Η Ομήρου Ιλιάδα μεταφρασμένη στα νοτιοαφρικανικά!

Η μετάφραση της Ιλιάδας σε μια ξένη γλώσσα δεν είναι σίγουρα καινούρια είδηση. Το ομηρικό έπος, που μέσα σε 15.691 στίχους αφηγείται 51 μέρες - και εμμέσως 10 χρόνια - από την πολιορκία της Τροίας από τους Έλληνες για τα μάτια της ωραίας Ελένης, αποτελεί μνημείο της παγκόσμιας λογοτεχνίας και έχει μεταφραστεί στις περισσότερες γλώσσες του πλανήτη. Ωστόσο, το εγχείρημα του Ρίτσαρντ Γουιτάκερ, ομότιμου καθηγητή Κλασικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Κέιπ Τάουν, να μεταφράσει την Ομήρου Ιλιάδα στα νοτιοαφρικανικά παρουσιάζει ξεχωριστό ενδιαφέρον, καθώς προσπαθεί με μικρές παρεμβάσεις να κάνει το έπος περισσότερο προσιτό στους κατοίκους της αφρικανικής χώρας.

Να διευκρινίσουμε κατ' αρχήν, ότι η Νότιος Αφρική έχει 11 επίσημες γλώσσες και ότι η μετάφραση γίνεται από τον Γουιτάκερ στα αγγλικά, που είναι η τέταρτη πιο διαδεδομένη γλώσσα στη χώρα. Δεν πρόκειται ακριβώς για τα αγγλικά που μιλιούνται στη Βρετανία, αλλά για ένα γλωσσικό ιδίωμα με επιρροές και από τις άλλες νοτιοαφρικανικές γλώσσες. Στη λογική αυτή, της μίξης στοιχείων και από τις άλλες επίσημες γλώσσες της Νοτίου Αφρικής κινείται και ο Γουιτάκερ στη μετάφραση του, που κυκλοφόρησε τον περασμένο Απρίλιο.

Έτσι, οι "στρατηγοί" έγιναν "amakhosi", δηλαδή όπως ονομάζουν οι Ζουλού τους αρχηγούς τους, τα δόρατα των αρχαίων Ελλήνων μεταφράστηκαν ως "Assegai", που είναι τα αντίστοιχα αφρικανικά όπλα,  οι γέροντες αποκαλούνται "kehla", ο μάντης Κάλχας αποκαλείται "sangoma", δηλαδή όπως ονομάζονται οι μάγοι θεραπευτές στη γλώσσα των Ζουλού κλπ. Μάλιστα, επειδή ακόμη και οι ίδιοι οι Νοτιοαφρικανοί αγνοούν τη σημασία ορισμένων λέξεων, ο καθηγητής παραθέτει ειδικό γλωσσάρι, όπου εξηγεί τη σημασία και την προέλευση τους.

Είναι ένα πολύ ενδιαφέρον εγχείρημα για τους μελετητές ή για όσους έχουν απλά την περιέργεια να γνωρίσουν έναν άλλο γλωσσικό πολιτισμό. Μάλιστα, μπορεί να το παραγγείλει και κάποιος από την Ελλάδα ή από οποιοδήποτε άλλο σημείο του πλανήτη - δεν απευθύνεται μόνο στο νοτιοαφρικανικό, αναγνωστικό κοινό - αρκεί να επισκεφτεί την επίσημη ιστοσελίδα southernafricaniliad.com. Η τιμή της Ιλιάδας μεταφρασμένης στα νοτιοαφρικανικά είναι 29 ευρώ για τις χώρες της ευρωζώνης. 

Δείτε για παράδειγμα πώς μεταφράζει ο Γουιτάκερ του στίχους 53 έως 67 της ραψωδίας α'  της Ιλιάδας:

For nine days the god's shafts struck the impis;

on the tenth, Akhilleus summoned an indaba –

 the goddess, Hera, gave him the idea,

concerned for the Akhaians, since she saw them die.

When they had all gathered at the indaba,

standing up, quick-footed Akhilleus said:

"Son of Atreus, now we shall be driven

home again to escape death, if plague

and war together beat the Akhaians down.

But come, let's find some priest, sangoma,

or dream-interpreter – dreams too come from Zeus – 

to tell us the reason for Apollo's rage, 

whether he finds fault with prayer or sacrifice; 

perhaps, appeased with smoke of lambs and goats, 

he'll be willing to protect us from the plague."

Δεν μπορώ να μεταφέρω το πρωτότυπο κείμενο στην αρχαία ελληνική γλώσσα, επειδή απαιτείται ειδική γραμματοσειρά, ωστόσο, στη μετάφραση των Ν. Καζαντζάκη και Ι.Θ. Κακριδή που διδάσκεται στα σχολεία, το κείμενο αποδίδεται στα νεοελληνικά ως εξής:

Μέρες εννιά απολιόταν πάνω τους θείο σαγιτοβόλι,

κι απά στις δέκα πια τη σύναξη συγκάλεσε ο Αχιλέας

η Ήρα, η θεά η κρουσταλλοβράχιονη, τον είχε λέω φωτίσει, 

περίσσια που γνοιαζόταν, βλέποντας οι Αργίτες να πεθαίνουν.

Κι εκείνοι τότε αφού μαζώχτηκαν κι όλοι μαζί βρεθήκαν,

πήρε ο Αχιλλέας ο φτεροπόδαρος κι ορθός μιλούσε ομπρός τους:

"Ατρείδη, τώρα θα γυρίσουμε λέω στην πατρίδα πίσω

με άδεια τα χέρια, αν ξεγλιτώσουμε μονάχα από το Χάρο,

καθώς η λοιμική κι ο πόλεμος μαζί μάς ξεκληρίζουν.

Μον' έλα, κάποιον να ρωτήσουμε για λειτουργό για μάντη,

για ονειροκρίτη ακόμα - τ'όνειρο, κι εκείνο ο Δίας το στέλνει -

να πει, γιατί μαθές ο Απόλλωνας σε τόση οργή μας έχει;

Μήνα κανένα τάμα του 'λειψε, μήνα τρανή θυσία;

Μπας και την κνίσα από αψεγάδιαστα γίδια κι αρνιά θελήσει

να προσδεχτεί κι απ' τα κεφάλια μας το χαλασμό να διώξει."