Σαν σήμερα: 1 Σεπτεμβρίου

Πρώτη μέρα του μήνα, πρώτη του φθινοπώρου (ημερολογιακά τουλάχιστον), αλλά και μια μέρα γεμάτη σημαντικά γεγονότα τόσο στην ελληνική όσο και την παγκόσμια ιστορία είναι η σημερινή. Σαν σήμερα, η Ελλάδα έζησε στιγμές εθνικής περηφάνιας, προσδοκιών αλλά και ένα αμφιλεγόμενο δημοψήφισμα, ενώ η γερμανική εισβολή στην Πολωνία το 1939 σηματοδότησε την έναρξη του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου.


ΓΕΓΟΝΟΤΑ
Στις 1 Σεπτεμβρίου 1881 έγινε η εκκένωση της Λάρισας από τον τουρκικό στρατό και η επίσημη κατάληψη της πόλης από τον ελληνικό, κατ' εφαρμογή της συμφωνίας για παραχώρηση της Θεσσαλίας και της Άρτας στο ελληνικό βασίλειο (Μάρτιος 1881).
Το επίσημο τηλεγράφημα σημείωνε τα εξής:
"ΛΑΡΙΣΣΑ, 1/13 Σεπτεμβρίου (10 π.μ.) Την ώραν ογδόην της σήμερον πρωίας, τα τουρκικά στρατεύματα εξεκένωσαν την πόλιν της Λαρίσσης, χωρίς ν' αναμείνωσι την είσοδον της ελληνικής εμπροσθοφυλακής. Την ώραν ενάτην, απόσπασμα πεζικού εισήλθεν εις την πόλιν και έθετο φρουρούς εις διάφορα μέρη. Την ώραν δεκάτην, ο στρατηγός Σούτσος, επί κεφαλής της φάλαγγος, συνισταμένης εκ των ταγμάτων του πεζικού 9, 17 και 18, εκ του 8 τάγματος των Ευζώνων, εκ τεσσέραων ιλών της α΄ και μιας της γ΄ ιππαρχίας, εκ δύο ορεινών πυροβολαρχιών και αποσπάσματος χωροφυλακής, απάντων των ταγμάτων τούτων υπό την διοίκησιν του συνταγματάρχου Σ. Καραϊσκάκη, εισήλθεν εις την πόλιν, εν μέσω των αδιακόπων και βροντωδών ζήτω του πλήθους των κατοίκων της πόλεως, των πέριξ χωρίων και των τσιφλικίων και πληθύος προχούντων. Εν μέσω του πλήθους, εφαίνοντο παιδία των ισραηλιτικών σχολείων, κρατούντα σημαίας, φερούσας πατριωτικάς επιγραφάς και ψάλλοντα άσματα συγχαρητήρια προς τον ελληνικόν Στρατόν. Ουδαμού οι Τούρκοι κάτοικοι της Λαρίσσης εφάνησαν, διότι απεφάσισαν, ίνα, διαρκούσης της εισόδου των ελληνικών στρατευμάτων, οι Μουσουλμάνοι μένωσιν εντός των οικιών των. Αλλ' επί τη αποχή ταύτη, ουδέν ανευλαβές εγένετο, ούτε τις έκφρασις αντιπαθείας προς τους Τούρκους, εκ μέρους των Ελλήνων. Την Τετράδα, καταληφθήσονται η Τύρναβος και η Αγιά, μεθ' ο η διεθνής Επιτροπή μεταβαίνει εις Τσαμουρλή και εις τας εκβολάς του Πηνειού, όπως, επιβιβαζομένη του εκεί καταπλέοντος πλοίου, μεταβή εις Αθήνας....."


Στις 1 Σεπτεμβρίου 1911, ο κατάπλους του θωρηκτού "Αβέρωφ" αποτέλεσε σημαντικό γεγονός για τους κατοίκους της πρωτεύουσας, που κατέβηκαν κατά χιλιάδες στο Φάληρο για να το υποδεχθούν. Το θωρηκτό, που δυο χρόνια μετά θα διέπρεπε στους βαλκανικούς πολέμους και θα μετεξελισσόταν σε σύμβολο του ελληνικού πολεμικού ναυτικού, ήταν το πιο σύγχρονο της περιοχής, ενώ το όνομά του το όφειλε στον εθνικό ευεργέτη Γεώργιο Αβέρωφ, ο οποίος με τη διαθήκη του (το 1899) είχε αφήσει δυόμιση εκατομμύρια χρυσά φράγκα "προς κατασκευήν και συντήρησιν πολεμικού πλοίου χρησιμεύοντος ως ναυτική Σχολή των Δοκίμων".
Στην ομιλία του, ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος, προφήτευσε: ".. Η σπουδαία του Πολεμικού ημών Ναυτικού ενίσχυσις, ην συνεπάγεται η απόκτησις του νεοτεύκτου τούτου σκάφους, εν συνδυασμώ προς την επιτυχή δράσιν της Αγγλικής Ναυτικής Αποστολής σημειώνουν διά το Ναυτικόν ημών την αρχήν νέας περιόδου, ήτις πέποιθα ότι θα καταστήση τούτο εν βραχεί σχετικώς χρόνω άξιον του παρελθόντος του και των ελπίδων, ας επ' αυτού στηρίζει το έθνος".
Την επόμενη μέρα (02.09.1911), η εφημερίδα "Πατρίς" περιέγραφε στο ρεπορτάζ της το κλίμα ενθουσιασμού:
"Μολονότι η χθεσινή ημέρα ήτο λίαν ακατάλληλος διά καθόδους εις τα Φάληρα, λόγω της γενικής μετοικεσίας και της αναστατώσεως κάθε σπιτιού, εν τούτοις ο κόσμος, όλων εν γένει των τάξεων, προτιμήσας τας πιθανότητας ενός μαλλοτραβήγματος με τον νοικοκύρην του διά την αργοπορίαν ή και την αναβολήν της μετοικεσίας, παρά την απώλειαν του θεάματος του κατάπλου του "Αβέρωφ" μας, ήρχισεν από της 2ας μ.μ. της χθες να κατέρχεται σωρηδόν εις το Φάληρον....
... Αι μάζαι αι ογκώδεις και αι υπερμεγέθεις ήρχισαν κατερχόμεναι από της 3ης μ.μ. Είνε η ώρα, κατά την οποίαν διεξάγεται ομηρικός αγών εμπρός εις κάθε θύραν του σιδηροδρόμου και του τροχιοδρόμου διά την επιτυχίαν μιας απλής εισόδου εις το τραίνον. Τα παιδιά χάνουν τον πατέρα και ο πατέρας τα παιδία...
... Από της 2ας μ.μ. διαφαίνονται εις το βάθος του ορίζοντος μερικοί σκοτεινοί και σχεδόν διαλείποντες όγκοι. Όσον όμως τα λεπτά παρέρχονται, επί τοσούτον οι όγκοι ούτοι γίνονται καταφανείς και στερεοποιούνται. Την 2.15΄ εις το τέρμα του ορίζοντος διαγράφονται οπωσδήποτε ευκρινώς σχήματα πλοίων, πλεόντων κατά μέτωπον....
... Περί την 3ην ώραν, τα πλοία φαίνονται πλέον ευκρινώς. Δεξιά είνε το θωρηκτόν "Ψαρά", επί του οποίου είνε και ο κ. Τώφφελ, κατόπιν ο "Αβέρωφ" και μετά τον "Αβέρωφ", πάντοτε επί της ιδίας οριζοντίου και κατά μέτωπον γραμμής, αι "Σπέτσαι" και η "Ύδρα". Εκατέρωθεν των θωρηκτών τα εξ αντιτορπιλλικά κατ' αντιπαραγωγήν και τα τορπιλλοβόλα, εις το ακρότατον δε αριστερόν ο "Αλφειός".
Είνε η ώρα, κατά την οποίαν ο "Αβέρωφ" φαίνεται πλέον μέγας, ογκώδης, επιβλητικός, μεγαλοπρεπής. Τα βλέμματα του πλήθους στρέφονται προς αυτόν. Όλος ο κόσμος αυτόν μόνον παρατηρεί, αυτόν καμαρώνει, αυτός προσπαθεί να χορτάση....
...Και ο "Αβέρωφ", όσω προχωρεί η ώρα, περισσότερον μεγαλοπρεπής, περισσότερον ογκώδης, κολοσιαίος, εξακολουθεί να προχωρή αργά και σιγά προς τα Φαληρικά ύδατα, περικυκλωμένος από τα θωρηκτά, τα αντιτορπιλλικά και τα τορπιλλοβόλα.
Την 4ην παρά δέκα, ακριβώς, ο στόλος, εισελθών ήδη εις τον μυχόν του Φαληρικού όρμου, αγκυροβολεί....
... Η στιγμή της αγκυροβολίας του "Αβέρωφ" ήτο πράγματι ωραία. Ένα μικρόν σφύριγμα από το θωρηκτόν ειδοποίησεν, ότι η άγκυρα βυθίζεται εις τα νερά. Το πλοίον ευρέθη τότε ενηγκαλισμένον από απείρους λέμβους, διολισθαινούσας εις τα πλευρά του. Όλον εκείνο το πλήθος βαρκών και ατμακάτων, έγεινεν ανθρώπινος εσμός περί το θωρηκτόν, κυρίως δε περί την δεξιάν πλευράν του, όπου ήτο η κλίμαξ των επισήμων, ταπητόστρωτος και κιγκλιδώματα απαστράπτοντα.
Η κινηματογραφική επιχείρησις εκ του ωραίου θεάματος δεν έλειψε. Μία μηχανή του κινηματογράφου Πατέ ελάμβανε ταινίας της περί τον "Αβέρωφ" κινήσεως.... 
Δύο μουσικαί στρατιωτικαί ευρίσκοντο προ της εξέδρας και δεξιά του "Ακταίου", προς τον κήπον. Δύναμις χωροφυλάκων, υπό την εποπτείαν του διευθυντού της Αστυνομίας Πειραιώς κ. Μανωλοπούλου, ετήρει την τάξιν. Προς πρόληψιν λωποδυτικών δυσαρέστων είχον κατέλθει εξ Αθηνών ο κ. Μαρούδας και εκ Πειραιώς ο κ. Δαμασκηνός, αστυνόμοι της καταδιώξεως, μετά πολλών άλλων μυστικών λαγωνικών.
Η παράταξις των πλοίων υπήρξε μεγαλοπρεπεστάτη. Ο "Αβέρωφ" ηγκυροβόλησε προς το άκρον δεξιόν του ορμίσκου. Τα αντιτορπιλλικά και τα τορπιλλοβόλα επροχώρησαν προς το βάθος του όρμου. Τα θωρηκτά ηγκυροβόλησαν αριστερά του "Αβέρωφ" κατά σειράν. 
Η παράταξις παρουσίαζε κάτι το εξόχως ωραίον και εν ταυτώ το υπερόχως επιβλητικόν. Ολόκληρος η πολεμική ναυτική δύναμις της Ελλάδος, ισχυρά και σεβαστή, με τον όγκον του "Αβέρωφ", επεδεικνύετο διά να την καμαρώνουν....."
[Σχετικό θέμα: για τον κατάπλου της "Έλλης" στις 29 Ιουνίου 1914, βλ. εδώ]


Στις 1 Σεπτεμβρίου 1939, τις πρώτες πρωινές ώρες, εκδηλώθηκε γερμανική στρατιωτική επίθεση κατά της Πολωνίας, γεγονός που τις επόμενες ημέρες θα οδηγούσε στην κήρυξη του πολέμου κατά της Γερμανίας από τη Μ. Βρετανία και τη Γαλλία και θα ξεκινούσε ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος.
Το γερμανικό πρακτορείο ειδήσεων μετέδωσε μια στρατιωτική, ημερήσια διαταγή: "Η ώρα της δοκιμασίας έφθασε. Αφού εξαντλήθηκαν όλα τα μέσα, τα όπλα πρέπει ν' αποφασίσουν. Έχοντας συναίσθηση του δίκαιου αγώνα μας, θα αγωνισθούμε για τον εξής σκοπό: τη διαρκή ασφάλεια του γερμανικού λαού και για τον γερμανικό ζωτικό χώρο κατά ξένων επιθέσεων και διεκδικήσεων...".
Οι πρεσβευτές της Γαλλίας και της Μεγάλης Βρετανίας στο Βερολίνο επέδωσαν κοινή διακοίνωση στη γερμανική κυβέρνηση: "Νωρίς σήμερα το πρωί, ο Γερμανός καγκελάριος εξέδωσε προκήρυξη, η οποία καταδεικνύει με σαφήνεια ότι επρόκειτο να εκδηλωθεί επίθεση κατά της Πολωνίας. Πληροφορίες που ελήφθησαν από τη βρετανική και τη γαλλική κυβέρνηση αποδεικνύουν ότι τα γερμανικά στρατεύματα διέβησαν την πολωνική μεθόριο και ότι διεξάγονται επιθέσεις κατά πολωνικών πόλεων.
Υπό αυτές τις συνθήκες, οι κυβερνήσεις Αγγλίας και Γαλλίας φρονούν ότι με αυτήν την ενέργειά της, η γερμανική κυβέρνηση δημιούργησε συνθήκες επιθετικής χρήσης βίας εναντίον της Πολωνίας, που απειλεί την ανεξαρτησία της Πολωνίας, η οποία ζητά άμεση εκπλήρωση των υποχρεώσεων, τις οποίες ανέλαβαν οι κυβερνήσεις της Αγγλίας και της Γαλλίας να να σπεύσουν να τη βοηθήσουν. 
Κατά συνέπεια, είμαι υποχρεωμένος να πληροφορήσω την εξοχότητά σας ότι αν η γερμανική κυβέρνηση δεν είναι διατεθειμένη να παράσχει στην κυβέρνηση της Αυτού Μεγαλειότητας τη διαβεβαίωση ότι η γερμανική κυβέρνηση ανέστειλε κάθε επιθετική ενέργεια κατά της Πολωνίας και ότι είναι έτοιμη ν' αποσύρει τις δυνάμεις της από το πολωνικό έδαφος, η κυβέρνηση της Α.Μ. θα εκπληρώσει χωρίς δισταγμό τις υποχρεώσεις της έναντι της Πολωνίας".
Το ίδιο απόγευμα, ο Βρετανός πρωθυπουργός Τσάμπερλαιν, η πολιτική κατευνασμού που είχε ακολουθήσει τα προηγούμενα χρόνια κατά της Γερμανίας αποδείχτηκε ατελέσφορη, εκφώνησε έναν ιστορικό λόγο στο βρετανικό κοινοβούλιο με σπασμένη φωνή: "Δεν προτίθεμαι να πω πολλές λέξεις σήμερα. Έφθασε ο καιρός για δράση και τα λόγια δεν έχουν θέση. Επί δεκαοκτώ μήνες ευχόμουν να μην πέσει στους ώμους μου η ευθύνη ν' αναγκάσω τη χώρα αυτή να δεχθεί τη φρικαλέα δοκιμασία του πολέμου. Φοβάμαι ότι δεν θα μπορέσω ν' αποφύγω αυτήν την ευθύνη. Δεν έχω όμως και ανάγκη να διερωτηθώ ποιο είναι το καθήκον μου.... 
...Ο Γερμανός καγκελάριος δεν δίστασε να βυθίσει τον κόσμο στην αθλιότητα, για να εξυπηρετήσει τη δική του αναίσθητη φιλοδοξία... Ο Βρετανός πρεσβευτής στο Βερολίνο κατέστησε γνωστό σήμερα στη γερμανική κυβέρνηση ότι αν δεν παρασχεθούν ικανοποιητικές διαβεβαιώσεις ότι θα παύσει αμέσως κάθε επιθετική ενέργεια και ότι τα γερμανικά στρατεύματα θ' αποσυρθούν αμέσως από την Πολωνία, η βρετανική κυβέρνηση θα εκπληρώσει χωρίς δισταγμό τις υποχρεώσεις της...
... Απομένει τώρα σε μας να σφίξουμε τα δόντια και να κατέλθουμε στον αγώνα αυτό, τον οποίο εμείς τόζο έντονα προσπαθούσαμε ν' αποφύγουμε. Να κατέλθουμε στον αγώνα με καθαρή τη συνείδηση και με την υποστήριξη των κτήσεων και της βρετανικής αυτοκρατορίας και με την ηθική ενίσχυση του μεγαλύτερου μέρους του κόσμου. Καμία αφορμή έριδας δεν έχουμε με το γερμανικό λαό, εκτός του ότι επέτρεψε στον εαυτό του να κυβερνηθεί από ένα καθεστώς Ναζί. Εφόσον η κυβέρνηση αυτή συνεχίζει ν' ακολουθεί και να εφαρμόζει μεθόδους, οι οποίες τόσο επίμονα εκδηλώθηκαν κατά τα τελευταία δύο χρόνια, δεν είναι δυνατόν να υπάρξει ειρήνη στην Ευρώπη. Έχουμε αποφασίσει να θέσουμε τέρμα στις μεθόδους αυτές και αν στο νέο μας αυτό αγώνα κατορθώσουμε να αποκαταστήσουμε στον κόσμο τους νόμους της καλής πίστης και την εγκατάλειψη της βίας, οι βαριές θυσίες, οι οποίες επιβάλλονται από εμάς, θα βρουν την πληρέστερη δικαίωσή τους".
Τα χέρια της ένιψε η σοβιετική κυβέρνηση, που δεσμευόταν από το σύμφωνο μη επίθεσης, που είχαν υπογράψει λίγες μέρες νωρίτερα οι υπουργοί Εξωτερικών ΕΣΣΔ και Γερμανίας, Μολότωφ και Ρίμπεντροπ. Μιλώντας στο Ανώτατο Σοβιέτ, ο Μολότοφ ανέφερε:
"Είναι τόσο δύσκολο για τους κυρίους αυτούς να κατανοήσουν την αληθινή έννοια του σοβιετογερμανικού συμφώνου μη επίθεσης, σύμφωνα με το οποίο η Σοβιετική Ρωσία δεν υποχρεούται να πολεμήσει ούτε στο πλευρό της Αγγλίας εναντίον της Γερμανίας, ούτε στο πλευρό της Γερμανίας εναντίον της Αγγλίας; Είναι τόσο δύσκολο να καταλάβουν ότι η Σοβιετική Ρωσία ακολούθησε και ακολουθεί τη δικιά της, ανεξάρτητη πολιτική, βασιζόμενη μόνο στα συμφέροντά της; Αν αυτοί οι κύριοι έχουν την επιθυμία να κάνουν πόλεμο, ας πολεμήσουν αυτοί χωρίς τη Σοβιετική Ένωση και εμείς θα είμαστε θεατές του αγώνα τους".


Στις 1 Σεπτεμβρίου 1946 πραγματοποιήθηκε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος ή μάλλον... όχι ακριβώς! Οι ψηφοφόροι κλήθηκαν να επιλέξουν ανάμεσα σε τρία ερωτήματα: αν επιθυμούσαν την επιστροφή του Γεωργίου Β΄, αν τάσσονται κατά της επιστροφής του ή αν επιθυμούσαν αβασίλευτη δημοκρατία. Το ιδιόμορφο αυτό δημοψήφισμα διεξήχθη κάτω από επίσης ιδιόρρυθμες συνθήκες, καθώς υπήρξαν καταγγελίες για νοθεία. Σύμφωνα με τα τα επίσημα αποτελέσματα, ωστόσο, το 69% τάχθηκε υπέρ της επανόδου του Γεωργίου. Ενδεικτικό πάντως ήταν το γεγονός ότι τα πρώτα αποτελέσματα που δόθηκαν στη δημοσιότητα ήταν από περιοχές με συντριπτική περιοχή των μοναρχικών, ώστε στην αρχή να δίνεται η εντύπωση ότι υπέρ του Γεωργίου είχε ψηφίσει το 75% των ψηφοφόρων. Αντίθετα τα αποτελέσματα από την Αθήνα αλλά κι από την Κρήτη, που ειδικά στην τελευταία ήταν συντριπτικά υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας, γνωστοποιήθηκαν επισήμως μετά από δυο μέρες. Τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος αναγνωρίστηκε απ' όλα τα πολιτικά κόμματα, πλην ΚΚΕ, όμως δεν επηρέασε την εξέλιξη του εσωτερικού ζητήματος, καθώς συνεχίζονταν - και μάλιστα κλιμακώθηκαν - οι συγκρούσεις του κυβερνητικού στρατού με τους αντάρτες.


Στις 1 Σεπτεμβρίου 2004, μια χωρίς προηγούμενο τρομοκρατική επίθεση συγκλόνισε τη Ρωσία και ολόκληρο τον κόσμο. Είκοσι Τσετσένοι αυτονομιστές εισέβαλαν σε δημοτικό σχολείο της πόλης Μπεσλάν κρατώντας περισσότερα από 1.100 άτομα ως ομήρους - δασκάλους, γονείς και παιδιά. Η ομηρεία θα κρατούσε τρεις μέρες, μέχρι που το απόγευμα της 3ης Σεπτεμβρίου οι ρωσικές αρχές εισέβαλαν στο σχολείο. Σύμφωνα με τον τελικό απολογισμό, τουλάχιστον 385 άτομα έχασαν την ζωή τους, εκ των οποίων τα 186 ήταν παιδιά.



ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ
Ένα παλιό αθηναϊκό έθιμο ήταν η μετακόμιση της πρώτης Σεπτεμβρίου. Για διάφορους λόγους, με το που έμπαινε ο Σεπτέμβρης οι περισσότεροι Αθηναίοι κουβαλούσαν τα συμπράγκαλά τους και κινούσαν γι' άλλες γειτονιές. Πότε, πώς και γιατί ξεκίνησε, παραμένει άγνωστο. Ωστόσο, κάθε χρόνο στις 1 Σεπτεμβρίου, αλλά και μια-δυο μέρες πριν ή μετά, οι εφημερίδες είχαν χρονογραφήματα, που διακωμωδούσαν την κατάσταση που επικρατούσε στους αθηναϊκούς δρόμους.
Στις 1 Σεπτεμβρίου 1894, η "Εστία" σχολίαζε:΅
"Πρώτη Σεπτεμβρίου.. η μεγάλη ημέρα της αθηναϊκής μετοικεσίας. Τα σπίτια άνω-κάτω, οι δρόμοι άνω-κάτω. Κάρρα γεμάτα έπιπλα, αχθοφόροι, ανεβοκατεβάσματα, τρεχάματα, σπασίματα, φωναί, σύγχυσις, κακό. Το θέαμα επαναλαμβάνεται στερεότυπον κατ' έτος, αλλά πλέον στερότυποι επαναλαμβάνονται αι περιγραφαί εις τας αθηναϊκάς εφημερίδας... Δύο στίχοι του Σουρή παλαιοί, τα λέγουν όλα καλλίτερα από κάθε περιγραφήν:
Και μες το ανακάτωμα σκευών κ' επίπλων τόσων
Κατρακυλά ο Τέντζερης και βρίσκει το καπάκι". 
Εν τούτοις φέτος η μετοικεσία δεν είνε όσον άλλοτε γενική. Η πικρά πείρα εδίδαξε τους Αθηναίους ότι "κάθε πέρσυ και καλλίτερα" και πολλοί κάμνουν την απόφασιν να μένουν δύο και τρία και τέσσαρα έτη εις το ίδιον σπίτι, πράγμα το οποίον προ ολίγων ακόμη ετών εθεωρείτο ως υπεράνθρωπος ηρωισμός..."

Αντίστοιχου ύφους και το χρονογράφημα του "Εμπρός" στις 1 Σεπτεμβρίου 1897:
"Ανέτειλε και πάλιν η ημέρα της γενικής επαναστάσεως των αψύχων και της αυτόχρημα αναζυμώσεως των πραγμάτων. Η κίνησις, ο θόρυβος, η ζωή εν ζωηρά μικρογραφία. Η ανακατοσούρα και ο εκτοπισμός υπό κλίμακα, δυναμένην να δώση προσεγγίζουσαν ιδέαν της μετοικεσίας της Βαβυλώνος. 
Πού και πόθεν προέκυψε το έθιμον της αλλαγής των οικιών κατά την 1 Σεπτεμβρίου, είνε άγνωστον εις τους χρονογράφους. Ότι όμως η ημέρα είνε η καταλληλοτέρα εκ των 365 του έτους προς τον σκοπόν αυτών είνε προδηλότατον και αναμφισβήτητον. 
Δια΄μίαν μόνον κατηγορίαν ανθρώπων η ημέρα αύτη ανατέλλει πικρά και φαρμακερά. Διά τας και τους ερωτευμένους εις την γειτονιάν των και.. τους γάτους!
Όταν η τρυφερά γειτονοπούλα σκέπτεται ότι την επομένην, 2 Σεπτεμβρίου, θα ανοίξη εκ νέου το παράθυόρν τη, και αντί εις το αντικρυνό να ίδη ακόμη τον ξανθόν εκείνον με το μικρόν ανασεσυρμένον μουστάκι νεανίαν, τον οποίον έβλεπεν επί ολόκληρον έτος κάθε πρωί, και της έλεγε προφυλαγμένος από τη μισή κουρτίνα, διά να μη φαίνεται από το άλλο παράθυρο της μαμάς, μίαν καλημέραν, αντιληπτήν μόνον από αισθήσεις ερωτευμένου, όταν αντί όλων αυτών των επί εν έτος εξελισομένων ονειρωδών πρωινών σκηνών, ίδη απέναντί της το παράθυρό τη ανοιγόμενον και προβάλλουσαν την κεφαλήν ενός γέροντος ξηροβήχοντος.... ισοδυναμεί προς ημέραν απαισίαν και πικράν, και καλήτερα να μη ανατέλλη.."
[Βλ. σχετικά: Το παράξενο παλιό αθηναϊκό έθιμο της πρώτης Σεπτεμβρίου κι ένα σατιρικό ποίημα του Σουρή, που το διακωμωδούσε]


Στις 1 Σεπτεμβρίου 1922, όταν πλέον άρχισε να γίνεται αντιληπτό στην Ελλάδα το μέγεθος της μικρασιατικής τραγωδίας, το "Ελεύθερον Βήμα" έθετε το πρόβλημα των προσφύγων, οι οποίοι "κατά τους μετριωτέρους υπολογισμούς" υπολογίζονταν σε 500.000. "Οι πλείστοι εξ αυτών έχουν συγκεντρωθή εις τα Μικρασιατικά παράλια εκλιπαρούντες την αποστολήν ατμοπλοίων. Η Κυβέρνησις επανέλαβε το διάβημα της προκατόχου της παρά τοις Συμμάχοις με την παράκλησιν να διευκολύνουν την μεταφοράν των προσφύγων εις Ελλάδα και να αναλάβουν τον επισιτισμόν αυτών, έστω και προσωρινώς", έγραφε η εφημερίδα.
Σε άλλο ρεπορτάζ, ο ανταποκριτής του "Ελευθέρου Βήματος" στη Μυτιλήνη μετέφερε εικόνες από την κατάσταση που επικρατούσε στη Σμύρνη. "Γενικώς η πόλις παρουσιάζει θέαμα υπερτάτου τρόμου. Ο Τουρκικός όχλος απογυμνώνει οιονδήποτε πολίτην, ουδέ των Ευρωπαίων εξαιρουμένων. Τα καταστήματα Ξενοπούλου και Ορόζδι-Μπακ, τα οποία είνε Γαλλικής υπηκοότητος, διηρπάγησαν καίτοι φρουρούμενα υπό Γαλλικών αγημάτων. Πλείστοι, ριφθέντες εις την θάλασσαν όπως διασωθούν, εφονεύθησαν υπό των Τούρκων κολυμβώντες. Εκτός των Αγγλικών, τα λοιπά πολεμικά των Συμμάχων ουδεμίαν βοήθειαν παρέσχον εις τους ριπτομένους εις την θάλασσαν.
Τα χωρία Κουκλουτζά και Σεβδίκιοϊ εκάησαν. Οι κάτοικοι του προαστείου Σκάλα του Παπά εσφάγησαν. Η κατάστασις εξακολουθεί να παραμένη εις χείρας του Τουρκικού όχλου. Προ του Διοικητηρίου εφονεύθησαν αρκετοί Τούρκοι υπάλληλοι υπηρετήσαντες την Ελληνικήν Διοίκησιν. 
... Η Μυτιλήνη υπερεπληρώθη προσφύγων. Είναι ανάγκη όπως αποσταλούν πλοία προς παραλαβήν των στρατιωτών της Παλαιάς Ελλάδος".