Στην περίφημη αυτή ομιλία της 5ης Σεπτεμβρίου, διαφάνηκαν για πρώτη φορά τα ηγετικά χαρακτηριστικά του Βενιζέλου. Ενώ το συγκεντρωμένο πλήθος προπαγάνδιζε υπέρ της συγκλήσεως Συντακτικής Βουλής, ο Βενιζέλος έμεινε σταθερός στην άποψη του και ως πραγματικά χαρισματικός ηγέτης τελικά κατάφερε και επέβαλλε στους συγκεντρωμένους τη δική του άποψη, αντί να παρασυρθεί ο ίδιος από τις φωνές του πλήθους.
Ορισμένα χαρακτηριστικά αποσπάσματα, που μοιάζουν επίκαιρα και σήμερα:
"... Δεν έρχομαι ενταύθα ως αρχηγός νέου και εσχηματισμένου ήδη κόμματος. Έρχομαι απλώς σημαιοφόρος νέων πολιτικών ιδεών και υπό την σημαίαν ταύτην καλώ πάντας εκείνους, οίτινες συμμερίζονται τας ιδέας ταύτας, εμπνέονται από τον ιερόν πόθον να αφιερώσωσι πάσας τας δυνάμεις των της ψυχής και του σώματος ίνα συντελέσωσιν εις την επιτυχίαν των ιδεών τούτων...
...Η ιθύνουσαν την πολιτείαν μου κεντρική αρχή είνε ότι ο πολιτικός ανήρ οφείλει να έχη γνώμονα πάσης αυτού πράξεως το κοινόν συμφέρον και εις το συμφέρον τούτο να υποτάσση άνευ τινος ενδοιασμού το τε συμφέρον του κόμματος εις ο ανήκει και το των μελών του κόμματος τούτου, ότι οφείλει να έχη πάντοτε το θάρρος των γνωμών αυτού, μηδέποτε θυσιάζων ταύτας δια να γίνεται αρεστός προς τα άνω ή προς τα κάτω, ότι προς την εξουσίαν πρέπει να αποβλέπη ουχί ως σκοπόν, αλλ' ως μέσον προς επιτυχίαν άλλου υψηλοτέρου σκοπού, μηδέποτε σπεύδων προς την ανάληψιν της αρχής, αν πρόκειται τούτο να γίνη επί θυσία μικρά ή μεγάλη των αρχών αυτού, μηδέπτοε διστάζων να απορρίπτη αυτήν, αν η διατήρησις αυτής έπρεπε να εξαγορασθή διά θυσίας του προγράμματος προς εφαρμογήν του οποίου εκλήθη υπό του λαού.

... Κατά την κρισιμωτάτην περίοδον της Επαναστάσεως αύτη μου έκαμε την τιμήν να ζητήση την γνώμην μου επί του πρακτέου και η γνώμη μου, μορφωθείσα μετά επιτόπιον μελέτην των πραγμάτων, ήτο, ότι ο στρατός έπρεπε να επανέλθη το ταχύτερον εις τους στρατώνας, ίνα αφοσιωθή ολοψύχως εις το επείγον έργον της στρατιωτικής ανασυντάξεως, αξιών προς τούτο και επιβάλλων εν ανάγκη την σύγκλησιν Αναθεωρητικής Βουλής.."

Το πλήθος φώναζε "Συντακτική! Συντακτική!", όμως ο Βενιζέλος επέμεινε: "Αξιών και επιβάλλων εν ανάγκη την σύγκλησιν Αναθεωρητικής Βουλής". Συνεχίστηκαν οι φωνές για "Συντακτική", αλλά ο Βενιζέλος δεν άλλαξε άποψη, απλά και μόνο για να ευχαριστήσει το πλήθος:

"Επιμένω ότι έδωκα την γνώμην ν' αφοσιωθή ο στρατός εις το επείγον έργον της ανασυντάξεως των στρατιωτικών δυνάμεων της χώρας και συγχρόνως έδωκα εις την επανάστασιν την συμβουλήν να αξιώση και επιβάλη εν ανάγκη την σύγκλησιν Αναθεωρητικής Βουλής, ήτις θα προέβαινεν εις την αναθεώρησιν των διατάξεων εκείνων του Συντάγματος, την ανάγκην της μεταρρυθμίσεως των οποίων είχε καταδείξει η πείρα ημίσεως σχεδόν αιώνος, ενώ αφ' ετέρου ούτω θα προελαμβάνετο η ολεθρία εντύπωσις ότι ο αγών απέτυχε, θα υποδύετο δε ούτος του λοιπού άλλην μορφήν".

Πρόκειται αναμφισβήτητα για μια ιστορική ομιλία, λόγω τόσο της συγκυρίας όσο και του μεγέθους του πολιτικού άνδρα. Εξάλλου, είναι η πρώτη δημόσια ομιλία του Βενιζέλου στην πρωτεύουσα. Κάντε κλικ στις παρακάτω εικόνες (δεξί κλικ και άνοιγμα σε νέα καρτέλα), για να δείτε σε μεγέθυνση και να διαβάσετε όλη την ομιλία, όπως δημοσιεύτηκε την επομένη στο φύλλο της εφημερίδας ΣΚΡΙΠ, η οποία τα επόμενα χρόνια θα ακολουθούσε φανατική αντιβενιζελική στάση με αφορμή και τον Εθνικό Διχασμό του 1915:

Την επομένη της ομιλίας, ο υπεύθυνος σύνταξης της εφημερίδας ΕΜΠΡΟΣ, Π. Καλαποθάκης, έπλεξε το εγκώμιο του Ελευθέριου Βενιζέλου: "Ουδέποτε πολιτικός είδε θρίαμβον υποδοχής, οποίον ο κ. Βενιζέλος εν Αθήναις. Ούτε αυταί αι διαδηλώσεις των Δηληγιαννικών κατά την καλιτέραν περίοδον της δόξης των συνεκέντρωσαν πλήθος ως το χθεσινόν, λαόν φανατισμένον παρά την απειλή της βροχής και το ψιχάλισμα, παρά τον απαίσιον συνωστισμόν και το ενοχλητικόν τσαλαπάτημα. Και γυναίκες ακόμη και μωρουδέλια βυζανιάρικα είχον εξέλθει κατά μήκος της οδού Σταδίου, είχον καταλάβει παράθυρα και εξώστας και συνεθλίβοντο και διεμαρτύροντο και εξεφώνιζαν..... Ο κ. Βενιζέλος πρώτη φοράν ομιλών εις τας Αθήνας έκαμεν εντύπωσιν ως ρήτωρ. Είναι ακατάσχετος. Η φωνή του ελαφρότατα συριστική, αλλ' έντονος και διαυγής. Δεν ανέπτυξε κυρίως χθες το πολιτικόν του πρόγραμμα. Ανέπτυξε το πρόγραμμα των άλλων εν Ελλάδι πολιτικών ανδρών. Και είχεν άφθονον υλικόν επιχειρημάτων. Ο κ. Βενιζέλος, εάν εις το ύπαιθρον ηκούσθη τόσον καλά, φαντάζεται κανείς πώς θα ακούεται εν τη Βουλή".

"Ουδείς υπάρχει ο ενθυμούμενος υποδοχήν ομοίαν προς εκείνην, ήτις εγένετο χθες εις τον κ. Ελευθέριον Βενιζέλον", σχολίαζε την επόμενη μέρα η ΠΑΤΡΙΣ. "Υπέρ τας 30 χιλιάδας λαού ανέμενον να ακούσουν εκ των χειλέων του κ. Βενιζέλου το πολιτικόν αυτού πρόγραμμα και τας γνώμας του περί της εν γένει καταστάσεως. Ως ρήτωρ ο κ. Ελ. Βενιζέλος υπήρξε σαφής, θετικός, άνευ εξάρσεων θατρικών, άνευ φράσεων πομπωδών, εισελθών ευθύς αμέσως εις την ανατομικήν έρευναν των πραγμάτων και εις την υπόδειξιν μέτρων, διά των οποίων φρονεί ότι θα κατασταθή δυνατόν να δημιουργηθή νέα τάξις πραγμάτων...
... Δεν ηθέλησε να ευχαριστήση ή να κολακεύση τους εκλογείς αυτού. Δεν ηθέλησε να προσεταιρισθή τους συντακτικούς. Δεν ηθέλησε να εκμεταλλευθή τας περιστάσεις και το υπέρ αυτού ρεύμα και την προς αυτόν τυφλήν εμπιστοσύνην του Λαού. Είχε το θάρρος να θέση τους όρους του. Είχε το θάρρος να εμμείνη εις τας ιδέας του. Είχε των ηρωισμόν και την αυταπάρνησιν και τον πατριωτισμόν και την φιλοδοξίαν να ίδη εαυτόν κατισχύοντα ή συντριβόμενον από της πρώτης στιγμής".

Λίγες μέρες αργότερα, μετά και την παραίτηση της κυβέρνησης Δραγούμη, ο Ελευθέριος Βενιζέλος διορίστηκε πρωθυπουργός. ενώ ο βασιλιάς Γεώργιος Α` διέλυσε τη Βουλή κηρύσσοντας νέες εκλογές, οι οποίες διεξήχθησαν στις 28 Νοεμβρίου 1910. Σε αυτές απείχαν τα παλαιά κόμματα χαρακτηρίζοντας "πραξικοπηματική" την προκήρυξη νέας εκλογικής αναμέτρησης. Ωστόσο, ο λαός δεν ακολούθησε τη συλλογιστική των εκπροσώπων του παλαιοκομματισμού και μέσα σε κλίμα σπάνιας για την εποχή πολιτικής ομαλότητας ανέδειξε νικητή των εκλογών με συντριπτική πλειοψηφία το κόμμα των Φιλελευθέρων, το οποίο κέρδισε 307 έδρες επί συνόλου 360.
Χαρακτηριστικό είναι το κύριο άρθρο της εφημερίδας ΕΜΠΡΟΣ στις 30.11.1910: "Η εκλογή της 8ης Αυγούστου ήτο αρνητική. Η εκλογή της 28ης Νοεμβρίου υπήρξε θετική. Διά της πρώτης ο λαός είπεν ότι δεν θέλει τα παλαιά κόμματα. Διά της δευτέρας απεφάνθη ότι εννοεί να δοικηθή από τον κ. Βενιζέλον.... Είναι τούτο διαμαρτυρία κατά του παλαιού καθεστώτος, εξέγερσις κοινωνική ζητούσα ευρυτέρους ορίζοντας εθνικής δράσεως, επανάστασις πολιτική κατά του συστήματος όπερ παρείχεν εις μίαν ωρισμένην τάξιν το αποκλειστικόν προνόμιον του πολιτεύεσθαι διά λογαριασμόν των άλλων, ή όλα ταύτα ομού;... Και αν ηδύνατο ν' αποδεχθή κανείς ότι η πρώτη ψηφοφορία ήτο αποτέλεσμα τυχαίων μηχανικών αιτιών, η δευτέρα παρουσιάζει ταυτότητα αντιλήψεων και κατεύθυνσιν προς ωρισμένον σκοπόν, ωσανεί ο λαός ούτος είχε μίαν κεφαλήν σκεπτομένην και μίαν καρδίαν πάλλουσαν".