Η ΑΠΕΡΓΙΑ ΤΩΝ ΗΘΟΠΟΙΩΝ ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΤΟΥ 1966

Ο τίτλος του σχετικού ρεπορτάζ της εφημερίδας ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, 16.07.1966

Οι περισσότεροι επαγγελματικοί κλάδοι έχουν κατέβει τα τελευταία χρόνια σε δυναμικές απεργιακές κινητοποιήσεις για τη διασφάλιση κεκτημένων. Μια από τις λίγες ομάδες που δεν έχει απεργήσει είναι οι ηθοποιοί, παρόλα τα σοβαρά οικονομικά προβλήματα, καθώς πολλοί είναι οι ηθοποιοί που συμμετέχουν σε σίριαλ χωρίς να έχουν ακόμη πληρωθεί μέρος ή και το σύνολο του συμφωνηθέντος μισθού. Κι όμως, όσο κι αν μας φαίνεται σήμερα αδιανόητο, υπήρξε μια εποχή, το καλοκαίρι του 1966, που οι ηθοποιοί του θεάτρου κατέβηκαν σε μαζικές κινητοποιήσεις (απεργία), ζητώντας καλύτερες συνθήκες εργασίας, ήτοι την καθιέρωση των εννέα παραστάσεων την εβδομάδα, έναντι των δώδεκα που μέχρι τότε ήταν υποχρεωμένοι ν' ανεβάζουν στο θέατρο.

Αξίζει να σημειωθεί, ότι οι 9 παραστάσεις είχαν κατ' αρχήν συμφωνηθεί μεταξύ ηθοποιών και θεατρικών επιχειρηματιών τον Ιανουάριο του 1966 και είχαν αρχίσει να εφαρμόζονται σε ορισμένα θέατρα, όταν το Συμβούλιο της Επικρατείας έκρινε άκυρο το σχετικό νομοθετικό διάταγμα για τυπικούς και μόνο λόγους. Μόλις αυτό έγινε γνωστό, και προτού ακόμη υπογραφεί και δημοσιευθεί επισήμως, οι περισσότεροι επιχειρηματίες έσπευσαν να επιβάλλουν στους ηθοποιούς την επαναφορά της θεατρικής εβδομάδας των δώδεκα παραστάσεων, με αποτέλεσμα εκείνοι να αντιδράσουν.

Διαβάζουμε σχετικά σε ρεπορτάζ της εφημερίδας ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, που δημοσιεύτηκε στο φύλλο της 16.07.1966 με αφορμή την έκτακτη γενική συνέλευση του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών μία ημέρα νωρίτερα: "Η συνέλευση άρχισε στις 11 π.μ. στον κινηματογράφο "Ίρις" με πρώτο ομιλητή τον πρόεδρο του ΣΕΗ κ. Μεσολογγίτη. Αναφερόμενος στο θέμα των εννέα παραστάσεων, ο κ. Μεσολογγίτης υπογράμμισε ότι με κανένα τρόπο οι ηθοποιοί δε θα δεχτούν περισσότερες. Θα αγωνισθούν, θα απεργήσουν, θα δοκιμασθούν ίσως, αλλά δε θα υποκύψουν". 

Στη συνέχεια, ο τότε πρόεδρος του ΣΕΗ αναφέρθηκε στις κατ' εξοχήν ανθυγιεινές συνθήκες εργασίες των ηθοποιών, οι οποίες σχετίζονται και με την υπερένταση που προκαλείται από την εργασία τους. Ο ηθοποιός Στέφανος Ληναίος, τότε γενικός γραμματέας του σωματείου, απέδειξε ότι η καθιέρωση των εννέα παραστάσεων την εβδομάδα θα ήταν προς το συμφέρον και των ίδιων των θεατρικών επιχειρηματιών, οι οποίοι θα έβγαζαν περισσότερα κέρδη με λιγότερα έξοδα. Εξάλλου, μιλώντας στην εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ (23.07.1966), ο κ. Ληναίος κατήγγειλε τη νοοτροπία ορισμένων εργοδοτών "ότι... οι ηθοποιοί είναι τυχαία εργαλεία που τα βάζουμε όπου θέλουμε, να δουλεύουν όσο θέλουμε...".

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι μαχητικές θέσεις που ανέπτυξαν στη συνέλευση ορισμένοι από τους σπουδαιότερους πρωταγωνιστές της εποχής, όπως η Έλλη Λαμπέτη και η Αλίκη Βουγιουκλάκη. σύμφωνα με το ίδιο δημοσίευμα. Η Λαμπέτη ήταν απόλυτη: "Αφού έχουμε ακόμη στα χέρια μας το όπλο της απεργίας γιατί το συζητάμε; Θα απεργήσουμε και θα επιβάλλουμε τη θέληση μας. Πάνω στα σανίδια του θεάτρου δίνουμε τη ζωή μας. Δεν μπορεί αυτό να μη μετριέται και να λογαριάζονται μόνο οι ώρες των παραστάσεων". Μάλιστα, σε συνέντευξη της στην εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ στις 8 Αυγούστου εμφανίστηκε ακόμη πιο επιθετική ζητώντας την καθιέρωση των επτά παραστάσεων.

Η Αλίκη Βουγιουκλάκη στράφηκε εναντίον του θεατρικού επιχειρηματία κ. Μπουρνέλλη, που πρωτοστατούσε στην επαναφορά των δώδεκα παραστάσεων: "Το Σάββατο βράδυ συμπληρώνουμε εννέα παραστάσεις. Δε θα δώσουμε ούτε μία παραπάνω, αλλά θα υποβάλλουμε μήνυση κατά του κ. Μπουρνέλλη για καλλιτεχνική δυσφήμηση, γιατί ο κόσμος που θα πάει την Κυριακή στο θέατρο του Κήπου και θα φύγει γιατί θα είναι κλειστό, ξέρει τον Παπαμιχαήλ και τη Βουγιουκλάκη. Δεν ξέρει τον Μπουρνέλλη".

Άλλωστε, ο Δημήτρης Παπαμιχαήλ προειδοποίησε τον επιχειρηματία ότι σε περίπτωση που απέλυε τους ηθοποιούς που απεργούσαν και προσλάμβανε αντικαταστάτες, ο ίδιος θα τους κακομεταχειριζόταν. Η συμμετοχή των δύο αγαπημένων πρωταγωνιστών, της Αλίκης Βουγιουκλάκη και του Δημήτρη Παπαμιχαήλ, ήταν έντονη και από χρηματικής απόψεως, καθώς είχαν προσφέρει στο ΣΕΗ 5.000 δραχμές υπέρ του απεργιακού ταμείου.

Η επιτυχία της απεργίας ήταν πρωτοφανής, όπως σημείωσε και ο ηθοποιός Δημήτρης Νικολαΐδης, ο οποίος υπενθύμισε ότι στην προηγούμενη απεργία που είχαν προκηρύξει οι ηθοποιοί προ δεκαετίας  για την καθιέρωση της αργίας της Δευτέρας "απεργούσαμε μονάχα δυο-τρεις ηθοποιοί και στη γενική συνέλευση ήμασταν είκοσι. Σήμερα απεργούμε όλοι και δεν μας χωράει ένα θέατρο για να κάνουμε συνέλευση". Να σημειωθεί ότι η αργία της Δευτέρας για τα θέατρα καθιερώθηκε το 1958.

Πάντως, κατ' αρχήν το αυτί των θεατρικών επιχειρηματιών δεν φαινόταν να ιδρώνει. Σε ανακοίνωση της, η Πανελλήνια Ένωση Ελεύθερου Θεάτρου, πρόεδρος της οποίας ήταν ο Λάμπρος Κωνσταντάρας, έκανε λόγο για "καταστροφικές συνέπειες του αδικαιολόγητου και ανεδαφικού μέτρου" επιμένοντας ότι η αντίθεση της στην καθιέρωση των εννέα παραστάσεων δεν οφειλόταν σε απληστία ή σε σκληρότητα.
Ο ίδιος ο Κωνσταντάρας είχε εξ αρχής ταχθεί εναντίον της μείωσης του αριθμού των παραστάσεων, όπως και η πλειοψηφία των θεατρικών επιχειρηματιών και θιασαρχών της εποχής, σύμφωνα με ανακοίνωση της ένωσης του, το Μάιο του 1965. Μεταξύ αυτών ήταν ο Κάρολος Κουν, ο Δημήτρης Μυράτ, η Σοφία Βέμπο, ο Κώστας Ρηγόπουλος με την Κάκια Αναλυτή, ο Κώστας Χατζηχρήστος, ο Μίμης Τραϊφόρος, ο Βασίλης Μπουρνέλης, ο Βαγγέλης Λιβαδάς κ.ά..
Αντίθετα, υπέρ του αιτήματος των ηθοποιών για μείωση του αριθμού των παραστάσεων είχαν ψηφίσει ο Ντίνος Ηλιόπουλος, ο Μίμης Φωτόπουλος, η Τζένη Καρέζη, ο Αλέκος Αλεξανδράκης, ο Βασίλης Αυλωνίτης, η Γεωργία Βασιλειάδου, ο Νίκος Ρίζος, η Έλλη Λαμπέτη, ο Τίτος Βανδής, ο Διονύσης Παπαγιαννόπουλος, ο Νίκος Σταυρίδης και ο Τάκης Μηλιάδης, οι περισσότεροι εκ των οποίων ήταν μισθωτοί ή καινούριοι θιασάρχες.
Λίγες μέρες μετά την κήρυξη της απεργίας, ο Μπουρνέλλης προχώρησε στην απόλυση του Γιάννη Μιχαλόπουλου, ο οποίος συμμετείχε στην επιθεώρηση "Σήκω χόρεψε συρτάκι" των Γιαννακόπουλου - Μαρκέα. Παρόλο που ο Μιχαλόπουλος δεν ήταν ο μόνος ηθοποιός του θιάσου που απήργησε, απολύθηκε απλά και μόνο για τη συνδικαλιστική του δράση ως μέλος του ΣΕΗ, ενώ δύο άλλοι ηθοποιοί του θιάσου υποχρεώθηκαν να τον αντικαταστήσουν στα νούμερα που εκείνος εμφανιζόταν, όπως διαβάζουμε στο σχετικό ρεπορτάζ της εφημερίδας ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ με ημερομηνία 20.07.1966.

Όπως ήταν αναμενόμενο, οι ηθοποιοί σκλήρυναν περαιτέρω τη στάση τους εξαγγέλλοντας νέα πανθεατρική απεργία διαρκείας από το ερχόμενο Σάββατο (23 Ιουλίου), ενώ παράλληλα με την καθιέρωση των εννέα παραστάσεων ζητούσαν αύξηση της κατώτατης σύνταξης των ηθοποιών στις 2.500 δραχμές, καταγγελία της συλλογικής σύμβασης που προέβλεπε κατώτατο ημερομίσθιο τις 135 δραχμές, επιθεώρηση όλων των θεάτρων και ανακατασκευή των ανθυγιεινών χώρων, ίδρυση Ανώτατης Κρατικής Θεατρικής Σχολής και αυστηρότερες προϋποθέσεις των ήδη Σχολών που ήδη λειτουργούσαν.

Η απεργία διαρκείας που είχε εξαγγελθεί, τελικά δεν πραγματοποιήθηκε, αλλά ανεστάλη για δύο εβδομάδες, ύστερα από μεσολάβηση του τότε υπουργού Εργασίας κ. Μπακατσέλου, ο οποίος διαβεβαίωσε ότι "η κυβερνητική απόφαση για τις 9 παραστάσεις είναι αμετάκλητη", ενώ δέχτηκε τόσο την έναρξη διαπραγματεύσεων για την αύξηση της κατώτατης σύνταξης όσο και την έναρξη επιθεωρήσεων στα θέατρα της πρωτεύουσας. Παράλληλα, ο Λάμπρος Κωνσταντάρας, ως πρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Ελεύθερου Θεάτρου δεσμεύθηκε για την τήρηση του καθεστώτος των εννέα παραστάσεων. 

Πράγματι, δύο εβδομάδες μετά, στις 5 Αυγούστου, οι υπουργοί Παιδείας και Εργασίας υπέγραψαν τα διατάγματα που για τις 9 παραστάσεις των θεάτρων, αλλά και για το συνταξιοδοτικό, με αποτέλεσμα να ανασταλεί οριστικά η προοπτική μιας νέας απεργιακή κινητοποίησης των Ελλήνων ηθοποιών. Αργότερα, οι παραστάσεις θα μειώνονταν στις 8 την εβδομάδα.

Με αφορμή το θάνατο του ηθοποιού Θόδωρου Έξαρχου το Μάιο του 2009, ο Στέφανος Ληναίος έγραψε ένα κείμενο ενθυμούμενος στιγμές από την κοινή δράση των δύο ηθοποιών, οι οποίοι μάλιστα συνυπήρξαν στο ΣΕΗ την περίοδο 1965-'67, ο μεν Ληναίος ως γενικός γραμματέας, ο δε Έξαρχος ως αναπληρωτής. Στο συγκεκριμένο κείμενο, το οποίο δημοσιεύεται στη σελίδα http://www.thealpha.gr/readcontent.asp?aid=994, ο Στέφανος Ληναίος - μεταξύ άλλων - θυμήθηκε τους αγώνες από την εποχή των αγώνων για την καθιέρωση των εννέα παραστάσεων γράφοντας:

"Ίσως λίγοι από τους σημερινούς νέους γνωρίζουν ότι εκείνα τα χρόνια, μέχρι το 1958 που κατοχυρώσαμε τη Δευτέρα αργία και μέχρι το 1966 που έγιναν οι 9 παραστάσεις, όλα τα θέατρα έπαιζαν τουλάχιστο δύο και τρία έργα το χρόνο. Με αποτέλεσμα να είμαστε κάθε μέρα και όλη τη μέρα στο Θέατρο. Πρόβες 10 με 2 το πρωί και δύο παραστάσεις 5 με 12 μισή το βράδυ. Κάθε μέρα..!! Και λίγοι,από τους σημερινούς νέους, γνωρίζουν το λυσσαλέο πόλεμο πολλών τότε επιχειρηματιών που απειλούσαν με απόλυση τους αδύνατους ηθοποιούς. Με κορυφαία αθλιότητα τη διάδοση, που εκμεταλλεύτηκε αργότερα και η δικτατορία, ότι όλοι οι αγώνες μας ήταν…δάκτυλος της Μόσχας για να..εξοντώσουμε τις θεατρικές επιχειρήσεις..!!".