Με αφορμή την πρόσφατη αθώωση του Τζορτζ Ζίμερμαν, που ήταν κατηγορούμενος για τον πυροβολισμό κατά -και τελικά τη δολοφονία- του 17χρονου Αφροαμερικανού Τρέιβον Μάρτιν, άνοιξε στις ΗΠΑ μια συζήτηση για το πότε μπορεί τελικά να θεωρηθεί ένα έγκλημα ως ρατσιστικό, αλλά και γενικότερα πώς θα όριζε κανείς την έννοια του ρατσισμού σήμερα.
Η αθώωση Ζίμερμαν, την οποία προσωπικά θεωρώ απαράδεκτη στο βαθμό που έχω παρακολουθήσει τα πραγματικά περιστατικά της υπόθεσης, θ' αποτελούσε μια πολύ καλή ευκαιρία να γίνει μια σχετική συζήτηση για τον προσδιορισμό του ρατσισμού και στην Ελλάδα. Άλλωστε, πρόσφατα είναι στη μνήμη μας τόσο οι πυροβολισμοί κατά μεταναστών/σκλάβων στη Μανωλάδα, όσο και οι συζητήσεις για τη χρησιμότητα ενός νέου νόμου ιθαγένειας. Αλλά, δυστυχώς, στην Ελλάδα ελάχιστοι ψάχνουν αφορμές να συζητήσουν τόσο σοβαρά θέματα, όταν είναι πιο πιασάρικες οι κορώνες που εκτοξεύονται στην αίθουσα του Κοινοβουλίου απ' όλες τις πολιτικές παρατάξεις.
Ο Ζίμερμαν βρισκόταν σε νόμιμη αυτοάμυνα, έκριναν οι έξι ένορκοι -και οι έξι γυναίκες, οι πέντε εκ των οποίων με λευκό χρώμα δέρματος. Γιατί βρισκόταν σε νόμιμη αυτοάμυνα; Επειδή φοβόταν μήπως ο επιβεβαιωμένα άοπλος κατά τ' άλλα 17χρονος Τρέιβον Μάρτιν θα του επιτίθετο, είναι η απάντηση. Άλλωστε, η υπεράσπιση απέδειξε ότι ο 17χρονος είχε αποβληθεί από το σχολείο του παλιότερα, είχε κάνει χρήση μαριχουάνας λίγη ώρα πριν το τραγικό περιστατικό, στοιχεία που μπορεί ο Ζίμερμαν να αγνοούσε, αλλά παρ' όλα αυτά ένιωσε απειλή από τον νεαρό Αφροαμερικανό, που μάλιστα φορούσε και κουκούλα.
Βέβαια, παρά λίγο να κάνω το λάθος και να πέσω στην παγίδα του "κακού προτέρου βίου" του θύματος. Σύμφωνα με την αμερικανική δικαιοσύνη -αν και πιο σωστό θα ήταν να ρίξουμε την ευθύνη της απόφασης αποκλειστικά στις 6 ενόρκους- δεν έχει σημασία η συμπεριφορά στο χώρο του εγκλήματος, αλλά εκτός αυτού και μάλιστα σε άσχετο χώρο και χρόνο. Δεν έχει σημασία αν το θύμα επιτέθηκε ή απείλησε το δράστη -και πώς να το κάνει χωρίς όπλο;- αλλά είναι επιβαρυντικό γι' αυτόν και κατά συνέπεια απαλλακτικό για το δολοφόνο, το αν αποβλήθηκε από το σχολείο ή όχι. Αυτό δεν είναι ρατσισμός;
Ένα δεύτερο στοιχείο που έχει ενδιαφέρον είναι η ερμηνεία, η προσπάθεια εξήγησης της απόφασης των ενόρκων. Ο Ζίμερμαν ένιωσε απειλή, επειδή το παιδί φορούσε κουκούλα. Δεν το έκανε επειδή ήταν Αφροαμερικανός, δεν ήταν το χρώμα του δέρματος του το πρόβλημα, αλλά η κουκούλα, υποστηρίζει αυτή η άποψη. Ενδεχομένως δε ο Τρέιβον να μιλούσε και λίγο μάγκικα, όπως συνήθως τα παιδιά φτωχών και κοινωνικά υποβαθμισμένων οικογενειών. Και μόνο αυτό θα αρκούσε για να εντοπίσουμε το δεύτερο στοιχείο ρατσιστικής συμπεριφοράς, ότι δηλαδή όποιος φοράει κουκούλα θεωρείται εξ ορισμού επικίνδυνος -όπως οι μακρυμάλληδες τη μακρινή δεκαετία του '60 ένα πράγμα. Όμως θα έπρεπε να τεθεί ένα δεύτερο ερώτημα: ένα λευκό παιδί με κουκούλα θα θεωρείτο το ίδιο επικίνδυνο; Ή ακόμη καλύτερα, πόσο επικίνδυνος θα θεωρείτο ένας ξανθός, με γαλάζια μάτια και επιβλητικό παρουσιαστικό, που θα φορούσε επίσης κουκούλα και θα βρισκόταν στο ίδιο μέρος την ίδια στιγμή;
Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι ο ρατσισμός σήμερα έχει ξεφύγει από τα στενά πλαίσια της ράτσας (της φυλής δηλαδή) κι έχει μετεξελιχθεί σε μια έννοια ευρύτερου περιεχομένου. Τα πάσης φύσης στερεότυπα, το να τραβάς π.χ. την τσάντα σου όταν βλέπεις να σε πλησιάζει ένας μαυριδερός, αλλά να περπατάς αμέριμνα όταν δίπλα σου περνά ένας λευκός με κουστούμι, είναι μια μορφή ρατσισμού -κι ας εξοργίζεσαι μ' αυτούς που σπάνε τους μετανάστες στο ξύλο. Ρατσιστής δεν είναι απλά όποιος σπάει στο ξύλο έναν ξένο, αλλά και όποιος φοβάται τον ίδιο ξένο, αφού έτσι του έχουν μάθει να αισθάνεται.
Ο ρατσισμός είναι πρώτα απ' όλα φόβος. Ένας φόβος γενικά για τον άλλο, τον ξένο προς εμάς, με βάση επιφανειακά χαρακτηριστικά: τα ρούχα, το μήκος των μαλλιών, το χρώμα του δέρματος κλπ.. "Δεν μου αρέσει η φάτσα του", θ' ακούσετε πολλούς να λένε. Και αυτό είναι μια από τις πιο ρατσιστικές φράσεις που θα μπορούσε να διατυπώσει κανείς. Η φάτσα, δηλαδή κάτι που εξαρτάται από το DNA που μας κληροδότησαν οι γονείς μας, θεωρείται επιβαρυντικό στοιχείο για τις προθέσεις ενός ατόμου!
Η μόνη διαφορά που μπορεί να έχει εκείνος που κρίνει με κριτήριο τη φάτσα σε σχέση με έναν σκληροπυρηνικό ρατσιστή κατά π.χ. των ξένων γενικώς, είναι ότι ο πρώτος απλά είναι ρατσιστής χωρίς διακρίσεις! Δεν ξεχωρίζει τους ανθρώπους με βάση το χρώμα του δέρματος ή την καταγωγή, αλλά με βάση το πρόσωπο! Ε, αυτό δεν είναι ρατσισμός; Και αυτό δεν ανοίγει την Κερκόπορτα για να κάνουν πάρτι οι φονταμενταλιστές; Εξάλλου, ας μη γελιόμαστε, όταν κάποιος αρχίζει να διακρίνει και να ταξινομεί ελαφρά τη καρδία τους ανθρώπους στεκόμενος στο φαίνεσθαι, με όποιο κριτήριο κι αν το κάνει αυτό, είναι από τους πρώτους υποψήφιους να παρασυρθεί από κηρύγματα μίσους και να μετατραπεί από κοινωνικό ρατσιστή σε ποινικό εγκληματία. Και όσο περνούν τα χρόνια και διαιωνίζονται τα στερεότυπα είναι πολύ εύκολο για το φόβο να μετατραπεί σε μίσος, παρά να γίνει αγάπη ή ανοχή. Όμως το ζητούμενο για μια κοινωνία πρέπει να είναι η συνύπαρξη και αυτό επιτυγχάνεται όχι ανεχόμενοι το φόβο, αλλά ανεχόμενοι το συνάνθρωπο μας. Δύσκολο να γίνει, αλλά όχι ακατόρθωτο!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου