Οι πρωτοπόρες νομοθετικές πρωτοβουλίες του Αθανάσιου Τυπάλδου Μπασιά υπέρ της ισότητας των δύο φύλων και της θέσπισης του πολιτικού γάμου το 1919 και το 1920

Αν χρειαζόταν να ξεχωρίσουμε τους πρωτοπόρους Έλληνες βουλευτές, εκείνους που υπερασπίστηκαν την πρόοδο και το θεσμικό εκσυγχρονισμό της ελληνικής κοινωνίας όχι μόνο με τα λόγια τους αλλά και με έργα, περίοπτη θέση θα έπρεπε να επιφυλάξουμε για τον Αθανάσιο Τυπάλδο Μπασιά (1868 - 19.03.1924). Το όνομά του είναι άγνωστο στους περισσότερους, ίσως γιατί οι νομοθετικές του πρωτοβουλίες εκδηλώθηκαν σε μια εποχή, κατά την οποία η ελληνική κοινωνία ήταν ακόμα απροετοίμαστη να τις δεχθεί, ενώ έδιναν την αίσθηση ενός μοναχικού καβαλάρη με αρκετά προχωρημένες απόψεις σχετικά με τη θέσπιση δικαιώματος ψήφου στις γυναίκες και την κατοχύρωση της ισότητας των δύο φύλων, όσο και γύρω από την καθιέρωση του πολιτικού γάμου. Πρόκειται για ζητήματα που νομικά τακτοποιήθηκαν μόλις τη δεκαετία του 1980, όμως σχετικά νομοσχέδια κατατέθηκαν για πρώτη φορά από τον Μπασιά - τότε βουλευτή Κεφαλληνίας και Ιθάκης - ήδη από την περίοδο 1919-1920!

Η πρώτη νομοθετική πρωτοβουλία του Μπασιά εκδηλώθηκε το Δεκέμβριο του 1919 και απέβλεπε στην κατοχύρωση της ισότητας ανδρών και γυναικών. Το σχέδιο νόμου, που ο ίδιος κατέθεσε, αποτελούταν από δύο μόλις άρθρα, εκ των οποίων ουσιαστικά το ένα μόνο φιλοδοξούσε ν’ αλλάξει συθέμελα την ελληνική κοινωνία:

Άρθρον 1^ον. Αι διατάξεις όλων των νόμων και διαταγμάτων του αστικού και δημοσίου δικαίου εν Ελλάδι εφαρμόζονται εξ ίσου επί αμφοτέρων των φύλων. Πάσα εκ των υφισταμένων νόμων μείωσις της καταστάσεως της γυναικός καταργείται.

Άρθρον 2^ον. Έναρξις της ισχύος του παρόντος νόμου, εν μέρει ή εν όλω ορισθήσεται διά Β. Διατάγματος.

Αποκαλυπτική του καινοτόμου και αυθεντικά φεμινιστικού τρόπου σκέψης του Μπασιά ήταν η συνέντευξή του, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Αθήναι τα Χριστούγεννα της ίδιας χρονιάς. Αυτά είναι κάποια εκτενή, πλην όμως χαρακτηριστικά αποσπάσματα της συνομιλίας του με το δημοσιογράφο Στέφανο Δάφνη, ο οποίος εξέφραζε τις απορίες της ανδροκρατούμενης κοινωνίας:

[...] Σήμερον, η μειονεκτική θέσις της γυναικός απέναντι της Πολιτείας καθιστά μειονεκτικήν την θέσιν της και απέναντι του ανδρός. Είνε γνωστόν, ότι οι άνδρες της λαϊκής μάζης, σύζυγοι, πατέρες, αδελφοί, κακομεταχειρίζονται τας γυναίκας των, ενίοτε και μέχρι βαναυσότητος. Επικρατεί παρ’ ημίν η Ανατολική αντίληψις ότι το θήλυ είνε πολύ υποδεέστερον του άρρενος, προωρισμένον μόνον να χρησιμεύη ως μηχανή παιδοποιίας, σκεύος ηδονής, δούλη του ανδρός, μη έχουσα κανέν δικαίωμα να καθορίζη τα καθ’ εαυτήν. Όταν η Πολιτεία καλέση την γυναίκα να συμμετέχη εις τα έργα της και την υψώση εις το ίδιον επίπεδον δικαιωμάτων με τον άνδρα, θα γεννηθή εις τον σύζυγόν της, τον πατέρα της, τον αδελφόν της η αντίληψις ότι είνε και αυτή αξία μεγαλειτέρας εκτιμήσεως, ότι αφού η Πολιτεία την τιμά, πρέπει και αυτός να την τιμήση. Τότε θα ενισχυθή το θάρρος της, θα ευρυνθούν οι πνευματικοί της ορίζοντες και η ψυχή της θ’ αποτινάξη την νάρκην της δουλείας.

- Και νομίζετε σοβαρώς ότι ο τόπος είνε κατάλληλος και διά το δένδρον του φεμινισμού;

- Σοβαρώς το πιστεύω. Υπάρχει σήμερον μία ημερότης ηθών, την οποίαν δεν εγνωρίζαμεν εις παρελθούσας εκλογάς. Από τον καιρόν που αι γυναίκες δεν ετολμούσαν να βγουν μόνες των εις τους δρόμους μέχρι του σημερινού που εισήλθον εις όλα τα στάδια της βιοπάλης εσημειώθη καταπληκτική πρόοδος. [...]

[..]

- Λέγουν ότι οι ξανθές είνε άστατες. Και ποιος μας εγγυάται ότι η αστασία των δεν θα επεκτείνεται και εις τας πολιτικάς των γνώμας;

- Οπωσδήποτε, εγώ δεν κάμω διάκρισιν εις το νομοσχέδιόν μου. Ξανθές, μελαγχροινές, σταράτες, όλες να πάρουνε ψήφο.

- Και οι άσχημες;

- Όλες. Τι μας μέλλει;

- Τίποτε. Αλλ’ έχω μίαν ανησυχίαν. Τι θα γίνη η Ελληνική κουζίνα; Ποίος θα μας ζυμώνη τα Χριστόψωμα; Ποίος θα παραγεμίζη τον γάλον; Ποίος θα φτειάνη το γαλακτομπούρεκον;

- Ησυχάστε. Ουδείς κίνδυνος διά την οικιακήν οικονομίαν. Σήμερα υπάρχουν σπίτια, όπου άνδρας και γυναίκα εργάζονται ως υπάλληλοι. Όταν σχολάζουν, πηγαίνουν σπίτι και σαν καλοί σύντροφοι ετοιμάζουν μαζύ το γεύμα των. Πιστεύσατε δε ότι είνε και ευγενείς.

- Και τι λέγει η κυρία Μπασιά για όλα αυτά;

- Συμμερίζεται τας πεποιθήσεις μου. Διότι δεν υπάρχει δικαιοτέρα υπόθεσις. Η Ελληνίς προσέφερε και προσφέρει πολυτιμωτάτας υπηρεσίας εις την κοινωνία και την Πατρίδα. Αυτή εγέννησε τους μαχητάς των ενδόξων πολέμων και η δράσις της εις τας τελευταίας εθνικάς περιπετείας υπήρξεν απαράμιλλος. Η καρτερία εις δοκιμασίας Σπαρτιατική. Της αξίζει η μεγάλη αυτή αμοιβή.

[..]

- Και το δικαίωμα του εκλέγεσθαι, κύριε Μπασιά;

- Γιατί όχι;

- Και γυναίκες υπουργοί, λοιπόν;

- Αν σχηματίσουν ισχυρόν κόμμα, διατί να μη συμμετέχουν και εις την Κυβέρνησιν της χώρας με τινας υπουργούς;

- Υπουργείον μιξτ, λοιπόν.

- Οπωσδήποτε, αυτό εξαρτάται εκ της κατευθύνσεως που θα ακολουθήσουν τα γυναικεία ρεύματα. Ο φεμινισμός θα έχη μεγάλην εξέλιξιν.

- Και πού θα φθάσωμεν μίαν ημέραν;

- Εις τον ελεύθερον γάμον ίσως.

Στέκομαι και κυττάζω τον κ. Μπασιάν έκπληκτος.

- Είσθε πάντοτε ο βουλευτής Κεφαλληνίας, κύριε Μπασιά;

- Και Ιθάκης, παρακαλώ.

- Εις την οποίαν μίαν φοράν και ένα καιρόν έζησε η πιστή Πηνελόπη.

- Αυτά συνέβησαν προ χιλιάδων χρόνων. Σήμερα άλλαξαν αι κοινωνίαι. Και μη νομίζετε ότι ο ελεύθερος γάμος θα ζημιώση. Θα φέρη μάλιστα και την ευτυχίαν της συγχρόνου ζωής. Διότι θα απαλλάξη τον άνδρα των μεριμνών της οικογενείας και θα τον αφήση ελεύθερον...

- Εις τον έρωτα;

- Θα τον αφήση ελεύθερον να δράση δι’ όλων των ψυχικών και σωματικών του ιδιοτήτων εις την ευημερίαν της κοινωνίας και εις την εξυπηρέτησιν όλων των τάσεων και των ιδεωδών της ανθρωπότητος. Η παροχή ισοπολιτείας εις τας Ελληνίδας θα σημειώση τον μεγαλείτερον σταθμόν εις την σταδιοδρομίαν του Ελληνικού βίου.

Όμως ο Αθανάσιος Τυπάλδος Μπασιάς δεν ήταν φανατικός υπέρμαχος μόνο της ισοπολιτείας ανδρών και γυναικών, αλλά αγωνίστηκε και για τη νομική κατοχύρωση του πολιτικού γάμου. «Η ταχύτης είνε το πνεύμα του αιώνος και ο κ. Μπασιάς τα θέλει όλα με αυτοκινητιστικήν ταχύτητα. Οι μόνοι που θα καταληφθούν εξ ιεράς αγανακτήσεως θα είνε ασφαλώς οι παπάδες. Διότι ο Πολιτικός Γάμος θα φονεύση τον Θρησκευτικόν, ήτοι τα «τυχηρά» των, το μεγάλον παπαδομάνδηλον με τας χρηματικάς προσφοράς του κουμπάρου και των συγγενών, τα κουφέτα του δίσκου και τα λοιπά ωραία πράγματα», σχολίαζε ο Στέφανος Δάφνης σε άρθρο του στην εφημερίδα Αθήναι στις 21 Ιουνίου 1920.

Στο ίδιο άρθρο δημοσιευόταν και η πρόταση νόμου του βουλευτή, όπως κατατέθηκε στη Βουλή προς επεξεργασία, η οποία αποτελούταν από εννιά άρθρα:

Άρθρον 1^ον. Ο Πολιτικός Γάμος εν Ελλάδι είνε προαιρετικός μεν διά τους γάμους μεταξύ Ελλήνων υπηκόων ανηκόντων εις το αυτό θρήσκευμα ή .. [σ.σ. η λέξη δεν είναι ευκρινής] υποχρεωτικός δε διά τους γάμους μεταξύ Ελλήνων υπηκόων και αλλοδαπών, ή μεταξύ Ελλήνων υπηκόων ων οι σύζυγοι διαφέρουσι κατά το θρήσκευμα ή την αίρεσιν. Οι αλλοδαποί δύνανται επίσης να τελέσωσι πολιτικόν γάμον.

Άρθρον 2^ον. Ο Πολιτικός γάμος και μόνος αν τελεσθή παράγει απάσας τας εννόμους σχέσεις του γάμου και τας εκ τούτου νομίμους συνεπείας, αποτελέσματα και υποχρεώσεις. Δύναται να προηγείται ή έπεται του θρησκευτικού.

Άρθρον 3^ον. Ο Πολιτικός γάμος τελείται ενώπιον του κατά νόμον περί ληξιαρχικών πράξεων ληξιάρχου και τεσσάρων μαρτύρων αδιακρίτως φύλου, δέον δε να περιέχη τα εν άρθροις 7 και 21 του νόμου τούτου στοιχεία, προς δε ν’ αναγράφη ρητώς την δήλωσιν και βεβαίωσιν της ελευθέρας αμοιβαίας συναινέσεως των συζύγων, ην και υπογράφωσιν, εν αδυναμία δε γίνεται ειδική τούτου μνεία.

Άρθρον 4^ον. Εν τη αλλοδαπή ο πολιτικός γάμος τελείται ενώπιον των διπλωματικών ή προξενικών υπαλλήλων της Ελλάδος, ή ενώπιον της αρμοδίας αλλοδαπής αρχής, συμφώνως τω νόμω της χώρας.

Άρθρον 5^ον. Εν πλω, εκστρατεία ή στρατοπέδω, ο γάμος τελείται ενώπιον των κατά τον ανωτέρω  νόμον εντεταλμένων την σύνταξιν ληξιαρχικών πράξεων οίτινες οφείλουσιν άμα τη αφίξει αυτών εις πρώτον Ελληνικόν λιμένα ή όπου υπάρχει Ελληνική Προξενική αρχή, να παραδώσωσι την πράξιν της τελέσεως του γάμου εις τον ληξίαρχον συντασσομένου επί τούτω πρακτικού υπογραφομένου παρά του τελέσαντος τον γάμον του ληξιάρχου και τεσσάρων μαρτύρων αδιακρίτως φύλου.

Εν περιπτώσει δ’ εκστρατείας ή εν στρατοπέδω, αι σχετικαί ανωτέρω πράξεις αποστέλλωνται εις το επί της Δικαιοσύνης Υπουργείον μέσω του επί των Στρατιωτικών μετ’ εκθέσεως ειδικής βεβαιούσης τα γεγονότα.

Άρθρον 6^ον. Ο Πολιτικός γάμος τελείται πάντοτε δημοσία εν τω κοινοτικώ ή δημοτικώ καταστήματι μετά οκτώ ημέρας από της υποβολής εγγράφου αιτήσεως των μελλονύμφων βεβαιούντων την κοινήν συναίνεσιν και την έλλειψιν κωλυμάτων γάμου, ήτις εν περιλήψει δημοσιεύεται, επισυνάπτουσι δε πιστοποιητικόν ταυτότητος αυτών. Όλως εξαιρετικώς και κατόπιν ιατρικής βεβαιώσεως δύναται ο ληξίαρχος να μεταβή παρά τω αιτούντι ασθενεί και τελέση τον γάμον παρόντων των μαρτύρων και ανοικτών των θυρών, ή και να παραβή διά τον λόγον αυτόν την οκταήμερον προθεσμίαν.

Άρθρον 7^ον. Πας ενδιαφερόμενος δύναται να προβάλη ενστάσεις προ της τελέσεως του γάμου, αίτινες δικάζονται επ’ ακροατηρίου κατά την πρώτην δικάσιμον ενώπιον του Πρωτοδικείου της περιφερείας, όπερ εκδίδει την απόφασιν αυτού κατά την αυτήν συνεδρίαν και ήτις δεν υπόκειται εις έφεσιν ή αναίρεσιν. Ο εν δολία προαιρέσει προβάλλων τοιαύτας ενστάσεις τιμωρείται με τας  ποινάς του ψευδομάρτυρος και υπόκειται εις αποζημίωσιν εκτός εάν ούτος τυγχάνει γονεύς.

Άρθρον 8^ον. Κωλύματα γάμου εισί μόνον τα εξής:

1) Ηλικία κατωτέρα των 18 ετών συμπεπληρωμένη διά τον άνδρα και 16 ετών συμπεπληρωμένη διά την γυναίκα.

2) Η έλλειψις της πλήρους και ελευθέρας συναινέσεως προ τελέσεως του γάμου είτε ψυχολογική είτε σωματική βία εξασκήθη προς τούτο.

3) Η έλλειψις της ελευθέρας βουλήσεως  τινός λόγω φρενοπαθείας, ή μη κεκτημένου ακεραίας τας φρένας.

4) Υφιστάμενος νόμιμος και μη άκυρος γάμος ή μη διαλυθείς διά του θανάτου ή του διαζυγίου.

5) Μεταξύ ανιόντων και κατιόντων επ’ άπειρον, μεταξύ των εκ πλαγίου μέχρι και του δευτέρου βαθμού εξ αίματος.

Τα κωλύματα ταύτα της συγγενείας χωρούσι και επί των οπωσδήποτε φυσικών τέκνων και αδελφών και επί των ετεροθαλών τοιούτων.

6) Ο και η ένοχος μοιχείας μετά του και της συνενόχου αυτών.

Άρθρον 9^ον. Τα ανωτέρω κωλύματα καθιστώσιν άκυρον τον γάμον, πλην του της ηλικίας, εφ’ όσον ήθελεν επέλθη εγκυμοσύνη, ή παρέλθωσιν εξ μήνες από της ενηλικιώσεως.

Εξάλλου, στην εισηγητική του έκθεση ο Μπασιάς εξηγούσε ότι ο θεσμός του πολιτικού γάμου είχε καταστεί «απαραίτητος διά την υπερτριπλασιασθείσαν Ελλάδα, η οποία έχει ήδη υπηκόους διαφόρων θρησκευμάτων και αιρέσεων. Έχει ακόμη και ένα Βουδδιστήν τον αξιαγάπητον κ. Ίβον, ο οποίος πρέπει να διευκολυνθή εις τον έγγαμον βίον, οψέποτε φθάση μέχρι του απονενοημένου τούτου διαβήματος. Ποίος θ’ αποτολμήση σήμερον να συστήση εις τον ετερόδοξον μελλόνυμφον ν’ ασπασθή την ορθοδοξίαν όπως τω επιτραπή ο γάμος ή ν’ αναλάβη αθέμιτον υποχρέωσιν υπέρ του θρησκεύματος εις ο θα προεξόφλει την συνείδησιν των εκ του τοιούτου γάμου τέκνων;».

Τελικά, καμία από τις δύο νομοθετικές πρωτοβουλίες του Μπασιά δεν υιοθετήθηκε από το ελληνικό Κοινοβούλιο της εποχής. Ειδικά η θέσπιση του προαιρετικού πολιτικού γάμου, παρότι απασχόλησε την επιτροπή κατάρτισης του νέου Αστικού Κώδικα στις αρχές της δεκαετίας του 1930, άργησε πάνω από έξι δεκαετίες μέχρι να εισαχθεί, καθώς αυτός καθιερώθηκε μόλις το 1982 (με το νόμο 1250/1982) μέσα σε κλίμα έντονων πολιτικών και θρησκευτικών αντιδράσεων! 

Αντίθετα, πολύ νωρίτερα, στις αρχές του 1930 (και ενώ το 1921 απορρίφθηκε η σχετική πρόταση του πρωθυπουργού Δημητρίου Γούναρη), οι Ελληνίδες απέκτησαν δικαίωμα ψήφου, αν και μόνο για τις δημοτικές εκλογές (προαιρετικά, μόνον όσες ήταν εγγράμματες άνω των 30 ετών, εφόσον φρόντισαν να εγγραφούν εγκαίρως στους εκλογικούς καταλόγους) χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία, ενώ οι πρώτες που όντως άσκησαν το δικαίωμα αυτό, ήταν οι Θεσσαλονικιές στη δημοτική εκλογή της 14ης Δεκεμβρίου 1930. Με το ν. 2159/1952 οι Ελληνίδες απέκτησαν και το δικαίωμα του εκλέγεσθαι, ενώ λίγους μήνες αργότερα εξελέγη και η πρώτη γυναίκα βουλευτής του ελληνικού Κοινοβουλίου, η Ελένη Σκούρα, όμως η νομική κατοχύρωση της ισοπολιτείας ανδρών και γυναικών θα καθυστερούσε αρκετές δεκαετίες ακόμα, μέχρι το 1984!


Διαβάστε κι αυτό:

Οι φεμινιστικές απόψεις του Κωστή Παλαμά