1 Μαΐου 2013

1894: Η πρώτη σοσιαλιστική πρωτομαγιά στην Ελλάδα - Τα αιτήματα, οι ειρωνείες και η περιέργεια: "Τι είναι ο σοσιαλισμός μαμά;"

Ο πρώτος "σοσιαλιστικός", όπως τον αποκαλούσαν οι εφημερίδες της εποχής, εορτασμός της πρωτομαγιάς στην Ελλάδα, αυτό που σήμερα ονομάζεται "εργατική πρωτομαγιά", έγινε το 1892. Ωστόσο, η είδηση είχε περάσει αδιάφορα από τον πληθυσμό της πρωτεύουσας, καθώς η χώρα ζούσε στον "πυρετό" των εκλογών της 3ης Μαΐου, που δεν άφηναν χώρο για νεοπαγείς πολιτικές κινήσεις, πέρα των δύο κυριότερων αντιπάλων, του τρικουπικού και του διληγιαννικού κόμματος.

Ο διαφορετικός -για τα δεδομένα της εποχής- εορτασμός της πρωτομαγιάς, που ήταν κυρίως η "γιορτή των ανθέων", επαναλήφθηκε και το 1893 χωρίς ιδιαίτερη ανταπόκριση. Τα πράγματα, ωστόσο, άλλαξαν ένα χρόνο αργότερα, το 1894, και σ' αυτό φαίνεται να συνέβαλε η επιθετική επικοινωνιακή πολιτική των Ελλήνων Σοσιαλιστών, που τη διοργάνωσαν, φροντίζοντας να γεμίσουν με προκηρύξεις την Αθήνα, αλλά και με καταχωρίσεις σε εφημερίδες της εποχής.
Έτσι, στις 1 Μαΐου 1894 η "Νέα Εφημερίς" φιλοξενούσε μια "Πρόσκληση Σοσιαλιστών", που καλούσε τα μέλη του Σοσιαλιστικού Συλλόγου σε συνάθροιση στο Παναθηναϊκό Στάδιο, η οποία βέβαια ήταν ανοιχτή και στο κοινό.

Εξάλλου, στις προκηρύξεις που είχαν τοιχοκολληθεί σε διάφορα σημεία της Αθήνας απευθυνόταν πρόσκληση στους πολίτες:
"Πολίται! Όσοι εξ υμών έχετε καρδίαν ανθρώπου σκεφθήτε προς στιγμήν, ότι δεν είνε ορθόν, δεν είνε δίκαιον περί τα τέλη του δεκάτου ενάτου αιώνος να υπάρχη τοιαύτη άνισος και αθλία κατάστασις! Ελπίζομεν, ότι με τα ανωτέρω θα έλθετε να συνεργασθήτε μεθ' ημών των σοσιαλιστών, οι οποίοι επιδιώκομεν την διόρθωσιν της καταστάσεως αυτής διά της βελτιώσεως της θέσεως των εργατών επί του παρόντος και της εντελούς χειραφετήσεως αυτών εν τω μέλλοντι.... 
Ζητήσατε την θέσιν σαν εις το συμπόσιον της ζωής, αφού σεις είσθε οι κάμνοντες τα έξοδα, και ετοιμάσατε τοιουτοτρόπως διά μεν τον εαυτόν σας την βελτίωσιν της θέσεως σας, διά δε τα τέκνα σας κοινωνίαν καλλιτέραν, όπου η στρατοκρατία, η σφαγή μεταξύ των λαών, η τοκογλυφία, η δουλεία του ανδρός, η εκπόρνευσις της γυναικός και η αμάθεια του παιδός δεν θα είναι η τελευταία λέξις του πολιτισμού".

Ήδη πριν την πραγματοποίηση της συγκέντρωσης, η εφημερίδα "Καιροί" τη χαρακτήρισε ως "κήρυγμα πολέμου κατά των αστικών τάξεων και του κοινωνικού καθεστώτος, περιττόν δε να προσθέσωμεν, ότι δι' αυτής οι εργάται προτρέπονται εις την ανατροπήν αυτού" (Καιροί, 01.05.1894). Τις επόμενες ημέρες, ωστόσο, δεν ασχολήθηκε εκ νέου με το θέμα. Φαίνεται ότι δεν ήταν και τόσο ανατρεπτικά τα όσα διαδραματίστηκαν στο Στάδιο.
Αντίθετα, η εφημερίδα "Το Άστυ" εμφανιζόταν πιο ψύχραιμη και αντιμετώπιζε την όλη εκδήλωση σαν ένα είδος χάπενινγκ. Ήδη, στις 30 Απριλίου σχολίαζε:
α έχωμεν, ως φαίνεται, και εις τας Αθήνας 1ην Μαΐου σοσιαλιστικήν. Δεν υπάρχει κίνδυνος να είνε θορυβώδης, ταραχώδης, επικίνδυνος ή συνάθροισις και οι Αθηναίοι δύνανται να κοιμώνται ήσυχοι. Οι Έλληνες σοσιαλισταί είνε πολύ ακίνδυνοι, και έχουν μόνον σκοπόν να εορτάσουν και αυτοί την πρωτομαγιάν, κατά μίμησιν των φοβερών αλλοεθνών συναδέλφων των. Δωδεκαμελής επιτροπή συνεστήθη, όπως διοργανώση τα της συναθροίσεως, η οποία θα γείνη εις το Παναθηναϊκόν στάδιον, όπου θα ομιλήσωσι πολλοί σοσιαλισταί, αναπτύσσοντες τας ιδέας των. Εκτός τούτου σκέπτονται να υπογράψωσιν αναφοράν προς βελτίωσιν της θέσεως των εργατών". Παρόλα αυτά, στο τέλος το δημοσίευμα προετοίμαζε τους αναγνώστες να προετοιμαστούν για "σοσιαλιστικάς συναθροίσεις, συλλαλητήρια, αναφοράς και διαλύσεις ίσως αστυνομικάς".
Τελικά, στη συγκέντρωση παρευρέθηκε πολύς κόσμος, απλοί πολίτες με τις οικογένειες τους, που είχαν περιέργεια να μάθουν για το τι πρεσβεύουν οι "Σοσιαλιστές". Πρώτος αγορητής ήταν ο Πλάτων Δρακούλης, που ανεβαίνοντας στο αρχαίο φυσικό βάθρο επί της βορειοδυτικής πλευράς του Σταδίου ανέπτυξε τις αρχές του σοσιαλισμού, ενώ ακολούθησαν και άλλοι ομιλητές, όπως ο Σταύρος Καλλέργης, ο "γνωστότερος όλων των Ελλήνων σοσιαλιστών", σύμφωνα με το "Άστυ", ο Ευάγγελος Μαρκαντωνάτος (ή Μαρκαντώνης) και ο Τσεκούρης.
Διακριτική ήταν η παρουσία των αστυνομικών για την επίβλεψη της τάξης, αν και φέρονταν να διακινούν "κρυφίως διακηρύξεις εις το πλήθος των θεατών, ερωτώμενοι δε περί τούτων απήντων σιγανά ώστε να μη δύναται να τους ακούη τρίτος "τι να κάνωμε, μπλέξαμε και μεις"", όπως έγραφε την επομένη η "Εφημερίς" (02.05.1894), χωρίς να προχωρεί σε λεπτομέρειες για το περιεχόμενο των διακηρύξεων αυτών, αν και το πιθανότερο είναι ότι επρόκειτο για την εφημερίδα "Σοσιαλιστικός σύλλογος", που διαβάζουμε σε άλλη εφημερίδα ότι διανεμήθηκε στους συγκεντρωμένους (Νέα Εφημερίς, 02.05.1894).

Δια βοής εγκρίθηκε το παρακάτω ψήφισμα με έξι βασικά αιτήματα, που αργότερα θα επιδιδόταν στον πρωθυπουργό διά επιτροπής:
Προς την Κυβέρνησιν της Ελλάδος.
Συνελθόντες σήμερον την 1ην Μαΐου του 1894 έτους, ημέραν Κυριακήν και ώραν 5ην μ.μ. πάντες οι διεθνείς Σοσιαλισταί και εν γένει πάντες οι υπό μισθόν ευρισκόμενοι και πάσχοντες εργάται Αθηνών-Πειραιώς αποφασίζομεν και ψηφίζομεν τα εξής:
α) Την Κυριακήν να κλείωνται τα καταστήματα καθ' όλην την ημέραν και οι εργάται ν' αναπάυωνται.
β) Οι εργάται να εργάζωνται επί 8 ώρας την ημέραν.
γ) Ν' απονέμεται σύνταξις εις τους εκ της εργασίας παθόντας και καταστάντας ανικάνους προς συντήρησιν εαυτών και της οικογένειας των 
δ) Να καταργηθούν αι θανατικαί εκτελέσεις. 
ε) Να καταργηθή η διά χρέη προσωπική κράτησις και
στ) Ανατίθεται εις τους διευθυντάς των σοσιαλιστικών εφημερίδων η επίδοσις του παρόντος ψηφίσματος εις την Κυβέρνησιν, επί τη βάσει του οποίου παρακαλείται αύτη να συντάξη νομοσχέδια και υποβάλη ταύτα εις την Βουλήν προς ψήφισιν κατά την αμέσως συγκληθησομένην αυτής σύνοδον.
Αθήναι, 1η Μαΐου 1894
(Έπονται αι υπογραφαί)

Πώς αντέδρασε ο τύπος; Ειρωνική ήταν η διάθεση της εφημερίδας "Το Άστυ", όπως διαφαίνεται κυρίως από το παρακάτω χρονογράφημα (ένα απόσπασμα) της 02.05:
"Επί τέλους επραγματοποιήθη κι αυτό το σοσιαλιστικό συλλαλητήριον, συμπληρώσαν αρκετά αισίως χθες ολόκληρον τριετίαν. Εφέτος προώδευσε πολύ, αφού πέρυσιν ο κόσμος ούτε μυρωδιάν επήρεν από την συγκέντρωσιν του, και μόνον η αστυνομία είχεν επεμβή όχι εξ αφορμής σοσιαλιστικού τινός επιφόβου πραξικοπήματος, αλλ' εξ έριδος και διαφωνίας μεταξύ αυτών των σοσιαλιστικών τάξεων....
Χθες όμως το συλλαλητήριον των σοσιαλιστών ανεπλήρωσεν ευθυμότατα την έλλειψιν των μουσικών εις το Στάδιον... Η αλήθεια είνε ότι πρώτην φοράν αι Αθήναι είδον τοιούτον θέαμα, την εν συνόλω συγκέντρωσιν οικογενειών, ομίλων, πλήθους εν γένει ποικίλου, εφωδιασμένου και με τας ομβρέλλας του μάλιστα δια την επαπειλούσαν βροχήν. Όλαι αι εργατικαί τάξεις εποίκιλλον το πολύ ούτο πλήθος, του οποίου τα επεισόδια και τα σχόλια διέχυνον επί τους ευρέος και γραφικού τοπίου του Σταδίου ευθυμίαν και ευφυολογίαν ακατάσχετον. Όλος ο κόσμος είχεν εις τους οφθαλμούς ζωγραφισμένην την έκπληξιν και εις τα χείλη τον γέλωτα, ηκούσθη δε να λέγη μία ξανθή παιδούλα, σύρουσα το φόρεμα της μαμάς της με ζωηράν περιέργειαν:
- Καλέ μαμά, τι πράγμα είνε ο σοσιαλισμός;.....".
Μάλιστα, ο χρονογράφος της εφημερίδας έδινε ιδιαίτερη έμφαση στα ειρωνικά σχόλια που ακούγονταν από μέρος των παρευρισκομένων - και δεν ήταν λίγα αυτά - όπως, "Καλό πράγμα ο σοσιαλισμός δι' ένα υποψήφιο βουλευτή", "τι αηδίες ήτανε αυτές" κλπ.
Εξάλλου, σε πρωτοσέλιδο άρθρο της 3ης Μαΐου ένας άλλου συντάκτης του "Άστεως" αμφισβητούσε "την εκ του προχείρου λύσιν αδυνάτων πραγμάτων εις τους αιώνας των αιώνων και χωρίς αμήν", όπως για παράδειγμα το αίτημα για την αργία της Κυριακής: "..Αλλ' εάν εκτός των μόνων εργαζομένων τοιούτων τπουγράφων και υπαλλήλων σιδηροδρόμων, οι άλλοι, οι μη κατ' όνομα εργάται, οι δημοσιογράφοι, οι ιατροί, οι παπάδες, οι αμαξάδες, οι μουσικοί, οι κουρείς, οι ηθοποιοί, οι καφετζήδες, οι καπνοπώλαι, οι ζαχαροπλάσται, παύσουν αιφνιδίως τας εργασίας των, φαντάζεσθε εις ποίαν στενοχωρίαν και πλήξιν θα ευρεθήτε σεις πρώτοι οι διασκεδαστικώτατοι σήμερον σοσιαλισταί των Αθηνών;", αναρωτιόταν ο συντάκτης της εφημερίδας, ο οποίος ωστόσο δεν δικαιώθηκε από την εξέλιξη της ιστορίας, καθώς σήμερα, αυτά που ο ίδιος χαρακτήριζε "αδύνατα εις τους αιώνας των αιώνων", θεωρούνται αυτονόητα, ενώ τα αιτήματα του ψηφίσματος, που είχε εγκριθεί από τους "διασκεδαστικότατους" σοσιαλιστές των Αθηνών του 1894, σήμερα θεωρούνται βασικά εργασιακά δικαιώματα στο μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη.
Χλιαρή, αλλά συγκριτικά με το "Άστυ" πιο θετική ήταν η υποδοχή που επιφύλαξαν στη συγκέντρωση άλλες εφημερίδες, χωρίς ωστόσο να συμφωνούν με το ιδεολογικό περίγραμμα, όπως η "Νέα Εφημερίς", που σχολίαζε στις 02.05: "Μα την αλήθειαν, δεν ειξεύρομεν, κατόπιν τούτων, αν υπάρχει τι ησυχώτερον εν τη πόλει στοιχείον των σοσιαλιστών, οίτινες ουδέ κατ' ελάχιστον φαίνονται διατεθειμένοι ν' ανταλλάξωσι τον τίτλον των με τον του... αντιβασιλικού ή αναρχικού!". Εξάλλου, η "Εφημερίς" (02.05) έκανε λόγο για "απαρχή νέας ανωδύνου κοινωνικής τάξεως εν Ελλάδι". Πάντως, οι δύο αυτές εφημερίδες περιέγραψαν με μεγαλύτερη αντικειμενικότητα τη συγκέντρωση της πρώτης Μαΐου, χωρίς να υπεισέρχονται σε ειρωνείες ή ανόητα κουτσομπολιά.
Και κάπως έτσι, την 1η Μαΐου 1894 πραγματοποιήθηκε ο πρώτος σοσιαλιστικός, εργατικός - ή όπως αλλιώς θέλετε - εορτασμός της Πρωτομαγιάς στην Ελλάδα, που οφείλουμε να ομολογήσουμε ότι τα αμέσως επόμενα χρόνια δεν είχε αντίστοιχη συνέχεια, καθώς για πολλά χρόνια οι σοσιαλιστικές ιδέες παρέμεναν στο περιθώριο, ενώ ο διήμερος εορτασμός της Πρωτομαγιάς διατηρούσε τον αρχικό χαρακτήρα της "Εορτής των Ανθέων".






Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου